Мавзу: Мактабгача тарбия муассасаларида жисмоний тарбияни ташкил этиш шакллари

 

---

 

19 

 

1.2. 

Mashg’ulotlarni o’tkazish metodikasi haqida. 

Jismoniy mashqlarni mashg’ulotlar uchun tanlash reja asosida tuziladigai ish 

rejasi  bo’yicha  belgilanadi.  Muayyan  gurux  bolalari  yoshini,  har  bir  bolaning 

salomatligini,  umumiy  rivojlanish  darajasini  hisobgaoluvchi  istiqbol  va  joriy 

rejalar bolalar tomonidan egallangan harakat ko’nikmalari, bolalarning individual-

tipologik  xususiyatlari,  yil  faslini,  mashg’ulotlarni  o’tkazish  sharoiti,  shuningdeq 

bolalarning  avvalgi  faoliyatini  hisobga  olishdan  kelib  chiqan  xolda  mashg’ulot 

vazifalari va aniq jismoniy mashqlar belgilanadi. 

Navbatdagi  mashg’ulot  rejasini  ishlab  chiqishda  oldingi  mashg’ulotni 

sinchiklab taxlil qilish qo’l keladi. Taxlil jarayonida oldingi mashg’ulotda quyilgan 

vazifalarning amalga oshirilgan darajasi, bolalar reaktsiyasida namoyon bo’ladigan 

va  mashg’ulotni  hisobga  olishda  qayd  etiladigan  natijalar  (barcha  bolalar 

tomonidan  va  aloxvda  xolda  yangi  reja  materialini  o’zlashtirish  darajasi,  tanish 

harakatlarni  egallashdagi  ilgor  va  kushimcha  mashqlar,  yengilroq  variantlarni 

birmuncha  chukurroq  o’rganishni,  bolalarni  tashkil  etish  shaklini  o’zgartirishni, 

individual  mashg’ulotlar  va  hokazolarni  talab  etuvchi  u  yoki  bu  qiyinchiliklar 

aniqlanadi. 

Oldingi va keyingi mashg’ulotlar o’rtasidagi uzviy aloqa, umumiy maqsadga 

yo’nalganlik  mukammal  tizimni  ta’minladi.  Bu tobora  murakkablashib boradigan 

vazifalarni  ajarishdagi  aniq  izchillikni,  rejani  o’tishni  va  shu  asnoda  har  bir  yosh 

guruxidagi  bolalar  ta’limining  natijalari  muvaffaqiyagli  bo’lishini  belgilaydi. 

Oldingi  mashg’ulot  tahlili  asosida  avvalo  mashg’ulot  asosiy  qismining  vazifari 

bolalarni  yangi  mashqlarga  o’rgatish;  oldindan  tanish  mashqlarni  takrorlash  va 

takomillashtirish  (aniq  jismoniy  mashqlar  ko’rsatiladi)  belgilab  olinadi.  SHundan 

so’ng  mashg’ulotning  kirish  va  yakunlovchi  qismiga  mo’ljallangan  mashqlar 

aniqlanadi. 

---

 

20 

Tarbiyachi  ayniqsa,  yetarli  tajribaga  ega  bo’lmagan  tarbiyachi  rejada 

berilgan  metodik  tavsiyalardagi  jismoniy  mashqlarni  rejalapgtirish  tizimidan 

foydalanishi mumkin. Ushbu tavsiyalarga ijodiy yondashgan xolda o’z guruxidagi 

aniq  sharoitga  muvofiq  rejaga  zarur  o’zgartishlar  kiritishi  mumkin.  Ayni  paytda 

mazkur  ko’rsatmalar  unga  bolalarni  rejaga  ko’ra  jismoniy  mashqlarga  tizimli 

o’rgatishda yordam beradi. 

Mashg’ulotlarda  tarbiyachi  bolalarni  uyushtirishning  frontal,  guruxiy, 

individual  kabi  turli  usullaridan  foydalanadi.  Frontal  usullardan  foydalanilganda 

bolalarga  barcha  uchun  bir  xil  tarzda,  bir  vaqtda  bajariladigan  mashqlar  beriladi. 

Frontal  usulni  mashg’ulotning  istalgan  qismida,  ayniqsa  bolalarni  yangi 

mashqlarga  o’rgatishda  yoki  allaqachon  tanish  mashqlarni  takomillashtirishda 

qo’llashi  maqsadga  muvofiqdir.  Bu  usul  bolalarda  harakat  uyg’unligini 

tarbiyalaщda,  ularni  barcha  uchun  barobar  vazifalarni  xal  etishga  birlashtirishda, 

tarbiyachining 

bolalar 

bilan 

bevosita 

alohida 

kirishishida. 

shuningdeq 

mashg’ulotlarning motor zichligini oshirishda samaralidir. 

Bolalar mashg’ulot detallarini o’rganish va aniqlash jarayonida navbati bilan 

harakat  qiluvchi  uncha  katta  bo’lmagan  guruxga  bo’linishi  mumkin.  Bunda 

tarbiyachi  mashqring  bir  yoki  ikki  gurux  tomonidan  bajarilishini  kuzagib  borish 

imko-  niyatiga  ega  bo’ladi,  dolgan  bolalar  esa  uz  urgoqlari  harakat-  larini 

kuzatadilar va tarbiyachini tinglaydilar. 

