Мавзу: Металлар технологияси асослари

 Koks gazi. Toshkо‘mirdan koks olishda koks gazi hosil bо‘ladi. Bu gazning 
tarkibida 46-63  H
2
; 21-27 CH
4
; 2-7 CO
2
; 4-18N
2
bо‘ladi. 1m
3
koks gazi 
yonganda 3500-4500 kkal (15-18MJ/m
3
) issiqlik ajraladi. Koks gazidan 
metallurgiyaviy pechlarda yoqilg‘i sifatida foydalaniladi.
Domna gazi. Domna pechlarida chо‘yan ishlab chiqarishda ajraluvchi gaz 
bо‘lib, metallurgiya korxonalarida undan sof holda yoki koks gazi bilan 
aralashtirib foydalaniladi.
Gaz 
yoqilg‘ilari suyuq yoqig‘ilarga nisbatan arzonligi, zararli 
qо‘shimchalardan xoli bо‘lganligi, yondirishga qadar ma’lum haroratgacha 
qizdirish mumkinligi, bir joydan ikkinchi joyga uzatish qulayligi kabi afzalliklari 
tufayli borgan sari sanoatda keng miqyosda ishlatilmoqda.
О‘tga chidamli materiallar. Metallurgiyaviy pechlar, yig‘gichlar, 
kovishlarning devorlari va tublari о‘tga chidamli materiallardan teriladi, chunki 
ular yuqori harorat va yuklanish ta’sirida bо‘lishdan tashqari, pechdagi gaz, shlak 
va metall ta’sirida ham bо‘ladi. Shuning uchun о‘tga chidamli materiallar yuqori 
haroratda suyuqlanmasligi, termik jihatdan chidamli bо‘lishi, jarayon davrida 
pechdagi suyuq metall, shlak va pech gazlari bilan reaksiyaga kirishmasligi hamda 
arzon bо‘lishi lozim.
О‘tga chidamli materiallar g‘isht, har xil shaklli buyumlar va kukun tarzida 
tayyorlanadi.
О‘tga chidamli materiallar kimyoviy tarkibiga kо‘ra quyidagi guruhlarga 
ajratiladi:
4. Kislotaviy (kislota xarakteridagi);

---

114 
5. Asosiy (asos xarakteridagi); 
6. Neytral.
 1. Kislotaviy material - dinas g‘ishti. Bu g‘isht maydalangan tabiiy 
kvarsdan tayyorlanadi. Kvars maydalanib, unga bog‘lovchi sifatida bir oz gil 
tuproq va ohak tosh qо‘shib namlanadi va aralashma kerakli shaklga keltiradi-da, 
keyin maxsus pechlarda 1400-1600 
0
S gacha qizdiriladi. Bunda aralashma 
tarkibidagi Al
2
O
3
, Feo va CaO о‘zaro birikib, kvars donachalarini bog‘laydi. Bu 
g‘ishtning kamchiligi  pech harorati birdaniga о‘zgarsa, yoriladi.
Kvars kukuni va qumi tarzidagi kislotaviy materiallar pechlarni 
ta’mirlashda ishatiladi.
 2. Asosiy material. a) Magnezit (MgO). Bu materialni olishda tabiiy 
magnezit (MgCO
3
) maxsus pechlada 1400 
0
S gacha qizdiriladi. Bunda magnezit 
MgO va CO
2
ga parchalanib, undan magniy oksid ajralib chiqadi: