Mavzu: moliyaviy bozor stavkalari reja: Foiz stavkalari va ularning turlari

Qaytarish muddati 1 yildan dan 10 yilgacha bo‘lgan AQSh
G‘aznachiligi obligatsiyalari
5,70
Qaytarish muddati 10 yildan yuqori bo‘lgan AQSh
G‘aznachiligi
Obligatsiyalari
6,21
Qaytarish muddati 1 yildan 10 yilgacha bo‘lgan
korporativ
Obligatsiyalar
Yuqori sifatdagi
6,45
O‘rtacha sifatdagi
6,94
Qaytarish muddat10 yildan yuqori bo‘lgan korporativ
obligatsiyalar
Yuqori sifatdagi
7,09
O’rtacha sifatdagi
7,56
Bu yerda AQSh G‘aznachiligi uzoq muddatli obligatsiyalari shunday riskning
eng past ko‘rsatkichiga ega. Undan keyingi o‘rinlarni yuqori va o‘rta sifatli
korporativ obligatsiyalar egallamoqda.Ushbu berilgan holatdagi turli xil
qimmatli qog‘ozlar daromad-dorligi ko‘rsatkichlari farqiga (yield spread)
e’tiboringizni qarating: qaytarish muddati10 yildan yuqori bo‘lgan AQSh
G‘aznachiligi obliga-tsiyalari, ularning yillik daromaddorligi 6,21%ni tashkil
etadi va xuddi shunday qaytarish muddatidagi o‘rtacha sifatdagi korporativ

---

obligatsiya-larning yillik daromaddorlik ko‘rsatkichi esa 7,56% ga teng.
O‘rtadagi daromaddorlik farqi yiliga 1,35%ni tashkil etadi.
Riskli aktivlarning daromadlilik stavkasi
Foiz stavkalari qimmatli qog‘ozlar egasi oldida emitentning shartno-maviy
javobgarligi hisoblanib, belgilangan daromadli instrument (vosi-ta)lar
bo‘yicha va’da qilingan daromadlilik stavkasini ifodalaydi. Biroq, hamma
aktivlarga ham ma’lum bir daromadlilik stavkasi xos emas. Misol uchun, agar
Siz ko‘chmas mulkka, aksiyalar va san’at asarlariga kapitalni investitsiya
qilayotgan bo‘lsangiz, kelajakda Sizga hech qanday to‘lovlar kafolatlanmaydi.
Endi, keling, shu turdagi riskli aktivlar bo‘yicha daro-madlilik stavkasi
qanday o‘lchanishini ko‘rib chiqaylik.
Foiz stavkalari qimmatli qog‘ozlar egasi oldida emitentning shartno-maviy
javobgarligi hisoblanib, belgilangan daromadli instrument (vosi-ta)lar
bo‘yicha va’da qilingan daromadlilik stavkasini ifodalaydi. Biroq, hamma
aktivlarga ham ma’lum bir daromadlilik stavkasi xos emas. Misol uchun, agar
Siz ko‘chmas mulkka, aksiyalar va san’at asarlariga kapitalni investitsiya
qilayotgan bo‘lsangiz, kelajakda Sizga hech qanday to‘lovlar kafolatlanmaydi.
Endi, keling, shu turdagi riskli aktivlar bo‘yicha daro-madlilik stavkasi
qanday o‘lchanishini ko‘rib chiqaylik. Aksiyador aksiyalarga egalik qilgan
vaqt mobaynida aksiya bozor kur-sining o‘sishi aksiya egasi tomonidan
kiritilgan kapitalning ikkinchi daromad manbai hisoblanadi. Mazkur turdagi
daromadni kapitalning o‘sishi deb aytiladi (capital gain). Agar aksiya egasi
kursning tushishi tufayli zarar ko‘rayotgan bo‘lsa, bu narsa
kapitalning
yo‘qotilishi (capital loss) deyiladi. Qo‘yilgan kapital daromadini aniqlash
uchun aksiyalarga egalik qilish davomiyligi bir kundan bir necha o‘n
yillikkacha bo‘lishi mumkin. Aksiyador aksiyalarga egalik qilgan vaqt
mobaynida aksiya bozor kur-sining o‘sishi aksiya egasi tomonidan kiritilgan
kapitalning ikkinchi daromad manbai hisoblanadi. Mazkur turdagi daromadni
kapitalning o‘sishi deb aytiladi (capital gain). Agar aksiya egasi kursning
tushishi tufayli zarar ko‘rayotgan bo‘lsa, bu narsa kapitalning yo‘qotilishi
(capital
loss)
deyiladi.
Qo‘yilgan
kapital daromadini aniqlash uchun
aksiyalarga egalik qilish davomiyligi bir kundan bir necha o‘n yillikkacha
bo‘lishi mumkin.
Aksiyador aksiyalarga egalik qilgan vaqt mobaynida aksiya bozor kur-sining
o‘sishi aksiya egasi tomonidan kiritilgan kapitalning ikkinchi daromad
manbai hisoblanadi. Mazkur turdagi daromadni kapitalning o‘sishi deb
aytiladi (capital gain). Agar aksiya egasi kursning tushishi tufayli zarar

---

ko‘rayotgan bo‘lsa, bu narsa
kapitalning
yo‘qotilishi (capital
loss)
deyiladi. Qo‘yilgan kapital daromadini aniqlash uchun aksiyalarga egalik
qilish davomiyligi bir kundan bir necha o‘n yillikkacha bo‘lishi mumkin.
K
d
= (PD : AB
b
) + (AB
do
- AB
b
) : AB
b
K
d
=DD
k
+ BO‘
k
Bu yerda: DD
k
- dividend daromadi komponenti;
BO‘
k
- baholar o‘zgarishi komponenti
Kd = 5% +5% = 10%
Agar Siz o‘z aksiyalaringizni sotmaslikka qaror qilsangiz, qanday qilib
daromad stavkasini baholashingiz mumkin?
Javobni quyidagicha berish mumkin: qimmatli qog‘ozlarga qilingan
investitsiyaning daromad stavkasi (yoki qimmatli qog‘oz daromadlilik
stavkasi), ularni sotib yuborasizmi yoki yo‘qmi, bundan qat’iy nazar bir
usul
bilan aniqlanadi. Aksiya kursining 500 so‘mga oshishi 500 so‘m
dividend singari kiritgan kapitalingizning daromad qismi hisoblanadi.
Sizning aksiyalarni sotmasdan o‘zingizda qoldirish to‘g‘risidagi qaroringiz,
yil yakunlanganidan so‘ng ularni haqiqatdan 10,5 ming so‘mdan sotishingiz
mumkinligi faktini hech qanday o‘zgartirolmaydi. Shu bois, Siz qimmatli
qog‘ozlarni
sotish
orqali
o‘z daromadingizni kapitalingizni oshirish
ko‘rinishida amalga oshirishga qaror qilishingiz yoki sotmasdan rein-
vestitsiya qilishingizdan qat’iy nazar, daromadlilik stavkasi 10%ni tashkil
etadi.