Bundan  tashqari,  mashqlarni  potok  usulida  bajarishdan  Xam  foydalaniladi, 

bunda  barcha  bolalar  aynan  bir  mashqli  navbatma-navbat,  birin-keshn,  to’xtovsiz 

—  potok  usulida  bajaradilar.  Mashqlarni  keng  ko’lamda  takrorlash  uchun  ularni 

bajarish  ikki  va  uch  potokda  tashkil  etilishi  mumkin.  Turli  mashqlarning  har  bir 

bola  tomonidan  davra  bo’ylab,  stantsion  tarzda  izchil  tartibda  potok  usulida 

bajarilishi  foydali  Xisoblanadi  (masalan,  chambarak  orasidan  o’tish,  skameykada 

qomatni tik gutib yurish, sakrab qo’ng’iroqchani chalish, chopish va yugurib kelib 

---

 

21 

uzunlikka sakrash). 

Jismoniy mashqlarni potok usulida bajarish usulini katta va tayyorlov gurux 

bolalariga  nisbatan  qo’llash  maqsadga  muvofiqdir.  Bu  usulning  mashqlarni 

takomillashtirishdagi  aloxida  axamiyatga  molikligi va  ularni o’rganishda  esa kam 

axamiyatga  ega  ekanligini  qayd  etib  o’tmoq  lozim:  potok  harakatning 

to’xtovsizligi  tarbiyachiga  ba’zan  bolalar  haraka  tidagi  noanshushklarni  bartaraf 

etishda  imkon  bermaydi,  u  har  bir  bolani  kuzatib  boradi  va  bu  vaqida 

mashgutarning  bajarilishini  qisk^a  tarzda  baxolashi  yoki  ogoxlantirishi  mumkin. 

SHu  bilan  birga,  harakat  —  potok  usulini  ko’nik-  malarni  takomillashtirishda 

kullash bolalarda tezkorliq epchilliq kuch, chidamlilik va fazoda muljal olish kabi 

jismoniy sifatlarni tarbiyalashga xizmat qiladi. 

Katta  va  tayyorlov  guruxlarida  gurux  usulidan  foydalaniladi.  U 

mashg’ulotda  tarbiyachining  bolalarni  o’rgatish  jarayoni  va  bolalarning  avval 

orttirgan  harakat  ko’nikmalarini  takomillashtirish  bilan  qo’shib  olib  borilgan 

Xollarda  qo’llaniladi.  Bunda  bolalarnigp  bir  guruxi  tarbiyachi  raxbarligida,  biror 

bir  harakatta  o’rgatiladi,  ikkinchi  gurux  bolalari  (yoki  ikkita  katta  bo’lmagan 

gurux) esa bu vaqtda boshqa mashq turi bilan shug’ullaiadilar (takroriy). O’zlariga 

avvaldan  tanish,  biroq  turli  mashqlarni  (koptok  o’yini,  tirmashib  chiqish, 

muvozanat saqlash va boshqalar), shuningdek ijodiy topshiriqlarni bajaradigan ikki 

yoki uch gurux bolalar bo’lishi mumkin. 

Tarbiyachi  bir  guruxni  bevosita  o’rgata  borib,  barcha  shug’ullanuvchilarni 

xam  e’tibordan  qochirmaydi,  bolalarga  harakatlari  to’g’riligini,  targ’ib,  xatti-

harakatlarini  o’zlari  nazorat  qilib  borishlarini  taklif  etadi.  Mashg’ulot  shunday 

tashkil  etilganda,  bolalarda  mas’uliyat,  o’zini  tuta  bilish,  topshirshush  barcha 

uchun  umumiy  ish  kayfiyatini  buzmagan  xolda  mustaqil  bajarish  malakasi,  o’z 

ko’nikmalarini  ongli  ravishda  takomillashtirish  tarbiyalanadi  va  shuningdeq 

mashg’ulot davomida butun guruxning harakat faolligi va yuqori motor zichligini 

---

 

22 

saqlash imkoniyati yaratiladi. 

Mashg’ulot  jarayonida  har  bir  bola  o’ziga  berilgan  topshiriqni  tarbiyachi 

nazorati  ostida  mustaqil  bajarayotganida  individual  usuldan  foydalanish  mumkin. 

Xamma  uchun  umumiy  bo’lgan  mashqlar  detallarini  aniqlashtirish  maqsadida, 

mashq  tarbiyachi  buyrug’iga  ko’ra  individual  tarzda  bajariladi.  Bunday  usul 

tarbiyachining  aloxida  e’tiboriii,  bolalarni  yaxshi  uyushtirishni.  barchani  faol 

kuzatishga  jalb  etish  va  topshiriqlar  bajarilishining  to’g’riligini  tahiil  qilishni, 

mashqlarni tarbiyachi buyrug’iga ko’ra qayta bajarishga tayyor turishni talab etadi. 

Mashg’ulotda  bolalarni  uyushtirishning  ko’rsatib  o’tilgan  usullarining  har 

biridan  foydalapish  tarbiyachi  qo’ygan  vazifalarga,  mashg’ulot  o’tkaziladigan 

sharoitga  va  ularni  ratsional  amalga  oshirishga  bog’liq.  Bolalarni  mashqlarga 

o’rgatishda  jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlari  samaradorligini  oshirshnga  imkon 

beruvchi tashkil etishning turli aralash usullaridan foydalanish ayniqsa, maqsadga 

muvofiqdir.