Mavzu: Maxsus makatabgacha yoshdagi bolalarning kattalik haqidagi tasavvurlarining o'ziga xosligi Mundarija

Кirish

. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida demokratik, insonparvar va huquqiy jamiyatni barpo etish, jamiyatda sog‘lom muhitni qaror toptirish, fuqorolarni ma’naviyatini shakllantirish va takomillashtirish borasida qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. O‘zbekiston Respublikasining "Ta’lim to‘g‘risidagi" Qonuni, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021-yillarga mo’ljallangan “Harakatlar strategiyasi”ning to’rtinchi ustivor yo’nalishining 4.2. bandida “Imkoniyati cheklangan shaxslarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish” to’g’risidagi farmonini olishimiz mumkin. ¹Chunonchi, O‘zbekiston Respublikasining "Ta’lim to‘g‘risi"dagi Qonunining 23-moddasida "Jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsoni mavjud, shuningdek uzoq vaqt davolanishga majbur bolalar va o‘smirlarni o‘qitish, ularni tarbiyalash uchun ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarni tashkil etilishini e’tirof qilinishi ham muhim ahamiyatga molikdir. Milliy istiqlol mafkurasi asosida jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalar va o‘smirlarni o‘qitish, ularni tarbiyalash hamda hayotga tayyorlashda maxsus maktablarning boshlang‘ich sinf mehnat ta’limi muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, bugungi kunda maxsus maktablarida mehnat tarbiyasini takomillashtirishning samarali usullarini aniqlash dolzarb masalalardan biridir. Mamlakatimizdagi mustaqil, huquqiy demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyat qurish yo’lidagi ulkan ishlar inson mohiyatini yangidan kashf qilishga, uning o’zligini anglashdagi imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishga va ma’naviy barkamol, intellektual hamda aqliy-amaliy jihatdan mukammal yetuk kadrlarni tayyorlash uchun yangi shart-sharoitlar yaratib bermoqda. Birinchi Prezidentimiz I.A. Karimov «Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch» asarida “Odobli, bilimdon va aqlli, mehnatsevar, iymon-e’tiqodli farzand nafaqat ota- onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligidir” - deb ta’kidlagan edilar.² Ma’lumki, har tomonlama sog‘lom muhit hukmron ekan, farzandlarimiz barkamol voyaga yetadilar, fuqarolari barkamol jamiyat esa hech qachon zavol topmaydi.

Mamlakatimizda aynan mustaqillik yillarida bu borada talay ijobiy ishlar amalga oshirildi, davlat dasturlari, hukumatning maxsus qarorlari qabul qilindi. Bunga misol qilib, 2018-2019- o’quv yilidan boshlab oliy ta’lim muassasalariga abituriyentlarni qabul qilishning umumiy sonidan nogironligi bo’lgan shaxslar uchun qo’shimcha ravishda ikki foizli kvota ajratish tartibi joriy etilganligini olishimiz mumkin.
O‘zbekiston “Bolalar huquqlari to‘g‘risi”dagi Xalqaro Konvensiyani ratifikatsiya qilgan hamda BMT ning Bola huquqlari qo‘mitasi tavsiyalarining bajarilishi yuzasidan Milliy harakat dasturini qabul qilgan davlat sifatida har bir bolaning tug‘ilgan onidan boshlab oila muhitida tarbiyalanishi, uning salomatligi, aqliy va jismoniy kamoloti uchun barcha shart-sharoitlarning yaratilishi davlat ahamiyatiga molik masala ekanligini amalda ta’minlashga katta ahamiyat berib kelmoqda. Shu ma’noda “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qabul qilinishi ana shu e’tibor va g‘amxo’rlikning yana bir amaliy ifodasidir. Jamiyatimizda yuz berayotgan ijtimoiy, ekologik o’zgarishlar jismoniy va ruhiy nuqsonga ega bo’lgan bolalarning ko’payishiga sabab bo’lmoqda. Bunday alohida yordamga muhtoj bolalarning ko’payishi ularga ta’lim-tarbiya berish muammolarini hal qilish bilan uzviy bog’liqdir. Demak, zamonaviy maktabgacha ta'lim oldida bolalarga yoshligidan boshlab mustaqil, faol matematik tushunchalarni rivojlantirish vazifasi turibdi. Zamonaviy fanda matematik tushunchalarni rivojlantirishning bir necha yo'nalishlari belgilandi: falsafa bilimlarning haqqoniylik muammosini ko'rib chiqadi; mantiq tushunchani rivojlantiruvchi bilim tizimi sifatida o'rganiladi, psixologiya har bir bolaning mustaqil fikrlash jarayonini nimaga, qaysi fikrlash jarayoni orqali namoyon bo'lishini, inson fikrlash jarayoni yordamida noma'lumni, yangilikni topadi, degan farazni ko'rib chiqadilar; pedagogika bolalardagi ijodiy faoliyatni shakllantirish yo'llarini, yosh avlodni ijodiy mehnatga tayyorlashni tekshiradi. Matematik tushunchalarni rivojlantirish muammosi psixologik nuqtai nazardan quyidagi masalalarni o'z ichiga oladi:

1) tushunchaning tuzilishi va shaklining paydo bo'lishi;

2)tushunchalarni shakllantirish uchun aqliy harakatlar va aqliy faoliyat yo'llarini ,usullarini rivojlantirish.

Bu muammoga, birinchidan, L, S. Vigotskiy, A. N. Leontev, S.L.Rubinshteyn, O. K, Tixomirov va boshqalarning ishlari bag'ishlangan. Ikkinchidan, P. Ya. Galperin, Ya.I.Grudenov, Z. I. Kalmikov,Yu. M. Kolyagin, V. A. Kruteskiy,

A.M.Matyushkin, Z. I. Slekan,N. F. Talizina, L. M. Fridman vaboshqalar

o'zishlarida o'rganganlar

Psixologik, pedagogik tadqiqotlarni ko'rib chiqib shunday xulosa mumkinki, bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirish tarbiyachi (pedagog) rahbarligida, maqsadli tashkil qilingan faoliyat jarayonida samarali rivojlanadi. Tarbiyachi (pedagog) rahbarligida ta'lim jarayonida umumiylashtirish, fikrlash, mantiqiy bog'lash bilimlari rivojlanadi va bu pedagogik jarayonda o'z aksini albatta topadi.

Maktabgacha ta'lim jarayonida bunday sharoitlarning yaratilishi masalani yechishda o'rganilayotgan bilimlarni mustahkamlash, masalani mustaqil yechish ko'nikmasini rivojlantirish, muammoni yaqindan ko'ra bilish va uni yecha olish, olingan natijalardan masalani yechish jarayonida foydalanishni bilish uchun imkon yaratadi. Ushbu masalani yechishda psixologlarning birlamchiligi shundaki, bolada matematik tushunchalarni shakllantirish maxsus psixologik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Ammo matematik tushunchalar inson bilan birga tug'ilmaydi. Bolalarda shu xususiyatlarni tarbiyalashda maktabgacha ta'lim katta ahamiyat kasb etishi kerak. Fan-texnika va hayotning zamonaviy rivojlanish darajasi maktabgacha ta'lim oldiga o'sib kelayotgan yosh avlodlarga ta'lim-tarbiya berish jarayonini uzluksiz takomillashtirish vazifasini qo'yadi. Psixologlar, pedagoglar va metodistlar tajribali o'qituvchilar bilan birgalikda matonat bilan darsni tashkil etish yo'llari, shakllari hamda uslublarini izlashmoqda, bilim va ko'nikmalar sifatini ko'tarish sharoitlari ishlab chiqilmoqda. Ta'lim-tarbiya sifatini kuchaytirish talablarini qo'yayotganda yosh avlod bilan matonatli xizmat qilish muhimdir, maktabgacha ta'lim faqatgina aniq bilimlar hajmini belgilabgina qolmay, balki o'zlashtirilgan bilimlar olingan natijalar asosida bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirishdan iboratdir.