Mavzu: moliyaning zamonaviy konsepsiyalari va ularning hozirgi zamon xususiyatlari

MAVZU: MOLIYANING ZAMONAVIY KONSEPSIYALARI VA ULARNING HOZIRGI ZAMON XUSUSIYATLARI.
REJA:

1. 
   Moliyaning zamonaviy konsepsiyalari va ularning hozirgi zamon xususiyatlari.
   
2. 
   Korxona moliyasining sub'ektlari va ob'ektlari
   
3. 
   Moliyaviy boshqaruvning korporativ shaklining afzalliklari
   

Moliyaning zamonaviy konsepsiyalari va ularning hozirgi zamon xususiyatlari.

Zamonaviy moliya neoklassik moliya nazariyasi deb ham ataladi. Neoklassik iqtisod, shubhasiz, moliyaviy fanga eng kuchli shakllantiruvchi ta'sir ko'rsatdi. U har tomonlama mukammal kapital bozori mavjudligini nazarda tutadi. Haqiqatni soddalashtirish uchun bir qator taxminlarni qo'shish orqali ushbu paradigma murakkab moliya nazariyasi darajasiga qadar ishlab chiqilishi mumkin.
“Zamonaviy moliya” – o‘ziga xos ilmiy-amaliy fan. Unda, afsuski, hanuzgacha amaliyotimizda yetarli darajada e’tibor berib kelinmayotgan hamda qadriga yetilmayotgan vaqt va noaniqlik sharoitida defitsit pul mablag‘larining taqsimlanish masalalari o‘rganiladi. Shaxslarning ma’lum vaqt mobaynida defitsit pul resurslari kirimi daromadi va chiqimi xarajatini qanday boshqarishni o‘rganishga zamonaviy moliya deyiladi.
Moliya bozorida, ayniqsa uning ingliz tilida so'zlashuvchi qismida yangi hodisalar va mexanizmlar bilan qo'zg'atilgan ilmiy inqilob 1950-yillarning ikkinchi yarmida - 1960-yillarning birinchi yarmida sodir bo'ldi. Garri Roberts 1959 yilda bashoratli ravishda shunday degan edi: "Ehtimol, birja bozorining ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida an'anaviy akademik shubhasi engib o'tadi" [1] [2]. Bashorat amalga oshdi. Qimmatli qog'ozlar bozorida ishlarning kuchayishi boshlandi. Qadimgi moliya neoklassik moliya hujumidan uzoqlasha boshladi, chunki u muhim savollarga javob bera olmadi:
• bozor qonuni – bitta (yagona) narx qonuni. Shunda qanday qilib bir firmaga bir xil bozorda har xil narxlarda turli moliyalashtirish variantlarini taklif qilish mumkin?
• Nima uchun buxgalteriya hisobi, moliyaviy hisobot va nisbat tahlili shunchalik muhim, garchi aktsiyalar bahosi haqidagi gazeta ruknlari aksiyadorlar uchun muhimroq?
• Agar investorlarni faqat qo'shilgan qiymat va bozor qiymatiga nisbatan dividendlar natijasida hosil bo'ladigan daromad qiziqtirsa, hisoblangan (reallashtirilmagan) daromad firma haqida nima deyishi mumkin?
Shu sababli, moliyaning yangi paradigmasi paydo bo'lishi va paydo bo'lishi kerak edi. Kapital bozori mukammal bo'lganligi sababli, u har qanday moliyaviy hodisaning yagona baholovchisidir. Bu bayonot neoklassik moliya paradigmasi hisoblanadi, chunki neoklassik iqtisod o'zining barcha nazariyalari markazida mukammal bozorni qo'yadi. Mukammal (sof) raqobat bozorning har bir ishtirokchisi faqat narx bo'yicha kelishib olganida yuzaga keladi. Sof raqobat bozorining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
sotuvchilar va xaridorlarning cheksiz to'plami - ma'lum bir narxda mahsulotni sotib olishga tayyor bo'lgan iste'molchilar va uni ma'lum narxda sotishga tayyor bo'lgan ishlab chiqaruvchilarning cheksiz soni;

