Mavzu: moliyaviy natijalar hisobi reja: Kirish. Asosiy qism
Download 1.28 Mb. Pdf ko'rish
|
moliyaviy natijalar hiobi ed 22222
- Bu sahifa navigatsiya:
- Xulosa. 1.
|
Mavzu: MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBI Reja: Kirish. Asosiy qism: 1. Moliyaviy natijalar hisobining maqsadi hamda vazifalari. 2. Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) hisobi. 3. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar hisobi. 4. Davr xarajatlari hisobi. 5. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar hisobi. 6. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar hisobi. 7. Favqulodda foyda va zararlar hisobi. 8. Yakuniy moliyaviy natija hisobi. 9. Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot: Milliy va xalqaro tajriba haqida maqola. Xulosa. 1. Iqtisodiyotni modemizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish va boshqa faoliyatlaming natijasi sifatida foyda olish asosiy maqsad hisoblanadi. Foyda olishga intilish tovar ishlabchiqaruvchilami mahsulot ishlab chiqarish hajmlarini oshirishga, ishlab chiqarishga ketadigan xarajatlami kamaytirishga undaydi. Foyda olishni ko‘paytirish jamiyat manfaatiga ham mos keladi. O‘zbekiston Respublikasi “Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etish uchun konseptual asos”ga ko‘ra, moliyaviy natijalar - subyektning foyda yoki zarar shaklida ifodalangan faoliyatining pirovard iqtisodiy yakunidir, yoki boshqacha qilib aytganda, moliyaviy natijalar - bu xo‘jalik subyektining ma’lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o‘ziga qarashli mablag‘ning oshishi yoki kamayishidir122. Bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha foydalar va zararlami hisoblash y o ii bilan aniqlanadi. Yuqoridagi ta’rifdan ko‘rinib turibdiki, moliyaviy natijalami aniqlash uchun ma’lum bir davrdagi olingan daromadlar bilan qilingan xarajatlami taqqoslash, ya’ni olingan daromadlardan qilingan xarajatlami ayirish lozim. Moliyaviy natijalar ijobiy yoki salbiy bo‘lishi mumkin. Ijobiy moliyaviy natijada olingan daromad qilingan xarajat summadan yuqori bo‘ladi va uni foyda sifatida tan olinadi. Moliyaviy natijada qilingan xarajat olingan daromad summasidan ortib ketsa, u zarar hisoblanadi. Xo‘jalik subyektining olgan foydasi qancha ko‘p bo‘lsa, mulk egasi har bir xodimni shuncha ko‘p rag‘batlantirishga, uni Hartomonlama kengaytirishga, takror ishlab chiqarish fondlari mablag‘iniko‘paytirishga imkoniyati tug‘iladi. Bundan jamiyat ham manfaatdor,zero xo‘jalikining olgan foydasi qancha ko‘p boisa foydadan davlatbyudjetiga toianadigan soliq ham shuncha ko‘p boiadi.Bizning fikrimizcha, foyda qilingan mehnatning xarakteridanqat’iy nazar ishlab chiqarish yoki savdo sohasida yoxud unda bandboigan xodimlar mehnati natijasida yaratiladi.Foydaning mohiyati xususida gap ketganda uning turlarini hamyodda tutmoq kerak. Bular tarkibiga tovarlami sotishdan tushgan yalpifoyda, asosiy savdo faoliyati foydasi, umumxo‘jalik foydasi, tasodifiyfoyda, soliq toiagunga qadar foyda, sof foyda, taqsimlanmagan foydakabilami kiritish mumkin. Ana shu foydaning turlari asosida qandayqilib jamiyat, mehnat jamoasi va har bir xodimning iqtisodiymanfaatlarining mushtarakligini ta’minlash muammosi ham ko‘ndalangturibdi. Iqtisodiyotni modemizatsiyalash sharoitida foydani taqsimlashdaiqtisodiy jihatdan asoslangan tartibni qoilash avvalambor uningbajaradigan funksiyalarini chuqur va har tomonlama bilishga bogiiq.Foyda ko‘rsatkichining xo‘jalik yurituvchi subyektlaming moliya-xo‘jalik faoliyatini baholovchi sintetik ko‘rsatkichi fimksiyasi xususidaquyidagilami aytish mumkin. Masalan, xo‘jalik subyektlari ixtiyoridaqolgan sof foyda tarkibida mahsulotlami sotish bilan bogiiq bevositava bilvosita xarajatlar, asosiy faoliyatning boshqa daromadlari