Mavzu: Moddiy zaxiralar klassifikatsiyasi va ularning asosiy nazorat tizimlari Mundarija: Kirish I bob. Moddiy zaxiralar haqida umumiy tushuncha

Yalpi identifika-tsiyalash usuli	AVECO usuli	FIFO usuli
LIFO usuli
Mavjud zahira Hajmi Qiymati	dona so’m	500 6710	500 6710	500 6710	500 6710
Sotilgan zahiralar: Hajmi Qiymati	dona so’m	400 5260	400 5368	400 5310	400 5610
Zahiralar qoldig’i: Hajmi Qiymati	dona so’m	100 1450	100 1342	100 1400	100 1100
Sotishdan tushum	so’m	7200	7200	7200	7200
Sotishdan olin- gan foyda	so’m	1940	1832	1890	1590

Ko’rinib turibdiki, garchand, barcha hollarda ham bir xil zahira sotilgan va bir xil zahira qoldig’i bo’lsada, sotilgan va qoldiq zahiralarning qiymatlari har xilso’mmani tashkil qilmoqda. Demak, sotilgan zahiralar qiymatini turlicha bo’lishi sotishdan olingan foydani ham turlicha bo’lishiga sabab bo’lmoqda.
Mantiqan olib qaraganda, qaysi usulni qo’llashimizdan qat’iy nazar zahiralar sekin-asta sotiladi va ular qiymati keyingi davrda to’la sotilgan mahsulot qiymatiga o’tadi. Bu erda gap faqat zahiralar qiymatini qanchasi hisobot davrida mahsulot qiymatiga olib borilayotganligi va ular orasida vaqtinchalik farqlar yuzaga kelayotganligi haqida bormoqda xolos.
Shunday qilib, mahsulot tannarxini aniqlashning turli usullarini qo’llashning qiyosiy tahlili shuni ko’rsatdiki, FIFO usulini qo’llaganda eng ko’p foyda ko’rsatkichiga erishish mumkin ekan (yalpi identifikatsiya usuli keng qo’llanmaganligi uchun bundan mustasno), bu ma’lum ma’noda bozor sharoitida baholarni tinmay o’zgarib (ko’pincha ortib) turishi bilan bog’lik. Chunki tovar moddiy qiymatliklar qoldig’i qiymati nisbatan yuqori darajada hisoblanadi, sotilgan tovarlar qiymati esa pasaytiribroq ko’rsatiladi. Shunga mos ravishda foyda summasi ko’proq chiqadi, bu o’z navbatidagi byudjet hamda aktsionerlar (paychilar) ko’proq soliq va dividendlar olishiga sabab bo’ladi.

3.2 Moddiy zaxiralarni uzluksiz va davriy hisobga olish tartibi.
Тovar-moddiy zahiralarini hisobga olishning ikki xil tizimi mavjud bo’lib, ular quyidagilardir:
uzluksiz (doimiy) hisobga olish;
davriy hisobga olish
Тovar-moddiy zahiralarini uzluksiz (doimiy) hisobga olish tizimini mohiyati shundaki, bunda tovar-moddiy zahiralarining kelishi (sotib olinishi) va chiqib ketishi balans hisobvaraqlarida muntazam va batafsil ravishda aks ettirib boriladi. Bu usulning afzalligi shundaki, zahiralar harakati ustidan doimo nazorat qilish, ularni turlari bo’yicha hajmi va sarflangan qismi haqidagi axboratlarni muntazam olib borish hamda sotilgan mahsulotlarni tan-narxini aniqlab borish imkoniyatlariga ega bo’linadi. Demak, bu tizimni qo’l-laganda ТMZlarni boshqarish va zahiralarni optimal hajmini ta’minlash mum-kin.
ТMZlarni uzluksiz hisobga olib borish tizimini batafsilroq tushunib olish uchun ularni balans hisobvaraqalarida aks ettirib borilishini misol yor-damida ifodalashga harakat qildik
Mol etkazib beruvchilardan xomashyo va materiallar olingan vaqtda