Мавзу: Мактабгача тарбия муассасаларида жисмоний тарбияни ташкил этиш шакллари

Mashg’ulotlardagi  jismoniy  va  ruxiy  yuklamalar  tavsifi  hamda  uni 

muqobillashgirish usullari. 

Maktabgacha 

tarbiya 

yoshidagi 

bolalar 

bilan 

jismoniy 

tarbiya 

mashg’ulotlarini  o’tkazishda  yuklama  va  dam  olishni  oqilona  almashtirib  turish 

zarur. 

Dam  olish  mashg’ulot  jarayonida  faol  va  sust  bo’lishi  mumkin.  Faol  dam 

olish  birmuncha  toliqish  bilan  kechgan  faoliyatdan  boshqasiga  o’tishni  ko’zda 

tutadi.  Sust  dam  olish  faol  harakat  faoliyatini  istisno  qiladigan  nisbatan  xotirjam 

xolat bilan tavsiflanadi. 

Mashg’ulotda yuklama va dam olishni to’g’ri almashtirib turish diqqatning 

optimal  ko’zgalishini  xamda  bola  emopiyasini  saqilashni  ta’minlaydi,  tabiiy 

vujudga  keluvchi  toliqishnining  oldini  oladi.  Bunda  muayyan  zo’riqipn 

uyg’otadigan va kuch sarflashni talab etadigan, shu bilan bog’liq ravinщa toliqish 

---

 

23 

kelgirib chiqaradigan yuklama ayni paytda organizmning tiklanish jarayoni, uning 

funktsiyalarini  oshirishning  omili  xam  xisoblanadi.  Mavjud  tadqikotlar 

organizmning  ish  qobiliyagi  ish  va  dam  olishni  almashgirish  chog’ida  muayyan 

fazalarning almashinish jarayonida qonuniy tarzda o’zgarib  turishini ko’rsatmoqia. 

Yetarlicha  yuklamada  ish  qobiliyagi  asta-sekin  nasayadi,  biroz  toliqish  seziladi. 

Bolanish  organizmga  dam  beruvchi  faoliyatinish  almashinishy  tiklanshn 

jarayonlarining faollashishiga yordam beradi.  

SHunday qilib, toliqish va tiklanish jarayonlari o’rtasidagi organik aloqa va 

o’zaro  o’tishlar  dam  olish  va  yuklamaning  o’zaro  bog’liqlik  qonuniyatini 

belgilaydi. 

Yuqorida  mashg’ulotning  kirish  qismi  organizmni  asta-  sekin  ishga 

ko’nikishiga  va  bolani  mashg’ulotning  asosiy  qismiga  tayyorlovchi  ruxiy 

funktsiyalarning 

faollashishiga 

yordam 

berishi 

ko’rsatib  o’tilgan  edi. 

Mashg’ulotning asosiy qismi boshida bolalarga juda qattiq tadqiqotni talab etuvchi 

material  beriladi.  Yangi  harakat  faoliyatsha  o’rgatishda  bolada  uning  dastlabki 

obrazi,  harakat  tasavvuri  vujudga  keladi.  Bu  vazifani  tushunib  olish,  mashq 

elementlarining tarbiyachi tomonidan bajarilshn izchilligi, uning mashqni bajarish 

usullarini  ko’rgazmasiz  izoxlangi  va  tushuntirishi  bilan  bog’liq.  SHundan  so’ng 

bolalar  mashqni  qaytadan  mustaqil  bajara  boshlaydilar.  Bu  vaqida  mashqli  iloji 

boricha, aniqroq bajarishga harakat qilib, bola o’uz irodasini (aqiiy va b.) namoyon 

egadi.  Bularning  barchasi  asab  tizimning  zuriqishiga  va  organizmning  ruxiy  va 

fiziologik  funktsiya-  siiing  oshishiga  olib  keladi.  SHuning  uchun  bunday  jarayon 

juda davomli bo’lishi kerak emas. 

Bosh  miya  pustlogi  tuqimalarining  bir  gurux  yoki  butun  bir  maydonidash 

uzoq;  davom  etgan  ko’zgalish  albatta  bonqa  guruxlarda  tormozlanish  xolatini 

kelgirib  chiqiradi.  Bu  tashqaridan  Karaganda,  bolalar  parishon  xotirligida,  ular 

qishqishi va emotsiyalarining susayishida, harakatlar koordinatsiyasining bir qadar 

---

 

24 

buzilishida, 

ba’zan 

ko’zgalishda 

ko’rinadi. 

Tormozlanishning 

muxim 

funktsiyalaridan  biri  miya  pustlog’i  to’qimalarini  o’ta  darajadagi  ko’zgalishdan 

ximoya  qilishdir.  Har  ko’zg’atuvchi  ta’sir  juda  davomli  yoki  tez-tez  takrorlansa, 

yoxud  xaddan  ortiq  kuchli  va  tinkani  ko’ritadigan  darajada  o’lsa,  bunday  xolda 

miya  pustlog’ining  ko’zgaluvchanligi  susayadi  va  u  ko’zgaguvchiga  javob 

qilmaydigan bo’lib qiladi. 

SHunday  ekan,  yuklamani  me’yorga  solish,  bolani  bir  xil  faoliyatdan 

ikkinchisiga  jalb  etish  va  ish  xamda  dam  olishni  muntazam  almashtirib  turish 

qanday rolь o’ynashi o’z-o’zidan ma’lum bo’lib qiladi. 

Bolalar  yangi  mashqlarni  o’zlashgirib  olganlaridan  keyin,  Ularga  takroriy, 

kam  kuch  sarflab  bajariladigan  mashqlar  beriladi.  Bolalar  tanish  mashqni 

bajarishdan  oldin  tarbiyachining  ogzaki  ko’rsatmasini  tinglaydilar  va  shundan 

keyin harakatlarni qaytadan bajaradilar. Tarbiyachi tomonidan ko’rsatma berishga 

sarflangan  vaqti  bolalarning  tafakkur  faoliyatini  faollashtirgan  xolda  mushak 

faoliyatiga dam beradi. 

SHundan so’ng bolalar harakatli faoliyatning detallarinn ongli bajaradilar va 

nazorat qiladilar, bir necha bor takrorlash bilan uning to’g’riligini aniqlashtiradilar. 

Ana shulardan so’ng bolalarga avvaldan tanish mashqlar yoki stabillik bosqichida 

turgan variantlardan biri beriladi.  Bu  mashqlarning bajarilishi bolaning  vazifasiga 

nisbatan  ongli  munosabati  saqlanishini  ko’zda  tutadi,  biroq,  xosil  qilingan  tizim, 

ularning  avtomatlashgani  tufayli  harakatli  faoliyatni  bajarish  usuliga  e’giborni 

talab  etmaydi.  Bolalarga  mashqni  eslash  va  uni  bajarish  usulini  xnkoya  qilib 

berishni  individual  taklif  etish  mumkin,  shundag  so’ng  mashqni  xammalari 

qaytadan bajaradilar. 

Ko’rsatib  o’tilgan  (namunaviy)  topshiriqlarni  almashti  rib  turish 

tarbiyachiga butun mashg’ulotning kulay sur’atish (shoshma-shosharliksiz), bolalar 

faoliyati  tavsifish  almashlash,  organizmning  ruxiy  va  jismoniy  funktsiyalar! 

---

 

25 

O’rtasidagi  o’zaro  aloqani  belgilaydigan  mashqlarnin  takroriy  miqdorini  ko’zda 

to’tish imkonini beradi.