Mavzu: Mashinasozlik kompleksi Reja: Mashinasozlik sanoati. Mashinasozlik sohalari

Mavzu:Mashinasozlik kompleksi
Reja:
Mashinasozlik sanoati.
Mashinasozlik sohalari.

Mashinasozlik sanoati -xalq xoʻjaligi uchun mehnat qurollari, shuningdek, isteʼmol buyumlari va mudofaa ahamiyatiga ega boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi ogʻir sanoat sohalari majmui. Mashinasozlik sanoati butun xalqxoʻjaligini texnika bilan taʼminlashda moddiy asos hisoblanadi, ijtimoiy mehnat unumdorligi, texnika progressi, xalqning moddiy farovonligi va mamlakatning mudofaa quvvati Mashinasozlik sanoatining taraqqiyot darajasiga bogʻliq. Mashinasozlik sanoatining asosiy vazifasi xalq xoʻjaligining hamma sohalarini yuqori unum bilan ishlaydigan mashina va asbob-uskunalar bilan taʼminlashdir. Bu soha oʻz navbatida, mashinasozlik va metallga ishlov berish, metall buyumlar, metall konstruksiyalar ishlab chiqarish hamda mashina va asbob-uskunalarni tuzatish tarmoqlarining tarkibiy qismini tashkil etadi. Mashinasozlik sanoatiga energetika mashinasozligi, elektrotexnika, stanoksozlik va as-bobsozlik, traktorsozlik va q. h. mashinasozligi kabi yirik tarmoqlar kiradi.

Mashinasozlik sanoati sanoat sifatida 18-asrda vujudga keldi, dastlab 19-asrda Buyuk Britaniyada, Gʻarbiy Yevropaning baʼzi mamlakatlarida, keyinchalik AQShda tez rivojlana boshladi. Rossiyada 1mashinasozlik zavodi 18-asrda qurilgan.
Oʻzbekistonda Mashinasozlik sanoatining dastlabki korxonalari 20-asr boshlarida vujudga kelgan. Bu davrda metallga ishlov berish sanoati, asosan, 14 ta kichik tuzatish ustaxonalaridan iborat edi. Ularda, asosan, temir yoʻl, paxta tozalash va yogʻ zavodlarini taʼmirlash ishlari bajarilardi. Yalpi sanoat mahsuloti umumiy hajmida ogʻir sanoat va metallga ishlov berish tarmogʻining hissasi 1,3% ni tashkil etgan. 1920-yillardan qishloq xoʻjaligi, sanoat va transportning rivojlantirish zaruriyatidan mavjud taʼmirlash korxonalari kengaytirildi, yangilari kurila boshladi. 1927-yil noyabr da Toshkentda "Boshpaxtasanoat"ning mexanika zavodi ishga tushirildi. 1931-yilda bu zavod negizida taxta tozalash zavodlari uchun asbobuskunalar ishlab chiqarish va q.h. texnikasi taʼmiri bilan shugʻullanadigan "Qishloqmash" (hozirgi "Toshkent qishloq xoʻjaligi mashinasozligi zavodi" ak-siyadorlik jamiyati) tashkil etildi. Zavodda chigit seyalkalari, borona va kultivatorlar tayyorlash yoʻlga qoʻ-yildi.
1941—45 yillardagi oʻrush davrida res-publikada 16 mashinasozlik zavodi ishga tushirildi. Sanoatning tarmoq tarkibi oʻzgardi. Urush davrida ishga tushirilgan mashinasozlik korxonalari front ehtiyojlari uchun qurolyarogʻ, oʻqdori va boshqa mahsulotlar ishlab chiqardi. 1945-yildan keyin paxtachilik va irrigatsiya qurilishi mashinalari ishlab chiqarish tiklandi, toʻqimachilik, kimyo va xalq xoʻjaligining boshqa tarmoqlari uchun yangi jihozlar ishlab chiqarish boshlandi. Paxta terish mashinalari, ekskavatorlar, koʻprik elektr kranlari, yigirish mashinalari ishlab chiqarish oʻzlashtirildi, korxonalarning ixtisoslashuvi va koopera-siyasi rivojlandi.
Respublikada Mashinasozlik sanoati 15 tarmoqqa mansub 100 dan ortiq yirik korxonalardan iborat. Ularning orasida traktorsozlik va q. h. mashinasozligi, toʻqimachilik mashinasozligi, paxta tozalash mashinasozligi, elektrotexnika sano-atining salmogʻi katta. Ayni paytda respublika iqtisodiyoti uchun yangi boʻlgan avtomobilsozlik, radioelektronika kabi sanoat tarmoqlari barpo etilmoqda.
Avtomobilsozlik. Avtomobillar, avtomobil dvigatellari, avtomobillarga ehtiyot qismlar, turli ji-hozlar va boshqa asboblar ishlab chiqarish Oʻzbekiston mustaqillikka erishganidan keyin shakllana boshladi. 1990-yillarga qadar respublikada avtomobilsozlik sanoati yoʻq edi. Oʻzbekistondagi bir necha avtomobil tuzatish zavodlari (Toshkent avtotuzatish zavodi 1939-yilda ishga tushirilgan), yengil mashinalarga xizmat koʻrsatadigan "Oʻzavtotexxizmat", "OʻzavtoVAZxizmat" ishlab chiqarish birlashmalari korxonalar, tashkilotlar va aholining avtomobillariga texnika xizmati koʻrsatib kelgan. Avtomobilsozlik sanoati sohasida ishlab turgan va yangi qurilayotgan zavodlar negizida avtomobil in-dustriyasini barpo etish, yengil va yuk avtomobillari, avtobuslar, trolley-buslar hamda ularga ehtiyot qismlar ishlab chiqarish, servis xizmatini yoʻlga qoʻyish, respublika xalq xoʻjaligining avtotransport texnikasiga boʻlgan ehtiyojlarini qondirish, avtomobil sanoatining raqobatbardosh mahsulotlar bilan jahon bozoriga chiqish vazifalari hal etilmoqda (qarang Avtomobil sanoati).
Traktorsozlik va qishloq xoʻjaligi mashinasozligi. Respublika mashinasozligida ishlab chiqariladigan jami mahsulotning qariyb 20% shu tarmoq hissasiga toʻgʻri keladi. 90-yil boshigacha tarmoqning koʻpgina mahsulotlari sobiq Ittifoq ahamiyatiga ega boʻlgan. MDH mamlakatlari boʻyicha paxta terish mashinalari, chigit seyalkalari, paxtachilikka moslashtirilgan chopiq traktorlari, traktor tirkamalarining asosiy kismi Oʻzbekistonda ishlab chiqariladi. 30-yillar boshida paxtachilikda ishlatiladigan ekish va tuproqqa ishlov berish mashinalari, paxta tozalash zavodlari uchun texnologik va boshqa jihozlar Oʻrta Osiyoda yagona "Boshpaxtasanoat"ning mexanika zavodida tayyorlangan. 90-yilga kelib traktorsozlik va q. h. mashinasozligi tarmogʻida 20 dan ortiq zavod, birlashma va tashkilotlar faoliyat koʻrsatdi. Bu tarmoqda paxtachilik traktorlari, dvigatellar, traktor tirkamalari, paxtachilik texnikasi kompleksi, bogʻdorchilik va tokchilik mashinalari, q. h. mashinalari reduktorlari, chorvachilik, ozuka tayyorlaydigan mashinalar, ehtiyot qismlar va h. k. ishlab chikariladi. 20-asrning 90-yillar boshida quvvati 30 ot kuchi boʻlgan TTZ - 30 traktori va unga moslangan q. h. mashinalari va qurollari majmui yaratildi. Traktorsozlikning yirik korxonalari — "Toshkent traktor zavodi" davlat-aksiyadorlik jamiyati va "OʻzKeystraktor" qoʻshma korxonasida TTZ-30, MT-30, TTZ-100K.10, TTZ-100K.11, SX-100 ("Keys"), SXR-100 va boshqa paxtachilik, universal traktorlari, traktor tirkamalari, yuklagichlar, metall quymalar, shtampovkalar ishlab chiqaradi. Qishloq xoʻjaligi mashinasozligi tarmogʻidagi yirik korxonalardan biri "Uzqishloqmash" aksiyadorlik jamiyati chigit se-yalkalari, koʻsak chuvish mashinalari, rotorli oʻrim mashinalari, TTZ-30 va boshqa traktorlarga tirkab va osib ishlatiladigan mashinalar, kartoshka ekkichlar, "Kimyoqishloqmash" aksiyadorlik jamiyati qishloq xoʻjaligida ishlatiladigan tirkamali purkagichlar ishlab chiqariladi. Paxtachilikni kompleks mexanizatsiyalash uchun mashina va mexanizmlar, gʻoʻza kultivatorlari, chizelkultivatorlar, oʻgʻit solgichlar, ariq qazgichtekislagichlar, koʻsak terish mashinalari, pluglar, chorvachilik uchun turli mashinalar va boshqa mahsulotlar "Chirchiqqishloqmash" aksiyadorlik jamiyatida ishlab chiqariladi. 1959-yildan "Toshqishloqmash" aksiyadorlik jamiyati paxta terish mashinalarini ishlab chiqarishga ixtisoslashdi (dastlabki paxta terish mashinasi 1949-yil tayyorlangan). Hozirgi davrda korxonada yangi, gorizontal shpindelli XMG-04 va XMG-12 oʻrnatiluvchi paxta terish mashinalari, "OʻzKeysmash" qoʻshma korxonasida "2022 Kotton Ekspress" ikki qatorli, gorizontal shpindelli oʻziyurar paxta terish mashinalari ishlab chiqariladi. Bogʻdorchilik, tokchilik va polizchilikda foydalaniladigan mashina va moslamalar "Bogʻdorchilik mashinasozligi zavodi" aksiyadorlik jamiyatida ishlab chiqariladi. 3-d 1969-yil ixtisoslashtirilgan konstruktorlik byurosi tarzida tashkil etilgan, keyinchalik Toshkent tajriba eksprimental zavodi bilan "OʻrtaOsiyoqishloqmash" birlashmasiga aylantirilgan. "Urganchozuqamash" aksiyadorlik jamiyati (1987) osma traktor urok, mashinalari, traktor xaskashlari, sholi oʻrish mashinalari, Buxoro ixtisoslashtirilgan tajriba zavodi chorvachilik jmhozlari, gʻoʻzapoya yulgichlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
Mashinasozlik sohalari
Mashinasozlik majmuasini 70 dan ortiq turli sanoat tarmoqlari tashkil etadi. Mashinasozlikning uchta asosiy guruhi mavjud: fanni ko'p talab qiladigan, mehnat talab qiladigan va metallni ko'p talab qiladigan. Ushbu guruhlar kichik guruhlarga bo'lingan:
nozik muhandislik (keng turli xil mahsulotlarga ega bo'lgan tarmoqlar: shaxsiy kompyuterlar, lazerlar);
og'ir (kon-metallurgiya sanoati uchun uskunalar);
umumiy (oziq-ovqat va yengil sanoatdan tashqari transport va sanoatning boshqa turlari uchun uskunalar ishlab chiqarish);
o'rta mashinasozlik (avtomobil sanoati);
metall buyumlar va blankalar ishlab chiqarish (ommaviy iste'mol uchun metall buyumlar ishlab chiqarish, masalan, mixlar va boshqalar);
mashina va uskunalarni ta'mirlash.
Dunyo aholisining katta qismi mehnat talab qiladigan ishlab chiqarishda band. Ko'p mehnat talab qiladigan muhandislik tarmoqlari ilmiy tadqiqot va o'quv markazlari uchun markazlarga muhtoj.
Mashinasozlik "Mashinasozlik va metallga ishlov berish" deb nomlangan sanoatning bir qismidir. Mashinasozlik moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko'rsatish sohasi uchun mashina va uskunalar, apparat va asboblar, turli xil mexanizmlarni yaratadi. Metallga ishlov berish metall buyumlar ishlab chiqarish, mashina va uskunalarni ta'mirlash bilan shug'ullanadi. Hozirgi vaqtda Rossiya mashinasozlik sanoati 350 dan ortiq kichik tarmoqlar va tarmoqlarni o'z ichiga olgan bir qator mustaqil tarmoqlardan iborat.
Mashinasozlik xalq xoʻjaligining barcha tarmoqlari uchun mehnat vositalari - mashina va jihozlar, asboblar va hisoblash mashinalari, uzatish moslamalari, transport vositalari ishlab chiqaradi. U xalq isteʼmoli tovarlari, asosan, uzoq muddat foydalaniladigan (avtomobil, televizor, soat va boshqalar) ishlab chiqaradi. 80-yillarning o'rtalariga kelib, mashinasozlik mahsulotlarining umumiy hajmida ishlab chiqarish vositalari 88,9% ni, iste'mol tovarlari - atigi 11,1% ni tashkil etdi, bu mahalliy mashinasozlik sanoati ommaviy iste'molchi ehtiyojlariga e'tibor qaratilmaganligini ko'rsatdi.
Bu nazorat ishi nafaqat mashinasozlik majmuasining tarmoq strukturasini hamda uning tarmoqlari va kichik tarmoqlarini joylashtirish omillarini aks ettiradi. Ammo majmuaning bugungi holati, bugungi kunda yuzaga kelgan og‘ir iqtisodiy vaziyatdan chiqish istiqbollari va imkoniyatlari ham tavsiflangan.
Ushbu mavzuning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, tadqiqot tuzilmasi birinchi bobda mashinasozlik kompleksining nazariy masalalarini (o'rni va ahamiyati, joylashuvning o'ziga xosligi, tarmoq tuzilishi), ikkinchi bo'limda - mashinasozlik kompleksining nazariy masalalarini izchil yoritishga imkon beradi. majmuadagi, xususan aviatsiya sanoatidagi joriy noqulay iqtisodiy vaziyat, uchinchi bobda mashinasozlik va metallga ishlov berish sanoatini rivojlantirish istiqbollari yoritiladi (aviatsiya majmuasi misolida).
Tarmoqning xalq xo`jaligi tizimidagi ahamiyati
Mashinasozlik majmuasi - turli xil mashinalar ishlab chiqaradigan tarmoqlar majmui. Tarmoqlararo komplekslar orasida yetakchi hisoblanadi. Bu bir necha sabablarga bog'liq. Birinchidan, mashinasozlik kompleksi sanoat majmualarining eng yirikidir, u ishlab chiqarilgan mahsulotlarning deyarli 20 foizini va Rossiya iqtisodiyotida ishlaydiganlarning barchasini tashkil qiladi. Mashinasozlik va metallga ishlov berish butun sanoatga qaraganda yirikroq korxonalar bilan tavsiflanadi (tarmoqdagi korxonaning o'rtacha hajmi ishchilar soni bo'yicha taxminan 1700 kishini tashkil etadi, umuman sanoatda 850 dan kam bo'lsa), katta kapital mahsulotlarning intensivligi, kapital sig'imi va mehnat zichligi; muhandislik mahsulotlarining konstruktiv va texnologik murakkabligi turli va malakali ishchi kuchini talab qiladi
Barcha tarmoqlar ichida mashinasozlik yalpi mahsulotdagi ulushi (1990 yilda - 30%) va sanoat va ishlab chiqarish xodimlarining ulushi bo'yicha birinchi o'rinda, sanoat va ishlab chiqarish fondlarida ulushi bo'yicha ikkinchi (yoqilg'i-energetika kompleksidan keyin), shuningdek, eksport tarkibida (o‘n sakkiz foiz)
Ikkinchidan, mashinasozlik hamma joyda: sanoatda, qishloq xo'jaligida, uyda, transportda ishlatiladigan mashina va uskunalarni yaratadi. Binobarin, xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida fan-texnika taraqqiyoti mashinasozlik mahsulotlari, ayniqsa, stanoksozlik, elektrotexnika va elektron sanoat, priborsozlik, elektron hisoblash mashinalari ishlab chiqarish kabi ustuvor tarmoqlar orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun mashinasozlik fan-texnika taraqqiyotining katalizatori bo‘lib, uning asosida xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini texnik jihatdan qayta jihozlash amalga oshiriladi. Shuning uchun mashinasozlik mahsulotlarining asosiy iqtisodiy maqsadi xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini yuqori texnik darajadagi asosiy fondlar bilan to‘ldirish orqali mehnatni yengillashtirish va uning unumdorligini oshirishdan iborat.
Rossiya Federatsiyasining mashinasozlik majmuasini joylashtirishning tarmoq tuzilishi va xususiyatlari quyidagilardan iborat:
a) Muhandislikning joylashuv omillari
Mashinasozlik boshqa sohalardan oʻz geografiyasiga taʼsir etuvchi bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi. Eng muhimi, mahsulotga, malakali mehnat resurslariga, o'z ishlab chiqarishiga yoki konstruktiv materiallar va elektr energiyasini etkazib berish imkoniyatiga davlat ehtiyojining mavjudligi.