• sanoat yoki biznesga kirish uchun nol to'siqlar va imtiyozlar. Bepul kirish mukammal raqobatga qo'shilishni osonlashtiradi va uni o'chirishga hech narsa to'sqinlik qilmaydi;

• ishlab chiqarish omillarining to'liq harakatchanligi. Uzoq muddatda mehnat va kapital erkin harakatlanadi, bu esa o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashishni osonlashtiradi;
• mukammal ma'lumot. Barcha iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar tovarning narxi, foydasi, sifati va ishlab chiqarish usullaridan to'liq xabardor. Bozorning barcha ishtirokchilari bitimlar shartlaridagi har qanday o'zgarishlar haqida to'liq va tezkor ma'lumotga ega. Agar har bir kishi bu bilimga ega bo'lsa, unda hamma boshqalar allaqachon yangilikka munosabat bildirgan deb taxmin qiladi va shuning uchun hech kim bunga munosabat bildirmaydi;
• tranzaksiya xarajatlari nolga teng. Ronald Kouz tranzaksiya xarajatlarini narx mexanizmidan foydalanish xarajatlari sifatida belgilagan [3]. Bunda bozor ishtirokchilari narx mexanizmidan tekin foydalanadilar;
• foydani maksimallashtirish. Ishlab chiqaruvchilar marjinal xarajat marjinal daromadga teng bo'lgan joyda sotadilar va foydaning katta qismi hosil bo'ladi;
• bir hil mahsulotlar. Turli etkazib beruvchilar bozorga bir xil sifatdagi va bir xil xususiyatlarga ega mahsulot yoki xizmatni taqdim etadilar;
• rentabellikning faoliyat ko'lamiga befarqligi. Ishlab chiqarishning o'sishi sanoat yoki biznesda yetarlicha firmalar mavjudligini ta'minlaydi, chunki mahsulot birligi xarajatlari pasaymaydi.
Neoklassik moliyada mujassamlangan yondashuv inqilobiy edi. Eski savollarga yangi javoblar bor. Neoklassik moliya birinchi navbatda:
• Franko Modigliani va Merton Miller tomonidan kapital tuzilmasining ahamiyatsizligi teoremasi;
• Garri Markowitz tomonidan zamonaviy portfel nazariyasi;
• Uilyam Sharp tomonidan kapital aktivlarni narxlash modeli (CAMP);
• Eugene Fama tomonidan samarali bozor gipotezasi nazariyasi;
• Fisher Blek, Robert Merton va Myron Skoulzning optsion narxlash modeli;
• Robert Lukasning ratsional kutish gipotezasi1.
Modigliani va Miller bozor tafakkurini tinimsiz targ'ib qilib, iqtisodchi kasbini shu kungacha rad etilmagan gipoteza bilan hayratda qoldirdilar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulotning butun aholi uchun jozibadorligini narx aks ettirishini anglab yetdilar. Shunday qilib, firmaning bozor qiymati, odatda bozor kapitallashuvi deb ataladi, bu uning oddiy aktsiyalari narxining mukammal yoki hech bo'lmaganda yaxshi ishlaydigan bozordagi aktsiyalari sonining ko'paytirilishidir. Kapitalizatsiyani yaratish kapital provayderlarni mukofotlamoqchi bo'lgan har qanday firma uchun ustuvor vazifa bo'lishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, kapitallashuvni maksimal darajada oshirish menejerlar aktsiyadorlar uchun qila oladigan eng yaxshi narsadir. Bu inqilobiy kashfiyot. ROE ham, "uzoq muddatli" imtiyozlar ham endi asosiy o'zgaruvchilar emas. Asosiysi, ijobiy pul oqimi bilan belgilanadigan qo'shilgan qiymat. Kitob foydasi faqat ushbu oqimning prognozini aniqlashtirishga imkon beradi.
Modigliani va Miller, shuningdek, kompaniyaning kapital tuzilmasi va dividend siyosatining uning bozor qiymatiga mos kelmasligi haqidagi "takliflari" bilan hamkasblarini hayratda qoldirdi. Dividendlarning ma'lum bir oqimi uchun, bankrotlik va agentlik xizmatlari uchun soliqlar va xarajatlar bo'lmagan taqdirda, samarali bozor va uning ishtirokchilarining ratsionalligi bilan obligatsiyalar qarzi bo'lgan firmaning bozor qiymati:
• o'z kapitali tarkibiga bog'liq emas va qimmatli qog'ozlar sinfiga mos keladigan stavka bo'yicha kutilayotgan daromadning kapitallashuvi bilan belgilanadi;

