Мавзу: Металлар технологияси асослари

 

---

163 
Metallarni gazlar alangas ida payvandlas h.
M etallarni payvand las hning keng tarqalgan us ullaridan b iri gaz
alangas ida
payvand las hdir .
Bu 
us ulda
payvandlas hda
payvandla nadiga n metall q is mlarining bir chetini ha mda qо‘s himc ha
metalni 
s uyult ir is h 
uchun 
is s iq lik
manbai 
s ifatida
yo nuvchi
gazlarning k is lorod bilan hos il q ilgan aralas hmas ining yonis hidan
hos il bо‘ lgan is s iqlikdan fo ydalaniladi. Gazlar yonis hidan hos il 
bо‘lgan alanganing harorati 3100-3300
o
S ga yetadi. Yonadigan gaz
s ifatida yuqori haroratli alanga va kо‘ p miqdorda is s iqlik ajratuvchi
atsetilendan foydala niladi. Ats etilen (C
2
H
2
)-rangiz yonuvchi gaz
bо‘lib, kuchsiz efir hidiga ega. Atsetilen havodan yengil, 20
o
S dagi 
atmos fera bos imli 1 m
3
ats etilenning mas s as i 1, 09 kg keladi. Uning
о‘z-о‘zidan alangalanish harorati 240-630
o
S oralig‘ ida bо‘ ladi. 
Bos im ortgan s ari о‘ z -о‘zidan alangala nis h harorati pa sayadi.
Ats etilen ballonlarda saqlanadi va ballonga 1, 5-1, 6 M Pa bos imgacha
tо‘ldiriladi. Bunday ballonlar oq rangga bо‘yaladi.
Kis lorod s anoat maqs adlarida kis lorod stans iyalarida havodan
yoki s uvni elektroliz lab olinadi. Kis lorod -rangiz , hids iz gaz bо‘ lib,
havodan bir oz og‘ ir. Kis lorod gaz holatida 15 M Pa bos im os tida 40 
litrli maxs us pо‘ lat ballonlarda saqlanadi va tas hiladi.
At mos fera bos imidagi k is lorod -183
o
S haroratda havo rang,
os on bug‘ lanuvc han s uyuq likka aylanadi, bunda uning haj mi 860
marta ka mayadi. Agar bu s uyuqlik qizdir ils a , u yana gazga aylanadi.
Gazaviy payvandlas hda is hlatiladigan s imlar va f lyus lar 
Gazaviy
payvand las h 
jaroyonida
payvand
s imlardan 
foydala niladi va ular chokbop s imlar deb ataladi. Bu s imlarning
kimyo viy tarkibi payvandla nuvchi metalning kimyo viy tarkibiga
yaqin qilib olinadi.
C hokbop
s imlar 
yuzas ida
zang,
buyoq
kabi 
iflos lik lar
bо‘lmasligi va tekis hamda toza bо‘lishi talab etiladi. Chokbop 
s imlarning 
d ia metri
payva ndlana digan
buyum 
qalinligiga
va
tanlangan payvand las h us uliga qarab belgila nadi.
Quyidagi 
1-jadvalda
uglerodli
pо‘latlarni payvandlashda 
qо‘llaniladigan 
chokbop
s imlar ning 
markalaridan 
ayr imlar i
keltirilgan.

---

164 
1-jadval 
Sim 
markas i
Tarkibidagi ele me ntlarning miqdori, % Qо‘ llanilis hi
S, 
kо‘ pi 
bila n 
M n 
Si 
Sr 
Ni 
S 
R 
kо‘ pi bilan
Sv–08 
0, 35
-0, 6 
0, 03 
0, 1
5 
0, 3 
0, 04 0, 04 Plas tik va 
qovus hoq
choklarni 
olis hda
Sv-08A 
0, 11 
0, 35
-0, 6 
0, 03 
0, 1
0 
0, 25
0, 03 
0, 03 Plas tik
mas’uliyatli 
kons truklar
olis hda
Sv-08GA 
0, 8-
1, 1 
0, 03 
0, 1
0 
0, 25 0, 03 0, 03 
Sv-08GS 
0, 14 
0, 8-
1, 1 
0, 6-
0, 9 
0, 2
0 
0, 3 
0, 03 0, 03 
Yuqori 
puxtalikdagi 
choklar olis hda