Ilmiy intensivlik Zamonaviy muhandislikni ilmiy ishlanmalarni keng joriy qilmasdan tasavvur qilish qiyin. Shuning uchun ham eng murakkab zamonaviy texnologiyalarni (kompyuterlar, barcha turdagi robotlar) ishlab chiqarish yuqori darajada rivojlangan ilmiy bazaga ega bo'lgan hududlar va markazlarda jamlangan: yirik ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik byurolari (Moskva, Sankt-Peterburg, Novosibirsk va boshqalar). . Ilmiy salohiyatga e'tibor qaratish mashinasozlik korxonalarini joylashtirishning asosiy omilidir
Metall iste'moli Masalan, metallurgiya, energetika, tog'-kon uskunalari kabi mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan mashinasozlik sanoatida qora va rangli metallar ko'p iste'mol qilinadi. Shu munosabat bilan, bunday mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan mashinasozlik zavodlari, odatda, xom ashyoni etkazib berish xarajatlarini kamaytirish uchun metallurgiya bazalariga iloji boricha yaqinroq bo'lishga harakat qiladilar. Katta og'ir muhandislik zavodlarining aksariyati Uralsda joylashgan
Mehnat intensivligi Mehnat zichligi nuqtai nazaridan mashinasozlik majmuasi yuqori xarajatlar va mehnatning juda yuqori malakasi bilan ajralib turadi. Mashinalarni ishlab chiqarish ko'p mehnat vaqtini talab qiladi. Shu munosabat bilan, mashinasozlik sanoatining juda katta qismi mamlakatning aholi kontsentratsiyasi yuqori bo'lgan, ayniqsa, yuqori malakali va muhandislik-texnik kadrlar mavjud bo'lgan hududlariga qaratilgan. Kompleksning quyidagi tarmoqlarini juda ko'p mehnat talab qiladigan deb atash mumkin: aviatsiya sanoati (Samara, Qozon), stanoksozlik (Moskva, Sankt-Peterburg), elektrotexnika va nozik asboblar ishlab chiqarish (Ulyanovsk)
Og'ir muhandislik. Ushbu sanoat korxonalari metallning katta iste'moli bilan ajralib turadi va metallurgiya, yoqilg'i-energetika, tog'-kon-kimyo komplekslari korxonalarini mashina va uskunalar bilan ta'minlaydi. Bu qismlar va yig'malarni ishlab chiqaradigan korxonalar (masalan, prokat tegirmonlari uchun rulonlar) yoki ma'lum turdagi uskunalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar (elektr stansiyalari uchun bug 'qozonlari yoki turbinalar, tog'-kon uskunalari, ekskavatorlar) va universal bo'lgan korxonalar bilan tavsiflanadi. har xil turdagi uskunalarni ketma-ket yoki individual ravishda bajarishda ("Uralmash", Sankt-Peterburg metall zavodi va boshqalar).
Sanoat quyidagi 10 ta kichik tarmoqlarni oʻz ichiga oladi: metallurgiya mashinasozligi, togʻ-kon sanoati, yuk koʻtaruvchi va transport mashinasozligi, teplovoz va yoʻl qurilishi, avtomobilsozlik, dizel dvigatellari qurilishi, qozonsozlik, turbinasozlik, atom texnikasi, poligrafiya texnikasi. Sanoat ishlab chiqarishining qariyb 90% Evropa qismida, qolganlari G'arbiy Sibir va Uzoq Sharqda to'plangan.
Ishlab chiqarish metallurgiya uskunalari, mahsulot qiymati bo'yicha sanoatda birinchi o'rinni egallagan, qoida tariqasida, po'lat va prokatni yirik ishlab chiqarish hududlarida joylashgan. Ural korxonalari sinter zavodlari, portlash va elektr eritish pechlari uchun uskunalar, shuningdek, prokat va maydalash va maydalash uchun uskunalar ishlab chiqaradi.
Zavod profili kon muhandisligi- qora va rangli metallurgiya, kimyo, ko'mir, sanoat va qurilish materiallari sanoati, transport qurilishi korxonalarida qidiruv ishlari uchun mashinalar, shuningdek qattiq foydali qazilmalarni qazib olish, maydalash va boyitishning ochiq va yopiq usullari. Qoida tariqasida, ular iste'mol joylarida - Urals va Sibirda va boshqalarda joylashgan. Mahalliy mashinasozlik tunnel va kesish mashinalari, aylanuvchi va yuruvchi ekskavatorlarni ishlab chiqish va keng sanoat rivojlanishida ustuvor ahamiyatga ega. Ushbu mahsulotlar Krasnoyarsk, Yekaterinburg (Uralmash), Shaxtiy, Kiselevsk va Permda ishlab chiqariladi.
Yuk ko'tarish va transport texnikasi mahsulotlari katta iqtisodiy ahamiyatga ega, chunki sanoat, qurilish, transport va xalq xo'jaligining boshqa tarmoqlarida 5 millionga yaqin kishi yuk-tushirish ishlarida band. odamlar, yarmidan ko'pi esa qo'l mehnati. Yuqori elektr kranlar Markaziy mintaqada (Uzlovskiy zavodi), Uzoq Sharqda (Bureysk, Komsomolsk-na-Amur) va boshqa ko'plab shaharlarda ishlab chiqariladi. Statsionar va tarmoqli konveyerlar - Volga-Vyatka, Markaziy, Ural viloyatlarida
Dizel lokomotiv qurilishi, vagon qurish va yo'l muhandisligi temir yo'l transportini magistral yuk, yo'lovchi va manyovr teplovozlari, yuk va yo'lovchi vagonlari va boshqalar bilan ta'minlaydi. ) va Uralda. Yuk vagonlarini qurish Gʻarbiy Sibirda (Novoaltaysk), Sharqiy Sibirda (Abakan) jamlangan. Yengil avtomobillar Tver, Demixovskiy va Sankt-Peterburg zavodlarida ishlab chiqariladi. Yo'l mashinalari va mexanizmlari (yotqizish, relslarni payvandlash, qor tozalash va boshqa mashinalar hali ham etarli miqdorda va assortimentda ishlab chiqarilmaydi, ularni ishlab chiqarish Rossiyaning Evropa qismidagi shaharlarda - Kaluga, Tula, Vyatka, Saratov, Engels, Armavirda to'plangan. , Tixoretsk
Turbo qurilish, elektroenergetika sanoati uchun bug ', gaz va gidravlik turbinalar etkazib beruvchi, birinchi navbatda, Sankt-Peterburg metall zavodi, Sankt-Peterburg turbin pichoqlari zavodi, Yekaterinburg turbomotor zavodi, Dalenergomash (Xabarovsk) ishlab chiqarish birlashmalari bilan ifodalanadi. Quyi tarmoq zavodlarida issiqlik, atom, gidro va gaz turbinali elektr stansiyalari uchun uskunalar, magistral gaz quvurlari uchun gaz nasos uskunalari, kimyo va neftni qayta ishlash, qora va rangli metallurgiya sanoati uchun kompressor, inyeksiya va utilizatsiya uskunalari ishlab chiqarilmoqda. Joylashtirishning asosiy omillari - malakali kadrlar va ilmiy va qurilish tashkilotlarining mavjudligi
Yadro muhandisligi bosh ishlab chiqarish birlashmalari Izhorskiy zavodi (Sankt-Peterburg) va Atommash (Volgodonsk) zavodlarini tashkil qiladi. Zavodlar atom elektr stantsiyalari uchun bosimli idish reaktorlari va boshqa uskunalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan
Matbaa muhandisligi sanoatda sotiladigan mahsulotlarning eng kichik hajmiga ega. Ishlab chiqarish faqat mamlakatning Yevropa qismida - Sankt-Peterburg, Moskva, Ribinskda jamlangan.
Elektrotexnika sanoati. Sanoat 100 mingdan ortiq turdagi mahsulotlar ishlab chiqaradi, ularning iste'molchisi deyarli butun xalq xo'jaligidir. Ishlab chiqarish hajmi bo'yicha u og'ir mashinasozlikning barcha kichik tarmoqlaridan sezilarli darajada oshadi. Elektrotexnika mahsulotlarini ishlab chiqarish turli sanoat majmualari tomonidan ishlab chiqarilgan keng turdagi texnik vositalar va materiallarni talab qiladi.
Elektrotexnika sanoati korxonalarining joylashuvi turli omillar bilan belgilanadi, bu erda malakali kadrlar, ixtisoslashtirilgan tadqiqot tashkilotlari va yirik iste'molchilarning mavjudligi muhim rol o'ynaydi. Hozirgi vaqtda elektrotexnikaning asosiy hududlari Markaziy, Shimoliy-G'arbiy va G'arbiy Sibir hududlari hisoblanadi. Eng qadimgi V.V nomidagi Moskva elektrozavod kabi korxonalardir. Kuybishev, Sankt-Peterburg "Elektrosila", Yekaterinburg "Uralelektroapparat" va Novosibirsk transformator zavodi.