• sof foyda qanday taqsimlanishiga sezgir emas: u butun biznesga yuboriladi, aktsiyadorlar tomonidan dividendlar shaklida ajratiladi yoki ushbu sohalar o'rtasida qandaydir nisbatda bo'linadi[4] [5].

Zamonaviy portfel nazariyasi (MPT) va CAPM pulni qanday qilib to'g'ri investitsiya qilish kerakligi haqidagi savolga javob beradi. Markowitz o'z nazariyasini kapital bozorining mikroiqtisodiy nazariyasining birinchi qismi, CAPM esa ikkinchi qismi deb atagan [6]. SPT aktsiyadorlarga qaratilgan bo'lib, ularga optimal aktsiya portfelini yaratish tamoyillari va matematik va statistik usullarni o'rgatadi va CAPM alohida firma aktsiyalarining daromadliligi o'rtacha bozor daromadining beta koeffitsientiga ko'paytirilishini ta'kidlaydi, bu o'lchov bo'lib xizmat qiladi. individual daromadlarning o'rtacha bozorga sezgirligi.
Moliya — markazlashgan va markazlashmagan maqsadli pul fondlarini hosil qilish, jamlash, taqsimlash va qayta taqsimlash yoki ishlatish yuzasidan paydo boʻladigan iqtisodiy munosabatlarga aytiladi. Moliya iqtisodiyotning pul sektorida yuzaga keladi va daromadlar asosida yuz beradi. Pul sektori pul va pulga tenglashtirilgan aktivlarning harakati boʻlib, buning natijasida pul fondlari vujudga keladi. Maqsadli pul fondlari — bu Moliya resurslari yoki Moliya obʼyektidir. Moliya subʼyekti shu fondlarni yaratish, taqsimlash va ishlatishda ishtirok etuvchilar, yaʼni korxonalar (firmalar), turli xoʻjaliklar, xonadonlar, nodavlat jamoat tashkilotlari va davlat idoralaridan iborat. Moliya daromad hosil qilish va uni sarflashni anglatadi. Daromadlar ilk bor, yaʼni birlamchi taqsimlanganda korxona, davlat va xonadon Moliyasi yuzaga keladi. Bu oʻrinda birlamchi daromadlar hosil boʻladi, korxona Moliya fondlarini tashkil etadi, ishlovchilar ish haqi oladi va bu xonadon daromadini hosil etadi, korxonalar byudjetga soliq toʻlaydilar va bu davlat daromadini yuzaga keltiradi. Daromadlar ikkilamchi taqsimlanganda byudjetdan trans-fertlar (toʻlovlar) va turli maxsus fondlar ajratiladi. Daromadlar kayta taqsimlanganda turli nodavlat va jamoat tashkilotlari korxonalardan, aholidan va byudjetdan pul olib, oʻzining maxsus fondlarini hosil etadi. Moliya pul munosabatlari sifatida iqtisodiyotda muhim vazifalarini bajaradi: 1. Taqsimlash vazifasi — jamiyat daromadi boʻlgan yalpi ichki mahsulot (YAIM) pul, qiymat shaklida iqtisodiyot subʼyektlari oʻrtasida boʻlinadi, ulardan har biri oʻz hissasini oladi, oʻz daromadiga ega boʻladi. 2. Rivojlantirish vazifasi — Moliya fondlaridan pul berish orqali iqtisodiyot subʼyektlarining faolligi yuzaga keltiriladi. Ragʻbatlantirish Moliya vositalarini qoʻllash orqali, chu-nonchi mukofotlash, subsidiya, subvensiya ajratish, jarima solish, sanatsiya va soliqlarni qoʻllash vositasida amalga oshiriladi. Bozor sharoitida asosiy ragʻbatlantirish vositasi soliq hisoblanadi. Soliqdan imtiyozlar berish soliq toʻlovchilarni qoʻliga tekkan daromadini oshiradi. Maqsadli imtiyozlar ularni yaxshi ishlashga undaydi. 3. Ijtimoi y himoya vazifasi — nochor aholi qatlamlari davlatdan, korxona va har xil nodavlat tashkilotlaridan va puldor fuqarolardan moliyaviy yordam oladi. Mazkur vazifani davlat byudjetining ijtimoiy himoya uchun ajratilgan mablagʻlari bajaradi. 4. Axborot berish vazifasi — mamlakat va ayrim subʼyektlarning moliyaviy ahvoli haqida axborot. Moliyaviy ahvolni tavsiflovchi axborot (koʻrsatkichlar) iqtisodiyotga tashhis qoʻyishga xizmat qiladi. 5. Nazorat vazifasi — moliyalashtirish yoʻsinida ajratilgan pulni naqadar maqsadli ishlatilishini pul beruvchilar nazorat qiladilar. Shu pulni oʻrinli yoki oʻrinsiz ishlatilishiga qarab moliyalashtirish koʻpaytiriladi, qisqartiriladi yoki umuman toʻxtatiladi.

