Mavzu: matn va lug’at ustida ishlash darsning maqsadi: a ta’limiy: o’quvchilarga matn va lug’at ustida ishlash haqida ma’lumot berish; b tarbiyaviy

Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)
Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

Topshiriq. Gapni o‘qing, ikki nuqta nima uchun qo‘llangan? Sababini tushuntiring.

Hozirgi yoshlarga aytar so‘zimiz: otgan ajdodlarimizga munosib farzand bo‘ling.

(R O ‘rinboyev)

235-mashq. Ikki nuqta va nuqtali vergulning ishlatilish o‘rinlariga izoh bering.

Tinch va osuda yashash uchun:

- bir sutkada 7 soat uxlashga odatlaning;

- doimo yaxshilikni o ‘ylang;

- foydali ijtimoiy mehnat bilan band bo‘ling;

- bo‘sh vaqtingizni ko‘proq kitob o ‘qish bilan o‘tkazing.

Esda saqlang. Ikki nuqta shaklan tugallangan, lekin mazmunan keyingisi birinchisining uzviy davomi sanalgan bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarda, shuningdek, ko‘chirma gapdan oldin kelgan muallif gapi, uyushiq bo‘laklardan oldin kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan keyin ishlatiladi. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplar mazmun jihatidan tugal fikrni anglatib, bir-biriga yaqin bo‘lmagan hollarda bog‘lovchisiz qo‘shma gap tarkibiga kirgan sodda gaplardagi voqealar bir-biriga qiyoslanganda, uyushiq bo‘laklar guruhlanib, o ‘zaro vergullar yordamida bir-biridan ajratilganda, nuqtali vergul qo‘llanadi.

236-mashq. Gaplarni o‘qing, ikki nuqta va nuqtali vergulning

ishlatilish o‘rinlariga izoh bering.

1. Foydali so‘z go‘dakdan chiqsa ham quloq sol; yomon so‘z mo‘ysafiddan chiqsa ham quloq solma. («Avesto»dan)

2. Senga eng yaxshi maslahat: mutakabbirlik bilan yuzingni teskari burma va shon-shuhrating bilan faxrlanma. (Zamaxshariy)

3. Ishlar vaqtida bajarilishi kerak: vaqtida bajarilmagan ish sust bo‘ladi. (Bobur) 4. Har qanday tushuncha muhokamaning natijasidir; muhokama esa tajribaning natijasidir, tajriba esa sezgi a ’zolarimizning faoliyati tufayli qo‘lga kiritiladi. (Forobiy)

237-mashq. Konfutsiy hikmatini o‘qing, siz ham bilmaganingizni boshqalardan so‘rab o‘rganishdan tortinmaysizmi? Ikki nuqtaning qo‘yilish sababini tushuntiring.

Muallif javob qildi:

- U zehni o ‘tkir, bilimga chanqoq bo‘lgan va boshqalardan so‘rab o ‘rganishdan uyalmagan, shuning uchun uni ≪ma’rifatli≫ deb ataganlar.

238-mashq. Ko‘chirma gap va muallif gapi o‘rtasida ikki nuqtaning ishlatilish sababini tushuntirib bering. Matnni davom ettiring.

XX asr boshlarida ma’rifatparvar adib Abdulla Avloniy: ≪Ilm biza o ‘z ahvolimizni, harakotimizni oyina kabi ko‘rsatur. Zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o ‘tkur qilur≫, - deb yozgan edi.

239-mashq. Berilgan gaplarni ko‘chirma gaplarga aylantirib ko‘chiring. Tinish belgilarining ishlatilishiga diqqat qiling.

1. Yigitning kuchi bilagida, ishlab charchamaydi, ammo keksaning kuchi yuragida bo‘ladi. Har qanday og‘ir dardni ko‘tara oladi. (Abdulla Qahhor) 2. Yaxshilik yomonliksiz ham mavjud bo‘lishi mumkin, lekin yomonlik yaxshiliksiz mavjud

bo‘la olmaydi. (Avgustin) 3. Hunarmand-u kosiblar ko‘pdir, biroq mohir-u qobiliyatlilari ozdir. (Zamaxshariy) 4. Vaqt o ‘tadi, lekin aytilgan so‘z qoladi. (L.N. Tolstoy)

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:

1. Ikki nuqtaning ishlatilish o‘rinlariga misollar keltiring.

2. Ko‘chirma gaplarda ikki nuqta qaysi o‘rinda qo‘yiladi?

3. Nuqtali vergulning ishlatilish sabablarini tushuntirib bering.