Mashinasozlik sanoati dastgohlar, zarb va presslash uskunalari, yog'ochga ishlov berish uskunalari, metallga ishlov berish asboblari ishlab chiqarish, metallga ishlov berish uskunalarini markazlashtirilgan holda ta'mirlash kiradi. Mashinasozlik sanoatining zavodlari asosiy mashinasozlik rayonlarida joylashgan. Korxonalarning o'rtacha hajmi nisbatan kichik. Mashinasozlik sanoatining yirik markazlari: Moskva ("Qizil Proletar" stanoklari va robototexnika majmualari zavodi), Sankt-Peterburg, Ivanovo, Saratov, Ryazan, Nijniy Novgorod, Novosibirsk, Orenburg, Irkutsk va boshqalar.
Asboblar. Ushbu sanoat mahsulotlari kam material va energiya sarfi bilan ajralib turadi, ammo ularni ishlab chiqarish yuqori malakali ishchi kuchi va ilmiy xodimlarni talab qiladi. Shuning uchun ishlab chiqarish salohiyatining asosiy qismi yirik va yirik shaharlarda jamlangan. Masalan, Moskva va Moskva viloyatida avtomatlashtirish uskunalarini ishlab chiqarish, o'rnatish va sozlash, dasturiy ta'minotni ishlab chiqish, soatlar, tibbiy asboblar, o'lchash uskunalari, orgtexnika ishlab chiqarishni loyihalash va ishlab chiqarishga ixtisoslashgan o'nlab ilmiy-ishlab chiqarish va ishlab chiqarish birlashmalari mavjud.
Mashinasozlik tarkibida priborsozlik mahsulotlarining ulushi 12% ga yaqin. Ushbu fanni ko'p talab qiladigan mahsulot texnologik jarayonlarni boshqarish, shuningdek, boshqaruv va muhandislik ishlari, axborot tizimlari va boshqalarni avtomatlashtirish tizimlarining asosiy elementi hisoblanadi. Asbobsozlikda mahsulotning 80% dan ortig'i yirik korxonalar tomonidan ishlab chiqariladi (xodimlar soni 1 mingdan 10 ming kishigacha). Eng yirik korxonalar orasida - "Ikkinchi Moskva soat zavodi" OAJ, Penza soat zavodi
Yengil va oziq-ovqat sanoati uchun mashinasozlik . Bu quyidagi kichik tarmoqlarni o'z ichiga oladi: to'qimachilik, trikotaj, tikuvchilik, poyabzal, charm, mo'yna sanoati uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarish, shuningdek, kimyoviy tolalar ishlab chiqarish va oziq-ovqat sanoati uchun uskunalar. Joylashtirishning asosiy omili iste'molchiga yaqinlikdir, shuning uchun zavodlarning aksariyati va sotiladigan mahsulotlarning 90% dan ortig'i Evropa zonasida joylashgan (asosan Markaziy, Volgo-Vyatskiy, Shimoli-G'arbiy va Volga mintaqalari)
Aviatsiya sanoati . Aviatsiya sanoatida sanoat ishlab chiqarishining deyarli barcha tarmoqlari korxonalari turli materiallar va asbob-uskunalarni yetkazib berish bilan hamkorlik qiladi. Korxonalar muhandislik-texnik va ishchi kadrlarning yuqori malakasi bilan ajralib turadi, bu esa yirik sanoat markazlarida aviatsiya sanoatining paydo bo'lishi va rivojlanishiga olib keldi. Zamonaviy yo'lovchi va yuk samolyotlari Moskva, Smolensk, Voronej, Taganrog, Qozon, Ulyanovsk, Samara, Saratov, Omsk, Novosibirskda ishlab chiqariladi. Vertolyotlar Moskva, Rostov-na-Donu, Qozon, Ulan-Ude, Kumertauda ishlab chiqariladi.
Raketa va kosmik sanoati (Moskva, Omsk, Krasnoyarsk va boshqalar) orbital kosmik kemalar, sun'iy yo'ldoshlarni uchirish uchun raketalar, yuk va yashash uchun mo'ljallangan kemalar, yuqori texnologiyalarni ishlab chiqarishning keng tarmoqlararo murakkabligi bilan birlashtirgan Buran tipidagi qayta ishlatiladigan kemalar ishlab chiqaradi. Sobiq SSSR raketa-kosmik kompleksi quvvatining 85 foizi Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi
Avtomobil sanoati . Ishlab chiqarish hajmi, shuningdek, asosiy fondlar qiymati bo'yicha u mashinasozlikning eng yirik tarmog'idir. Avtomobilsozlik mahsulotlari xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida keng qo‘llaniladi va chakana savdoda eng mashhur mahsulotlardan biridir. Tashish qilingan yuklarning 80% dan ortigʻi avtomobil transporti hissasiga toʻgʻri keladi
Ishlab chiqarishning katta qismi transportning yuqori konsentratsiyasi va yirik transport markazlarining mavjudligi bilan Rossiyaning Evropa qismidagi eski sanoat mintaqalarida to'plangan. Sanoatda ishlab chiqarish konsentratsiyasi darajasi yuqori. Tovar mahsuloti, asosiy ishlab chiqarish fondlari va xodimlarning 1/2 qismidan ko'prog'i 10 mingdan ortiq ishchilari bo'lgan korxonalar hissasiga to'g'ri keladi, bu umumiy ko'rsatkichning atigi 11 foizini tashkil qiladi. Bu guruhga AMO ZIL va OAJ Moskvich (Moskva), OAJ GAZ (Nijniy Novgorod), OAJ VAZ (Togliatti), OAJ KamAZ (Naberejnye Chelni) kiradi. Asosiy joylashtirish hududlari - Markaziy (yalpi mahsulotning 1/5 qismidan ko'prog'i), Volga, Volga-Vyatskiy va Ural viloyatlari
Qishloq xo'jaligi va traktor muhandisligi . Qishloq xoʻjaligi va traktorsozlikning asosiy quvvatlari asosan Shimoliy Kavkaz, Volga, Gʻarbiy Sibir, Ural, Markaziy, Markaziy Qora yer va Volga-Vyatka mintaqalarida joylashgan. Bu qishloq xo'jaligining joylashuvi va ixtisoslashuviga mos keladi. Qishloq xo'jaligida fan va detallar bo'yicha mutaxassislik amalga oshiriladi; sezilarli darajada kamroq zavodlar texnologik jarayonning muayyan bosqichlarida yoki uskunalarni kapital ta'mirlashda ixtisoslashgan
Don yig'ish kombaynlarini ishlab chiqarish Rostselmash zavodida, Krasnoyarsk va Taganrog zavodlarida, kartoshka yig'ish kombaynlari - Ryazanda, zig'ir yig'ish mashinalari - Bejetskda jamlangan. Har xil turdagi traktorlar Vladimir, Lipetsk, Sankt-Peterburg, Volgograd, Rubtsovsk, Petrozavodsk, Barnaul, Bryansk va Cheboksarida ishlab chiqariladi.
kemasozlik sanoati . Sanoat korxonalarining aksariyati, ular tomonidan iste'mol qilinadigan, tashish uchun noqulay bo'lgan katta parametrli metallning sezilarli miqdoriga qaramay, yirik metallurgiya bazalaridan tashqarida joylashgan. Zamonaviy kemalarning murakkabligi ularga turli xil uskunalarni o'rnatishni belgilaydi, bu esa tegishli korxonalar bilan kooperativ aloqalar mavjudligini nazarda tutadi. Kema qurish quruqlikda boshlanib, suvda tugaydi, shuning uchun ko'plab kemasozlik zavodlari katta daryolar og'zida yoki himoyalangan portlarda joylashgan.
Eng yirik dengiz kemasozlik hududi Boltiq dengizida rivojlangan, uning eng muhim markazi - Sankt-Peterburgda bir qator zavodlar (Severnaya Verf, Baltiyskiy, Admiralteiskiy, Kanonerskiy, Nevskiy) joylashgan. Vyborg va Kaliningradda kemasozlik va kema taʼmirlash zavodlari mavjud. Uzoq Sharqda kema ta'mirlash markazlari Vladivostok va Petropavlovsk-Kamchatskiy hisoblanadi
Daryo kemasozlik eng muhim daryo yo'nalishlarida ko'plab kemasozlik zavodlari bilan ifodalanadi: Volga (Nijniy Novgorod), Ob, Yenisey. Bunday zavodlarning qulay geografik joylashuvi bunday korxonalarda kemalar qurishni juda samarali qiladi.
