Mavzu: Membranasiz organoidlar. Reja

Tsitoplazmaning mikrotubulyar va fibrillyar tuzilmalari. 
Bularga tarkibida mikrotubullyar yoki fibrillyar tuzilmasi bwlgan hujayra komponentlari 
kiradi. 
Bulardan biri oqsillardan tuzilgan membranasiz tuzilma-mikronaychalar. Hamma eukariot 
hujayralar tsitoplazmasida.da uchraydi. 
Mikronaychalar tsitoplazmada erkin xolda, tsentriolalar va bazal tanachalar tarkibida 
uchrashi va xivchin va kiprikchalarni xosil qilishi mumkin. 
Mikronaychaning devori bir-biriga zich birikkan 13 ta subbirliklardan iborat. 
Subirliklarning devori protofelamentlardan iborat, protofelamentlar tarkibi tubulin oqsili. 
Tsitoplazmadagi mikronaychalar kolxitsin va vinblastin alkaloidlari yoki past xarorat, 
yuqori bosim ta`sirida erib ketadi. Lekin tsetriolalar, bazal tanachalar kiprikchalar tarkibiga 
kiradigan mikronaychalarga bular ta`sir etmaydi. 
 

---

 
Tsentriola 
1875 yilda Flemming,1876 yilda Beneden tomonidan topilgan. Hayvon hujayralari uchun xos 
bwlib, yuksak wsimliklar, tuban zamburug`larda va ba`zi sodda organizmlarda uchramaydi. 
Bwlinayotgan hujayralarda bwlinish dukini xosil qilishda ishtirok etadi. 
Tsentriolani xosil qilishda aylana bwylab joylashgan mikronaychalarning 9 ta tripleti 
ishtirok etadi. Tripletning 1 chi mikronaychasi(A) 13 subbirliklardan tuzilgan. 2chi va 3 chi 
mikronaychalar (V S) A mikronaychadan twliqmasligi bilan ajralib 11 globulyar birlikdan 
tuz. Amikronaychaning 2 ta qwlchasi bwlib uning biri qwshni tripletning S mikronaychasiga 
2 chisi markazga ywnalgan. Tsentriolaning markaziy qismida g`ildirakning vtulkasiga 
wxshash tuzilma bwlib undan 9 ta spitsa chiqadi va A mikronaychalarga ywnalgan bwladi. 
Tsentriolalarning mikronaychalari sistemasini 27+0 deb ifodalanadi ya`ni markazda 
mikronaychalar ywq. 
Interfaza hujayralarida 2 ta yonma-yon joylashgan tsentriolalar bwlib ular diplosoma 
deyiladi. Ularning biri ona 2 chisi qiz tsentriola. 
Har tsentriola atrofida matriksi tsentrosfera joylashadi. 
Hujayralar mitotik bwlinishga wtganda tsentriolalarning kwpayishi kuzatiladi. Bunda 
diplosomada tsentriolalar bir-biridan uzoqlashib har birining yonida yangisi xosil 
bwladi.Natijada bwlinishga kelib hujayrada 2 ta diplosoma ya`ni 4 ta tsentriola yuzaga keladi. 
Kwpayish jarayoni quyidagicha amalga oshadi: Ona tsengtriolaning matriksi yaqinida 
unga perpendikulyar ravishda yangi tsentriolaning kichik bwlagi xosil bwladi. 1 chi bwlib A 
mikronaychalar swng V va S mikronaychalar xosil bwladi. Shu ywl bilan kalta protsentriol 
xosilbwlib u wsib kattalashadi. 
Tsentriolalar soning ortishi duplikatsiya deyiladi. 
Tsentriolalar mitoxondriya va plastidalar singari wzini wzi reduplikatsiyalovchi 
tuzilmalarga kiradi. 
Taxmin qilinishicha tsentiolalar bwlinish duki iplarini xos.bwlishini regulyatsiyalaydi. 
Lekin bwlinish duki tsentriolalari ywq hujayralarda ham xosil bwladiku. Taxmin qilinishicha 
tsentriolalar mikronaychalar xosil bwlishida tubulin oqsili polimerizatsiyasida tashkilotchilik 
vazifasini bajaradi.
Mitoz vaqtida ona tsentriola aktivlashib uni wrab turgan tsentrosferada 
mikronaychalar xosil bwladi, tsentriolaning mikronaychalari bu jarayonda ishtirok etmaydi. 
Tsentriolaning boshqa vazifasi bazal tanachalar kwrinishida kiprikcha va xivchinlarni 
xosil qilishida ishtirok etishi.