Milliy iqtisodiyotning boʻgʻinlariga qarab turli darajada Moliya amal qiladi. Uning asosiy boʻgʻini quyi darajadagi yoki mikromoliyadir. Bunga korxona Moliya si (buni korporativ Moliya deb yuritiladi), xonadon Moliyasi, jamoat tashkilotlari Moliyasi, sugʻurtalash Moliyasi kabilar kiradi. Davlat Moliyasi makrodarajadagi Moliyani tashkil etadi va milliy manfaatlarga xizmat qiladi. Niqoyat milliy iqtisodiyotning eng yukrri darajasi bu metimoliya boʻlib, bu tabiatan xalqaro Moliya munosabatlari hisoblanadi, mamlakatlararo yuz beradi, xalqaro Moliya tashkilotlari orqali amalga oshiriladi. Turli darajadagi Moliya oʻzining koʻlami bilan ajralib turadi. Moliya turli darajadagi moliyalashtirish usullari jihatidan ham farqlanadi. Korxona, sugʻurta va xonadon Moliyasi oʻzini oʻzi moliyalashtirish qoidasiga tayanadi. Davlat moliyasi byudjetdan moliyalashtirish tamoyillarini qoʻllaydi. Turli nodavlat tashkilotlari va jamoat tashkilotlari qisman oʻzini oʻzi moliyalashtiradi. Milliy iqtisodiyotning mohiyati va funksiyalari moliya tizimi faoliyatida oʻz ifodasini topadi Moliya — pul mablagʻlaridan foydalanish va uning harakatini tartibga solish bilan bogʻliq boʻlgan munosabatlar tizimi boʻlib, uning vositasida turli darajada pul mablagʻlari fondlari vujudga keltiriladi va ular takror ishlab chiqarish ehtiyojlari va boshqa ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish maqsadida taqsimlanadi.