Agar mashinasozlik sanoatini joylashtirishning mintaqaviy jihatini ko'rib chiqsak, u holda mashinasozlik mintaqalari orasida nafaqat Rossiyada, balki MDHda ham etakchi o'rinni Markaziy iqtisodiy rayon egallaydi. Yaqin vaqtgacha yengil avtomobillar ishlab chiqarishning 1/2 qismidan koʻprogʻi, avtomobilsozlikning salmoqli qismi, yengil sanoat uchun moʻljallangan mashinasozlik mahsulotlarining 90 foizi uning hissasiga toʻgʻri keldi. Mahsulotning qariyb 80 foizi boshqa viloyatlar va xorijga eksport qilindi. Bu yerda yuqori texnologiyali ishlab chiqarishning rivojlanishi ko‘p jihatdan yuqori malakali kadrlar, ilmiy-tadqiqot va loyiha tashkilotlarining mavjudligi bilan bog‘liq. Moskva ishlab chiqarish tarkibida muhim rol o'ynaydi. Bu erda "Moskvich" OAJ va AMO ZIL mahalliy avtomobilsozlikning sobiq flagmanlari va ular asosida yaratilgan juda ko'p pochta qutilari va konversiya sanoati. Moskvada AO Dinamo, Zavod im kabi yirik mashinasozlik gigantlari ham joylashgan. Ilyich, bir nechta sharli zavodlar. Markaziy iqtisodiy rayonning mashinasozlik ixtisoslashuv tarmoqlari: avtomobilsozlik, lokomotiv, avtomobilsozlik, daryo kemasozlik, traktorsozlik, qishloq xoʻjaligi, nozik mashinasozlik.
Shimoliy-G'arbiy iqtisodiy rayon Rossiyaning Markaziy mintaqasi tarkibiga kiradi. Mashinasozlik mahsulotlarining asosiy ulushi energetika, radiotexnika, optik va mashinasozlik, dengiz kemasozlik, avtomobilsozlik, stanoksozlik jamlangan Sankt-Peterburgga toʻgʻri keladi. Kaliningrad dengiz kemasozlikning muhim markazidir.
Mashinasozlik sanoati kontsentratsiyasining ikkinchi yirik mintaqasi Ural-Volga mintaqasidir. Mahsulot yetishtirish bo‘yicha viloyat Markazdan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Ural korxonalari barcha stanoklarning 24,6 foizini, 24,4 foizini preslash va 17 foizini tog'-kon uskunalarini ishlab chiqaradi. Yirik markazlari Yekaterinburg, Chelyabinsk, Tolyatti, Naberejnye Chelni va Nijniy Novgorod shaharlaridir. Shuni ham ta'kidlash kerakki, mudofaa sanoatining eng muhim korxonalari Volga-Vyatka iqtisodiy rayonida (Udmurtiya Respublikasi) to'plangan. Xususan, Izhevsk qurol zavodi respublika poytaxtida joylashgan boʻlib, yengil va oʻrta oʻqli qurollarning barcha turlarini ishlab chiqaradi.
G'arbdan sharqqa tomon yo'nalishda kapital qurilish, ishchi kuchi, xom ashyo va tayyor mahsulotlarni tashish xarajatlari sezilarli darajada oshadi. Agar markaziy mintaqada mashinasozlik ishlab chiqarishini yaratish xarajatlarini 100% ga oladigan bo'lsak, Sibirda xarajatlar 7-12% ga, Uzoq Sharqda esa 12-15% ga oshadi. Mahsulot tannarxining mos ravishda o'sishi ishlab chiqarishning o'ziga xos xususiyatlariga qarab 13-25% ni tashkil qiladi. Shu sababli, xom ashyo va energiya manbalari yaqinida moddiy va energiya talab qiladigan energiya ishlab chiqarish, yuk ko'tarish va transport, avtomobilsozlik va tog'-kon uskunalarini joylashtirish maqsadga muvofiqdir. Shunga o'xshash korxonalar Oltoyda, Kemerovo va Irkutsk viloyatlarida to'plangan. Novosibirsk va Omskda yuqori malakali kadrlarning mavjudligi yuqori texnologiyali elektrotexnika va radiotexnika korxonalarini yaratishga imkon berdi.
2 Rossiyada sanoatning hozirgi holati
Bu Rossiya sanoatining depressiv tarmoqlaridan biridir. Bu erda ishlab chiqarishning qisqarishi avvalroq boshlangan, pasayish sur'atining sekinlashishi keyinroq sodir bo'lgan va sanoatdagi pasayish sanoat bo'yicha o'rtacha ko'rsatkichdan sezilarli darajada chuqurroq bo'lgan. O'nlab pozitsiyalardan faqat ikkita turdagi sanoat mahsuloti topildi, ularning ishlab chiqarilishi 1999 yilda 1994 yilga nisbatan yuqori bo'ldi - avtomobillar va shaxsiy kompyuterlar. Boshqa turdagi mahsulotlarning katta qismi uchun ishlab chiqarish ikki yoki undan ko'p marta kamaydi. Don yig‘ish mashinalari uchun, masalan, 25 marta, maishiy magnitofonlar uchun - 100 marta.
Ko'rib chiqilayotgan butun davr mobaynida ishlab chiqarish har yili mashinasozlik va metallga ishlov berish mahsulotlarining taxminan 80% ga kamaydi. Istisnolar 1996 yil, deyarli barcha turdagi mahsulotlar bo'yicha ishlab chiqarishning pasayishi kuzatilgan yil va 1999 yil, ishlab chiqarish "faqatgina" mahsulotning 63 foiziga qisqargan.
Mashinasozlik mahsulotlarida ishlab chiqarish o'rtacha ko'rsatkichdan yuqori yoki past bo'lgan biron bir guruhni ajratib ko'rsatish deyarli mumkin emas: ishlab chiqarish vositalari va iste'mol tovarlari ishlab chiqarish tez pasaydi. Shunga qaramay, depressiv tarmoqlar uchun asbob-uskunalar ishlab chiqaradigan korxonalar nisbatan yomon ahvolga tushib qoldi: ko'mir va engil sanoat, qishloq uchun asbob-uskunalar, mashinasozlikning o'zi (birinchi navbatda, metallga ishlov berish uskunalari ishlab chiqaruvchilari).
Ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga yo'naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan bog'liq vaziyat biroz yaxshiroq, unga bo'lgan talab oxirgi marta pasayib bormoqda (masalan, energetikada ishlab chiqarishning keskin qisqarishiga yo'l qo'yilmadi, avtobus ishlab chiqarish darajasi barqaror) yoki aholining to'lovga qodir talabi. Shunday qilib, 1999 yilda muzlatgichlar va muzlatgichlar, rangli televizorlar ishlab chiqarishni ko'paytirish tendentsiyasi kuzatildi. Biroq, statistik ma'lumotlar bilan chuqurroq tanishish, xususan, maishiy texnika ishlab chiqarish bir xil turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilarning yangi sharoitlarga moslashish qobiliyati bo'yicha keskin farqlanishini ko'rsatadi. Masalan, 1999 yilda Novosibirsk viloyatida rangli televizorlar ishlab chiqarish 7,7 baravar kamaydi, Rossiya Federatsiyasida esa 2,4 baravar oshdi.
2000 yilda sanoat ishlab chiqarishining o'sishi mashinasozlikga ixtisoslashgan barcha hududlarda amalga oshirildi. Mamlakatning Yevropa qismidagi hududlarda joylashgan mashinasozlik korxonalari jadal rivojlanmoqda, sharqiy hududlar esa ishlab chiqarish hajmini oshirishda sezilarli darajada orqada qolmoqda.
2001 yilda Markaziy tumanda ishlab chiqarishning o'sishi 1998 yilga nisbatan 41 foizga yuqori bo'ldi, bu Moskva viloyatida to'liq elektr poyezdlarini ishlab chiqarish va Moskvada Renault Megane avtomobillarini ishlab chiqarish loyihasini amalga oshirish bilan bog'liq.
G'arbiy Sibirda mashinasozlik ishlab chiqarishining o'sishi neft va gaz sanoati uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarish bo'yicha yirik federal dasturni amalga oshirish chora-tadbirlariga, shuningdek, ushbu mintaqadagi mudofaa korxonalarini sanoatni rivojlantirish dasturlari va loyihalariga kiritish mumkinligiga asoslanadi. yuqori texnologiyali sanoat
Sharqiy Sibir mashinasozlikda sezilarli dinamik siljishlar kuzatilmadi, ammo og'ir, qishloq xo'jaligi va transport mashinasozligi korxonalari tomonidan ma'lum o'sish ta'minlandi.
