Mavzu: Matematika darslarida o‘quvchilarning kompetensiyalarini baholash va natijalarni tahlil qilish usullari reja

2. Matematika darslarida o`quvchilar bilimini nazorat qilish shakllari va 
usullari. 
Matematikani o„zlashtirish jarayoni qayta aloqa (o„quvchi-o„qituvchi) siz 
bo„lishi mumkin emas. Ma„lumotlarni o„zlashtirish darajasi, o„quvchilarning 
bilimlari, ko„nikmalari va malakalari, yuzaga keladigan qiyinchiliklarni yengib 
o„tmasdan maktab kursini ongli va mustahkam egallash mumkin emas. 

---

O„quvchilarning bilim, ko„nikma va malakalarini nazorat qilish o„qituvchiga 
qayta aloqa (o„quvchi-o„qituvchi) o„rnatish imkoni o„quv jarayonining muhim 
qismidir. Nazoratning maqsadi – o„quvchilar tomonidan dastur materialini 
o„zlashtirish sifatini aniqlash, bilim va ko„nikmalarini tashxislash va xatolar ustida 
ishlash, o„quv jarayoniga bo„lgan mas‟uliyatni tarbiyalashdan iborat. 
Matematikani o„qitish jarayonida nazoratning o„rnini aniqlash uchun uning eng 
muhim vazifalari: o„qitish, tashxislash, kutilgan natija erishish, rivojlantirish, 
yo„naltirish va tarbiyaviy nazoratni o„z ichiga oladi. 
Nazoratning vazifasi - bilim va ko„nikmalarni takomillashtirish va ularni 
tizimlashtirishdir.
Nazoratni tashhislash - o„quvchilarning bilim va ko„nikmalaridagi xatolarni, 
kamchiliklarni va bo„shliqlar hamda ularni keltirib chiqaruvchi sabablari haqida 
ma‟lumot olishdan iborat. 
Kutilgan natijaga erishish - o„quv jarayoni haqidagi muhim ma‟lumot bo„lib 
xizmat qiladi. Bunday nazorat natijasida o„quv jarayonining ma‟lum bir qismining 
borishini bashorat qilish uchun asoslar olinadi: o„quv materialining keyingi qismini 
o„zlashtirish uchun aniq bilim, ko„nikma va ko„nikmalar yetarlicha shakllanganmi 
yoki yo„qmi. 
Nazoratning rivojlanish - o„quvchilarning bilim faolligini, ularning ijodiy 
qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat. 
Yo„naltiruvchi nazorat - o„quvchi va umumiy sinf o„quvchilari o„quv 
maqsadiga qanchalik erishganligi, o„quv materiali qanchalik o„zlashtirilganligi va 
qanchalik chuqur o„rganilganligi to„g„risida ma‟lumot olishdan iborat. 
Tarbiyaviy nazoratning mohiyati o„quvchilarda o„qishga bo„lgan mas‟uliyatni,
munosabatni, tartib - intizomni va halollikni singdirishdan iborat. 
Nazorat - maqsadli, obyektiv, keng qamrovli va muntazam bo„lishi kerak. 
Nazorat o„tkazishning uch xil shakli mavjud: yakka tartibda, guruhlarga 
bo„linib va frontal. 
Yakka tartibdagi nazorat shakli har bir o„quvchi, o„zi uchun ajratilgan vazifani 
oladi va olgan vazifasini hech kimning yordamisiz bajarishi kerak bo„ladi. 

---

O„quvchining bilimini, qobiliyatini va imkoniyatini aniqlashda bu shakl mos 
keladi. 
Guruh nazoratida sinf vaqtincha bir necha guruhga bo„linadi (har bir guruhda 2 
- 10 nafar o„quvchi) va har bir guruhga alohida nazorat topshirig'i beriladi. Nazorat 
maqsadiga qarab, guruhlarga bir xil nazorat vazifalari yoki tabaqalashtirilgan 
vazifalar taklif etiladi.
Frontal nazorat yordamida topshiriqlar butun sinfga taklif qilinadi. Bu 
tekshirish jarayonida o„quv materialini idrok etish va tushunish, xotirada saqlab 
qolish hamda mustahkamlanish darajasi o„rganiladi. 
Nazoratning uch turi mavjud: joriy, oraliq, yakuniy. 
Joriy nazorat mashg„ulot davomida, har bir darsda va deyarli har bir bosqichda 
amalga oshiriladi. Doimiy nazorat ostida baholash katta tarbiyaviy ta‟sir ko„rsatadi. 
Ob‟ektiv baholash o„quvchini qo„llab -quvvatlashi, ko„nglini ko„tarish; shoshilinch 
baholash - o„quvchini bilim olishini kechiktirishi, sekinlashtirishi mumkin. 
Oraliq nazorat jarayonida o„quvchi tomonidan mavzuning asosiy qismini 
o„zlashtirishi aniqlanadi. Oraliq nazorat natijalariga, shu jumladan mavzu bo„yicha 
nazorat ishlarining natijalariga ko„ra, chorak, yarim yil, o„quv yili uchun baholar 
qo„yiladi. 
Yakuniy nazorat - imtihon yoki yakuniy nazorat ishlari shaklida bo„ladi. 
Yakuniy nazorat, ma‟lum bir bo„lim yoki umumiy sinfni yakunlashdagi bilimlar 
tekshiriladi. 
Zamonaviy ta‟limda bilimlarni nazorat qilish jarayoni ko„p maqsadlidir. 
Nazorat o„quvchilarning ma‟lumotlarni o„zlashtirgani yoki o„zlashtirmaganini, o„z 
bilimlarini har xil vaziyatlarda qo„llay olishini, mulohaza yurita oladimi, ya‟ni aniq 
faktlarni solishtirib umumlashtirishi, umumiy xulosalar chiqara olishini aniqlaydi. 
Bu jarayon o„quvchilarni o„qitishdagi ta‟lim-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli 
boshqarish uchun zarur bo„lgan ma‟lumotlarni olish imkoniyatini beradi. 
Shu munosabat bilan nazoratning uch turi ajratiladi: o„qituvchining o„quvchilar 
faoliyati ustidan tashqi nazorati, o„quvchilarning o„zaro nazorati va o„zini-o„zi 
nazorat qilishi. O„z-o„zini nazorat qilish, ayniqsa, o„quvchilarning rivojlanishi 

---

uchun muhim ahamiyatga ega, chunki bu holda o„quvchi o„z harakatlarining 
to„g„riligini, yo„l qo„yilgan xatolarni aniqlashi, ularni tahlil qilish va kelajakda 
oldini olishdan xabardor bo„ladi. 
O„qituvchi mavzuni o„rganish jarayonida mustaqil ish, matematik diktantlar, 
savol-javob, og„zaki hisob, testlar va boshqa nazorat shakllarini o„tkazish orqali 
o„quv natijalarini tekshiradi.
Ba‟zi "nazoratning boshqa shakllari" an‟anaviy shakllar bilan bir qatorda 
yaxshiroq natijalarga erishishga imkon beradi. Tematik nazoratning noan‟anaviy 
shakllari o„zlashtirilgan ma‟lumotlarni qisman takrorlaydi, lekin o„quvchining 
hissiy holatini hisobga olgan holda sezilarli darajada farq qiladi, ko„pincha o„yin 
shakli, o„quvchining xotirasi, diqqatini, fikrlashini rivojlantirish uchun keng 
imkoniyatlar yaratadi.
Quyida nazoratning noan‟anaviy shakllaridan na‟munalar keltirilgan.