Moliya iqtisodiyot doirasida oʻzaro bogʻliq boʻlgan bir qator vazifalarni bajaradi.
Moliya iqtisodiy jarayon va tadbirlarni moliyaviy taʼminlash, ularga xizmat koʻrsatish vazifasini bajaradi.
Moliyaning taqsimlovchi vazifasi moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan yalpi milliy mahsulotni, ayniqsa, uning milliy daromadni tashkil qiluvchi qismini davlat va mulkchilikning turli shakllariga asoslangan korxonalar, iqtisodiyot tarmoqlari, moddiy ishlab chiqarish sohalari, mamlakat hududlari oʻrtasida taqsimlash va qayta taqsimlashda namoyon boʻladi.
Moliyaning ragʻbatlantiruvchilik vazifasi, birinchidan, yaratilgan mahsulot qiymatini taqsimlash jarayoni orqali, ikkinchidan, pul fondlarini tashkil qilish va sarflash mexanizmi orqali amalga oshiriladi.
Moliyadan ishlab chiqarish, taqsimlash va isteʼmol ustidan nazorat qilish vositasi sifatida foydalaniladi. Moliyaviy nazorat korxona (firma)larning moliya intizomiga rioya qilish uchun moddiy javobgar boʻlish tizimi, turli soliqlar undirib olish va mablagʻ bilan taʼminlash tizimi orqali amalga oshiriladi.
Korxona moliyasining sub'ektlari va ob'ektlari
Ta'sischilar o'rtasida korxona tashkil etilganda yuzaga keladigan
ustav kapitalini shakllantirish, uni to'ldirish va daromadlarni to'lash
Ishlab chiqarish bilan bog'liq korxona va tashkilotlar o'rtasida va
mahsulotlarni sotish, yangi yaratilgan qiymatning paydo bo'lishi
Korxona va uning bo'linmalari o'rtasida moliyalashtirish bo'yicha
xarajatlar, foydani taqsimlash va qayta taqsimlash, aylanma mablag'lar
Taqsimlash va foydalanishda korxona va xodimlar o'rtasida
daromad, korxona aksiyalari va obligatsiyalarini chiqarish va joylashtirish, to'lash
obligatsiyalar bo'yicha foizlar va aktsiyalar bo'yicha dividendlar, jarimalarni undirish
Korxona va yuqori tashkilot o'rtasida, moliyaviy va sanoat guruhlari ichida, xolding ichida, uyushmalar va uyushmalar bilan, a'zo
qaysi korxona
Soliqlarni to'lashda korxona va davlat moliya tizimi o'rtasida va
byudjetga boshqa to'lovlar, byudjetdan tashqari jamg'armalarni shakllantirish, ariza
jarimalar, byudjetdan ajratmalar olish
Korxona va bank tizimi o'rtasida
Korxona va sug'urta, investitsiya va moliyaviy o'rtasida
muassasalar
Tashkilotning moliyaviy munosabatlar tizimi
Ichki moliyaviy
munosabatlar
Tashqi moliyaviy
munosabatlar
tashkilot o'rtasida va
asoschilari
Barcha darajadagi byudjetlar bilan va
byudjetdan tashqari fondlar
tashkilot o'rtasida va
bo'linmalar
Orasida individual tashkilotlar
tashkilot o'rtasida va
xodimlar
tashkilot o'rtasida va
moliya bozori ishtirokchilari
Korxona moliyasini tashkil etish tamoyillari
rejalashtirish (joriy amaliyotni amalga oshirish moliyaviy siyosat rivojlanish strategiyasini hisobga olgan holda
kompaniyalar)
izchillik (korporativ boshqaruvning barcha darajalarida maqsad va vazifalarni muvofiqlashtirish)
ob'ektivlik (sohada sodir bo'layotgan ob'ektiv jarayonlarni aks ettirish
korporativ moliya)
asoslilik (mantiqiy va iqtisodiy jihatdan tasdiqlangan argumentlar)
uzluksizlik (korporativ o'zgarishlar paytida moliyaviy siyosatni saqlab qolish).
bashorat qilingan effektga erishgunga qadar evolyutsion xarakter)
moslashuvchanlik (uzluksizlikni saqlab turganda manevr qilish qobiliyati)
direktivlik (hamma tomonidan moliyaviy qoidalarga rioya qilish majburiyati).
moliyaviy ishtirokchilar iqtisodiy faoliyat kompaniyalar)