“2001 yilda mashinasozlik ishlab chiqarishining hududiy tuzilishi” diagrammasida hududlar bo‘yicha mashinasozlik sanoatining o‘sish hajmi ko‘rsatilgan (ilovaga qarang).
Korxonalarni isloh qilish va qayta qurish chora-tadbirlarining amalga oshirilishi natijasida mashinasozlikning tarmoq tuzilmasi biroz o'zgardi.
Sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida avtomobilsozlik, ogʻir, energetika, transport, traktor, qishloq xoʻjaligi va yoʻl qurilish mashinasozligi mahsulotlari ulushi oshdi, asbobsozlik, elektrotexnika, stanoksozlik va asbobsozlik sanoatining ulushi kamaydi.
Men aviatsiya sanoati haqida batafsilroq to'xtalib o'tmoqchiman, chunki bu kichik sektor menga yaqinroq (men Kumertau aviatsiya sanoat korxonasida ishlayman)
Rossiyaning aviatsiya sohasida jahonning yetakchi davlatlaridan biri sifatida erishgan yutuqlari hammaga ma’lum. Samolyot qurilishi boshlanishida yaratilgan birinchi rus samolyotlarining turlari texnik echimlarning o'ziga xosligi, XX asr boshidagi muammolarga javob izlashning dizayn samaradorligi bilan ajralib turardi. Asr o'rtalarida sovet aviatsiyasi og'ir harbiy sinovlar davri talablariga albatta javob berdi, fundamental aviatsiya ilm-fanining birligiga asoslangan kuchli sanoat bazasi, konstruktorlik byurolari tarmog'i, seriyali zavodlar - yuqori samolyot ishlab chiqaruvchilari yaratildi. sinfdagi jangovar samolyotlar. Zamonaviy mahalliy aviatsiya ilmiy-konstruktorlik maktablari xalqaro ishbilarmon doiralar va tashkilotlarda yuqori reytingga ega bo‘lib, bu aviatsiya sanoatining jahon aerokosmik hamjamiyatiga integratsiyalashuvi uchun qulay sharoit yaratmoqda. Shu bilan birga, aviatsiya sanoatidan aviatsiya texnikasini asosiy ishlab chiqaruvchilardan biri sifatidagi maqomini saqlab qolish va asosiy seriyali mahsulotlarga an'anaviy mijozlar tomonidan misli ko'rilmagan hajmdagi buyurtmalarni qisqartirish bilan bog'liq qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun katta sa'y-harakatlar talab etiladi. fuqarolik samolyotlari va yangi avlod vertolyotlariga to'lovga qodir talab inqirozi.
Aviatsiya sanoat majmuasi butun sanoat majmuasi uchun umumiy muammolarni boshdan kechirmoqda:
Jiddiy mablag' etishmasligi
Davlat mudofaa buyurtmasini tuzatish xronologik xususiyatga ega bo'lgan tugallanmagan ishlar uchun xarajatlarni qoplamaslik;
Korxonalarni moliyalashtirishning yillik summasidan buyurtmachi vazirliklarning jamlangan qarzlaridan oshib ketishi;
inson resurslarining zaiflashishi va boshqalar.
Shu bilan birga, nufuzli xalqaro tahliliy markazlar tomonidan jahon harbiy aviatsiya bozori rivojlanishining ob'ektiv tahlili va prognozlari harbiy aviatsiya texnikasini ishlab chiqaruvchi yetakchi davlatlar - AQSh, Rossiya, Buyuk Britaniya o'rtasidagi raqobat kuchayib borayotganidan dalolat beradi. va Frantsiya, bundan tashqari, ishlab chiqarish va jahon bozorida sotish bo'yicha qiruvchi samolyotlar, hujum va reaktiv o'quv samolyotlari 2007 yilgacha Rossiyaning Suxoi, Mikoyan va Yakovlev firmalari Boeing, Dasso bilan samarali raqobatlashadi.
AQSh mudofaa vazirliklari va G'arbiy Evropa davlatlarining ma'lumotlariga ko'ra, Rossiya harbiy aviatsiya sanoatida muhim texnologiyalarning yuqori darajasini saqlab qoldi, bu umuman samolyotsozlik sanoatida mahalliy sanoatning raqobatbardoshligini ta'minlashning asosiy shartidir.
Mahalliy aviatsiya sanoati, butun xalq xo'jaligi kompleksi iqtisodiyotidagi og'ir moliyaviy ahvolga qaramay, davlat tomonidan minimal darajada qo'llab-quvvatlangan holda o'zining etakchi mavqeini va yuqori ilmiy-texnik salohiyatini saqlab qolishga muvaffaq bo'ldi. Yuqori malakali kadrlar soni, korxonalarning asosiy fondlari qiymati, mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmi (harbiy-sanoat umumiy mahsulotining qariyb 40%) kabi ko'rsatkichlar bo'yicha mudofaa sanoati orasida eng yirik hisoblanadi. murakkab)
2000 yilda butun sanoatda ishlab chiqarishning 5,2 foizga qisqarishi bilan aviatsiya sanoatida ishlab chiqarilgan mahsulotlar va xizmatlar hajmi 1999 yilga nisbatan 8,1 foizga oshdi. 2001 yilning birinchi yarmida aviatsiya sanoatidagi ijobiy tendentsiyalar davom etdi: mudofaa sanoati tarmoqlari orasida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishning eng yuqori o'sishi aviatsiya sanoatida 40% ga erishildi, barcha tarmoqlar bo'yicha o'rtacha o'sish taxminan 10% ni tashkil etdi.
Ushbu ma'lumotlar samolyotsozlik sanoatining hayotiyligidan, iqtisodiyotni tiklash imkoniyatidan va pirovardida, Rossiyaning dunyodagi etakchi aviatsiya davlati maqomini saqlab qolishidan dalolat beradi.
An'anaviy ravishda engil samolyotlar, og'ir samolyotlar va vertolyotlar, maxsus texnika (aviatsiya qurollari tizimlari), agregatlar, dvigatellar va priborlar ishlab chiqarishning kichik tarmoqlarini o'z ichiga olgan aviatsiya sanoatida eng haqiqiy tashkiliy, moliyaviy va iqtisodiy bo'shliqlar yuzaga keldi. tarmoq vazirliklarining tugatilishi va haligacha uchta asosiy sektor - ilmiy-tadqiqot, loyihalash va ishlab chiqarish o'rtasida to'liq bartaraf etilmagan. Shu bilan birga, texnik jihatdan murakkab va yuqori kapital talab qiluvchi aviatsiya majmualarini yaratishning jahon amaliyoti nafaqat fuqarolik samolyotlarini yaratish vazifalariga, balki jangovar aviatsiyani yaratishda ham tijorat deb ataladigan yondashuvdan foydalanish zaruriyatini keltirib chiqardi. tizimlari. Ushbu yondashuvning asosiy talabi - loyihalash, ishlab chiqish, sertifikatlash, ishlab chiqarish va sotishdan keyingi xizmat ko'rsatish uchun to'liq javobgarlikka ega bo'lgan yagona yuridik shaxsning mavjudligi.
Loyihalash tashkilotlari va seriyali zavodlar o'rtasidagi tafovutni bartaraf etish uchun Iqtisodiyot vazirligi ishlab chiqdi va 1998 yilda Rossiya Federatsiyasi hukumati o'zining maxsus qarori bilan "Mahalliy aviatsiya sanoatini qayta qurish kontseptsiyasi" ni tasdiqladi. Buning uchun federal va mintaqaviy hukumat rahbariyatining kelishilgan harakatlari asosida samolyot ishlab chiqaruvchi korxonalarning o'zlari mavjud korxonalarni yirik korporativ tuzilmalarga birlashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishlari kerak edi. Hozirgi vaqtda to'rtta asosiy mustaqil korporatsiyalar - Ilyushin, Tupolev, Suxoy va Mikoyanni yaratish dasturlari amalga oshirilmoqda.
Ikkinchi darajadagi xolding kompaniyalari va korporatsiyalari orasida Aviapriborxolding OAJ, Aerokosmik uskunalar korporatsiyasi, Texnokompleks korporatsiyasi, Dvigateli NK moliyaviy va sanoat guruhini ta'kidlash kerak.
Rossiya Federatsiyasi Prezidentining "AK im." OAJni o'z ichiga olgan Ilyushin davlatlararo aviatsiya korporatsiyasining "Integratsiyalashgan komplekslarni yanada rivojlantirish to'g'risida"gi farmoniga muvofiq shakllantirish yakunlanmoqda. S.V.Ilyushin, VASO, Toshkent aviatsiya dasturi
Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 1999 yil 30 iyundagi N720 qarori bilan davlat homiyligida ushbu ANTK im samolyotlarining intellektual va moddiy mulkini yaratadigan ikkita asosiy korxonani Tupolev kompaniyasiga birlashtirish to'g'risida qaror qabul qilindi. A. N. Tupolev va Aviastar OAJ. Qarorni amalga oshirishda nafaqat ishlab chiqaruvchi va ishlab chiqaruvchi o'rtasidagi qarama-qarshiliklar va tarqoqlik bartaraf etiladi, balki Rossiyadagi eng yirik Ulyanovsk aviatsiya-sanoat majmuasi (hozirgi paytda Aviastar OAJdagi davlat ulushi) faoliyati ustidan davlat tomonidan nazorat tiklanadi. atigi 6,69% ​​ni tashkil etdi, shuningdek, ASTC jamoasi tomonidan amalga oshirilayotgan strategik aviatsiya tizimlarini rivojlantirish ustidan davlat nazorati kuchaytirilmoqda. A.N.Tupolev
Samolyot sanoatida eng ilg'or ish Federal maqsadli dasturda ("Mudofaa sanoatini 2001-2005 yillarga qayta qurish va konvertatsiya qilish") nazarda tutilgan mudofaa sanoatida integratsiyalashgan tuzilmalarni amalga oshirish bo'yicha (masalan, samolyot va vertolyot sanoati, birinchi bosqichda yaratilgan oltita kompaniyaning ikkita yoki uchtaga integratsiyalashuvi; yaratilgan tuzilmalarni tarmoqlararo tuzilmalarga aylantirish, tarmoq boshqaruv organlarini sanoatning yangi tuzilmasiga mos keladigan shakllarga aylantirish;
Aviatsiya majmuasini rivojlantirish istiqbollari haqida batafsilroq ma'lumot keyingi bobda ko'rib chiqiladi.
3 Sanoatning rivojlanish istiqbollari
Endi Rossiya og'ir inqirozga uchragani hammaga ayon. Undan, birinchi navbatda, real baho bermasdan va mamlakatning doimiy reproduktiv kollapsda qolib ketishining sabablarini ochib bermasdan turib, chiqish mumkin emas.
Ko'pgina iqtisodchilar to'g'ri ta'kidlaganidek, Rossiya hukumati bu yillar davomida, faktlarga qaramay, "inqiroz" tushunchasidan ehtiyot bo'lib, doimiy ravishda "barqarorlashtirish" va "o'sish belgilari" haqida gapirib berdi. "Barqarorlashtirish" haqida gapirishni afzal ko'rgan Rossiya Federatsiyasi hukumati inqirozni faqat ma'lum sohalarda tan oldi: "to'lovlar inqirozi", "byudjet inqirozi", "moliyaviy inqiroz" va boshqalar.
Hukumat inqirozni har tomonlama ko‘rib chiqmasdan turib, vaziyatni yetarlicha baholamadi, inqiroz sabablarini to‘liq tushunish va iqtisodiy boshi berk ko‘chadan chiqish bo‘yicha o‘zaro bog‘liq kompleks chora-tadbirlar tizimini yanada rivojlantirish imkonini beradigan chuqur tahlil o‘tkazmadi.
Uzoq vaqt davomida Rossiya iqtisodiyotidagi ishlarning holatini tahlil qilish odatda moliya, pul muomalasi va qimmatli qog'ozlar bozorini baholash bilan bog'liq edi. Bu esa, ham ichki, ham jahon miqyosida iqtisodiy munosabatlar faoliyatida moliyaviy muhitning roli ortib borishi bilan belgilanadi. Yaqinda dunyoning turli mintaqalarida yuzaga kelgan bir qator moliyaviy inqirozlar moliyaviy muhitga umumiy qiziqishning oshishiga keskin yordam berdi. Shu munosabat bilan iqtisodiy hayot tahlilining dastlabki ma'lumotlarida sezilarli siljish kuzatilmoqda. Qayerdadir iqtisodning real sektori endi oldinda emasdek, moliyaviy sektorning qudrati va rivojlanishigina davlatlar va ularning xalqlarini boy va farovon qiladi, degan aldamchi taassurot shakllanadi.
Biroq, sanoat har qanday iqtisodiyotning asosidir.
Mazkur tarmoqni o‘rta muddatli rivojlantirish strategiyasida xorijdan eng yangi texnologiyalarni import qilish imkoniyati bilan jihozlash, uni o‘z korxonalarida ishlab chiqarish tajribasini bosqichma-bosqich to‘plash, keyin esa mahalliy ustuvor texnologiyalarni ishlab chiqish ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga, Rossiya mashinasozlik qulay bozor sharoitida quyidagi yo'nalishlarda rivojlanadi:
1) eskirgan, lekin ishlayotgan ishlab chiqarish liniyalariga ega korxonalar uchun modernizatsiya qilingan mashinalar va uskunalar ishlab chiqarish;
2) chet el kapitalining turli shakllarini jalb qilgan holda import qilinadigan asbob-uskunalarda fanni talab qiluvchi mahsulotlar ishlab chiqarish (shu jumladan yig'ish);
3) xorijiy kompaniyalar tomonidan chet elda ishlab chiqarilgan uskunalar uchun texnologik jihatdan murakkab komponentlarni ishlab chiqarishni nazarda tutuvchi loyihalarda ishtirok etish (Rossiya texnologiyalarini xalqaro texnologik hamkorlik tizimiga kiritish);
4) import qilinadigan va o'zimizning texnologik bazamizda yuqori texnologiyalar uchun uskunalar ishlab chiqarish uchun individual ishlab chiqarish quvvatlarini maqsadli rivojlantirish;
Biroq, asosan mamlakatning Yevropa qismidagi hududlarda, shu jumladan Uralda (2002 yilda sanoat ishlab chiqarishining 92 foizi) to'plangan mavjud mashinasozlik majmuasi quvvatlarining faqat bir qismi hal qilinishini ta'minlaydi. yuqoridagi dasturlardan. Shunday qilib, o'rta muddatli istiqbolda mashinasozlikni rivojlantirishda ustuvorlik g'arbiy eski sanoat hududlari va Rossiyaning Evropa qismining markazida qoladi.
Mashina va asbob-uskunalarga ichki bozor talabining 1999 yilda vujudga kelgan ijobiy dinamikasi keyingi yillarda ham davom etadi. Shu bilan birga, ayrim turdagi mashinasozlik mahsulotlari eksportining bunday o'sishini kutish kerak. Mashina va asbob-uskunalarning ma’lum bir qismini import qilish mahalliy mashinasozlikning import o‘rnini bosish imkoniyatlari cheklanganligi sababli erishilgan darajada saqlanib qoladi. Yengil avtomobillar uchun import o'rnini bosuvchi omil natijasida ichki bozorda mahsulot sotish hajmining sezilarli tarkibiy o'zgarishi kutilmoqda. Mashina va asbob-uskunalar jahon bozorida Rossiya tor doiradagi ixtisoslashtirilgan mahsulotlarni, birinchi navbatda, harbiy texnika va elektr jihozlarining ayrim turlarini yetkazib beruvchi sifatida ishlaydi. 2005 yilgacha bo'lgan prognoz davrida Rossiyaning mashina va uskunalar eksportini rivojlantirish. integratsiya tendentsiyalarining kuchayishi va MDH mamlakatlari iqtisodiyotining tiklanishi bilan yuzaga kelishi mumkin. Shu bilan birga, rivojlanayotgan mamlakatlarga mashinasozlik mahsulotlarini eksport qilishni kengaytirish uchun Rossiyaning og'ir va umumiy mashinasozlik mahsulotlari eksportini oshirishni kutishimiz kerak, texnik yordam doirasida hamkorlikni yo'lga qo'yish alohida ahamiyatga ega. Rossiyaning qurol-yarog' va harbiy texnika eksporti salohiyati juda muhim bo'lib qolmoqda. Ushbu tovar guruhini jahon bozoriga muvaffaqiyatli olib chiqishga davlat tomonidan samarali siyosiy va iqtisodiy yordam ko'rsatish orqali erishiladi. Ilm-fanni ko'p talab qiladigan mashinasozlik mahsulotlarini ishlab chiqarishni tashkil etish bo'yicha mahalliy ilmiy-texnik loyihalarni amalga oshirish eksportni sezilarli darajada oshirishga yordam beradi, undan tushgan daromad sanoatga investitsiyalarning etarlicha muhim manbai bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Zamonaviy sharoitda sanoat tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilishning eng muhim va real manbalaridan biri xalqaro kooperatsiya bo‘lib, aviatsiya sanoati mudofaa sanoati eksporti hajmining 2/3 qismini ham fuqarolik, ham fuqarolik mahsulotlari qatorida ta’minlaydi. aviatsiya qurollari va harbiy texnika liniyasi
Sobiq geosiyosiy tizim qulagandan keyin sezilarli darajada kuchaygan globallashuv va xalqarolashuv tendentsiyalari, birinchi navbatda, yuqori texnologiyali aviatsiya mahsulotlarining qimmat bozoriga ta'sir qildi.
Qisqa muddatda ushbu bozorning raqobat muhiti eski avlod samolyotlari va vertolyotlarini uchinchi dunyo mamlakatlariga sotish va ularni modifikatsiyalash, bir nechta firmalarning birgalikdagi sa'y-harakatlari natijasida yangi loyihalarni ishlab chiqish kabi tendentsiyalarga turtki bo'ladi. xavflarni kamaytirish uchun bir necha mamlakatlardan
G'arb samolyot ishlab chiqaruvchilarining Rossiyaning jahon texnologiyalariga kirishiga to'sqinlik qilish va Rossiya eksportining raqobatbardoshligiga putur etkazish istagini qo'llab-quvvatlagan holda, ushbu mamlakatlar hukumatlari harbiy aviatsiya texnikasini eksport qilish uchun ilgari yopiq hududlarga eksport qilishga ruxsat berish tendentsiyasi ham mavjud. Tayvan, Lotin Amerikasiga). Shu munosabat bilan, shuningdek, boshqa holatlar (fuqarolik havo kemalari bozorlarida sezilarli monopollashuv, iqtisodiy qiyinchiliklar va natijada eksport kreditlash imkoniyatlarining cheklanganligi, ko'pgina mamlakatlar - potentsial import qiluvchilarning mahalliy fuqaro aviatsiyasi uskunalarini Amerika standartiga muvofiqligi uchun sertifikatlash talablari. G'arbiy Evropa talablari), aviatsiya texnikasi bilan eksport-import operatsiyalari sohasida davlat tomonidan tartibga solishni kuchaytirish, mahalliy aviatsiya ishlab chiqaruvchilari va vositachi savdo kompaniyalari o'rtasidagi samarasiz raqobatni bartaraf etish, mahalliy texnikani rivojlantirishga ko'proq siyosiy davlat yordamini ko'rsatish zarur. jahon bozorlari va ichki bozorda mahalliy ishlab chiqaruvchining manfaatlarini himoya qilish bo'yicha muvozanatli chora-tadbirlar
Rossiya aviatsiya sanoati qobiliyatli va iqtisodiyotimizni tiklashning asosiy "lokomotivlaridan" biriga aylanishi, o'sish nuqtasiga aylanishi kerak. Biroq, bu o'zgaruvchan tashqi sharoitlarga moslashuvchan tarzda moslashtirilgan, ammo asosiy maqsadni - mudofaa etarliligini ta'minlash uchun yuqori texnologiyali sanoatni saqlab qolish va rivojlantirishni unutmaydigan muvozanatli va izchil sanoat siyosatini amalga oshirishni talab qiladi. aviatsiya uskunalari va ochiq aviatsiya hamjamiyatida samarali raqobat. Rossiya aviatsiya sanoati korxonalarini barqarorlashtirish va rivojlantirish aviatsiya sanoatini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash masalalariga ham, yurisdiktsiyaga tegishli masalalarga ham ta'sir qiluvchi zarur, puxta o'ylangan va aniq chora-tadbirlar majmuini amalga oshirish bilan mumkin. Rossiya Federal havo transporti xizmati, IAC va Rossiya Savdo vazirligi
Rossiya aviatsiya sanoatini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash va mahalliy aviatsiya texnikasini sotishni rag'batlantirish maqsadida Rossiya Iqtisodiyot vazirligi aviatsiya sanoatining yetakchi institutlari, fuqarolik va harbiy aviatsiyani yaratishga ixtisoslashgan yetakchi konstruktorlik byurolarining taklifiga binoan. qonunchilik va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar to'plami ishlab chiqilgan va hukumatga taqdim etilgan uskunalar:
Rossiya lizing kompaniyalari va mahalliy samolyotlarni sotib olishni moliyalashtiradigan banklar uchun bir qator soliq imtiyozlarini joriy etish (yo'l harakati qatnashchilariga soliq to'lashdan ozod qilish, daromad solig'idan qisman ozod qilish va boshqalar);
Havo kemalari garov shartnomalarini ro'yxatdan o'tkazish uchun davlat boji miqdorini kamaytirish;
mahalliy havo kemalari uchun import qilinadigan xorijda ishlab chiqarilgan butlovchi qismlarni QQS bo‘yicha ozod qilish, agar import qilinadigan butlovchi qismlarning Rossiyaga o‘xshashi bo‘lmasa;
Ilgari eksport qilingan mahalliy havo kemalari va Rossiya aviakompaniyalari tomonidan vaqtinchalik olib kirish shartlari bilan qaytarib olib kiriladigan samolyotlarni bojxona to'lovlarini to'lashdan ozod qilish;
Mahalliy havo kemalari lizingi loyihalari bo‘yicha davlat kafolatlari limitini 85 foizgacha oshirish
Ushbu hujjatlarning qabul qilinishi aviatsiya sohasini, shuningdek, ixtisoslashgan lizing kompaniyalarini samarali davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni ta’minlaydi, chunki unda aviatsiya texnikasini rivojlantirish, ishlab chiqarish va yetkazib berishni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chuqur o‘ylangan va professional tarzda tayyorlangan iqtisodiy chora-tadbirlar mavjud
Mashinasozlik kompleksida texnologik darajani minimal darajada qo'llab-quvvatlash zarurati bilan bog'liq bo'lgan xalq xo'jaligining dolzarb ehtiyojlari mashinasozlikda tarkibiy investitsiya siyosatining ustuvor yo'nalishlarini belgilaydi. Uskunalarga bo‘lgan talabni va mintaqalararo hamkorlik aloqalarini tiklash orqali investitsiya jarayonini normallashtirish talab etiladi. Ayniqsa, xalq xo‘jaligining asosiy, hayotni ta’minlovchi tarmoqlarida asbob-uskunalarga bo‘lgan talabni jonlantirish muhim ahamiyatga ega. Natijada ishlab chiqarishning rivojlanmagan tuzilmasi bilan eng qoloq mashinasozlik tarmoqlarini qayta tiklash mumkin bo'ladi.
Mashinasozlik sanoatida ishlab chiqarishning qisqarishi sharoitida analoglari Rossiyada ishlab chiqarilgan yoki ishlab chiqarilishi mumkin bo'lgan asbob-uskunalarni chet elda sotib olishni cheklash tavsiya etiladi. Bu ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni oshirish imkonini beradi va bir qator turdagi butlovchi qismlar va jihozlarni yetkazib berish munosabati bilan qo'shni davlatlar va sobiq CMEA mamlakatlari bilan uzilgan ishlab chiqarish va hamkorlik aloqalarini tiklash imkonini beradi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish quvvatlari mamlakat ishlab chiqarish apparatlarini texnik jihatdan qayta jihozlash imkonini beradigan mashinasozlik kompleksining (birinchi navbatda, mudofaa) sub tarmoqlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash zarur.
Mamlakatning tarkibiy va investitsiya siyosatini amalga oshirish uchun katta mablag‘larni ustuvor yo‘nalishlarga jamlash zarur. Ammo korxonalarning o'z mablag'lari hisobidan shakllantirilgan kapital qo'yilmalar hajmi hozirgi vaqtda investitsiya resurslariga narxlarning o'sishi va korxonalarning moliyaviy ahvolining og'irligi tufayli cheklangan. Mahalliy mashinasozlikda kapital qo'yilmalarning qo'shimcha manbalaridan biri xususiy investitsiyalardir. Biroq, xususiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyati investitsiyalar uchun maydonlarning torligi bilan cheklangan. Ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra, umuman mashinasozlikning investitsion jozibadorligi past, eksport-xom ashyoga yo'naltirilgan tarmoqlar reytingi esa yuqori darajada. Shu bilan birga, yaqin kelajakda qishloq xo‘jaligi mashinasozligi va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash mashinasozligi kabi kichik tarmoqlarga xususiy (mahalliy va xorijiy) investorlarning mablag‘larini keng miqyosda jalb etish umuman mumkin emas.