vaxarajatlari, moliyaviy faoliyatdan ko‘rilgan daromadlar va xarajatlarqoldigi, tasodifiy foyda va zararlar qoldigi o‘z aksini topadi. Shu bois,ikki avtonom tushuncha boimish daromad bilan foydani bir-birigao‘xshatish mumkin emas. Daromad ancha kengroq iqtisodiy kategoriyahisoblanib, u tovar aylanmasi qiymatiga yaqin turadi.Fikrimizcha, “Xarajatlar tarkibi to‘g‘risida...”gi nizom123 asosidafoydaning har bir turi bajaradigan funksiyasini ko‘rsatish kerak.Masalan, mahsulot (tovar, ish, xizmat)lami sotishdan tushgan yalpidaromadning bajaradigan funksiyasi orqali mahsulotlaming shartnomabahosiga nisbatan qo‘yiladigan ustama baho darajasini o‘zgarishininazorat qilishimiz mumkin. Fermerlaming asosiy faoliyatdan olganfoydasi (operatsion foyda) bajaradigan funksiyasi orqali mahsulot (ish,xizmat)lami sotishdan tushgan foyda miqdorini, davr xarajatlarining,boshqa operatsion daromadlar va xarajatlaming o‘zgarishini nazoratqilishimkonitug‘iladi.Fermerxo‘jaliklarining umumxo‘jalik faoliyatidan ko‘rilgan foydasi funksiyasi orqali moliyaviy faoliyatdanyuzaga keladigan foyda (zarar) o‘zgarishi ustidan nazorat o‘matishimizmumkin.Shunday qilib foyda olish har qanday iqtisodiy formatsiyaningpirovard natijasi ekan. Shu bois har bir xodimning foyda olishga bo‘lganmanfaatdorligi obyektiv zaruriyathisoblanadi. Iqtisodiyotni modemizatsiyalash sharoitida foydaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, shakllanishi va taqsimlanishi xususida o‘z yechimini kutayotganmuammolar talaygina ekan. Agar korxona o‘z faoliyatini zarar bilan yakunlasa moliyaviy holatiyomonlashib, korxona inqirozga yuz tutishi mumkin.Zarar - bu xarajatlaming daromadlarga nisbatan o‘sishi. Zarar -bu xarajatlaming daromadlardan oshishidir, natijadakapitalningkamayishi vujudga keladi. Demak, zaraming oldini olish uchun xarajatlaming daromadlar oshishiga y o i qo‘ymaslik kerak. Asosiy faoliyat daromadi asosan mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushgantushum va operatsion daromadlardan tashkil topadi. Asosiy faoliyat daromadining keyingi tarkibiy qismi — bu asosiyfaoliyatning boshqa (operatsion) daromadlaridir. Bunga asosiy vositalarva boshqamol-mulkni sotishdan tushgan daromad, undirilgan yokiqarzdorlar tomonidan e’tirof etilgan har xil jarimalar va vaqtidato‘lanmagan qarzlar, hisobot yilida aniqlangan o‘tgan yillar foydasi,da’voBildirishmuddatio‘tgankreditorlikqarzlarinihisobdanchiqarishdan olingan daromadlar va xolisona moliyaviy yordamlar kabimoddalar kiradi. Operatsion faoliyatdan olingan daromadlar - bu daromadlamiishlab chiqarish bilan bogiiq xarajatlar va xarajatlami kamaytiradigandaromadlar, imtiyozlar va chegirmalar hisobidan olinadigan barchadaromadlami o‘z ichiga oladi. Asosiy faoliyat daromadi korxona yalpi daromadining salmoqliulushini tashkil qilishi uning muhim ko‘rsatkichi sifatida xo‘jaliginingkelgusida rivojlanish istiqbollarini belgilab beradi. Moliyaviy faoliyatdaromadi tarkibini quyidagicha ko‘rsatish mumkin: dividendlar vaboshqa korxonani tashkil qilishda ulushli qatnashishdan olingandaromadlar, qimmatli qog‘ozlar va qarz mablagiari bo‘yicha olingandaromadlar, valyuta va valyuta muomalalari bo‘yicha daromadlar, mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar, qimmatli qog‘ozlargayo‘naltirilgan va boshqa moliyaviy mablagiami qayta baholashdanolingan daromadlar, olingan royalti, moliyaviy faoliyatning boshqadaromadlari. Daromadlaming bunday guruhlanishi, xo‘jalik subyektining turlixil faoliyatidan olingan daromadlarini hisobotda alohida ko‘rsatishzarurati bilan izohlanadi. Bu korxona faoliyati bilan qiziquvchitomonlar uchun zarur maiumotlami shakllantirish imkonini beradi.Favqulodda daromad (zarar) - xo‘jalik subyektining odatdagi faoliyatidan aniq farq qiladigan, ya’ni tez-tez yoki muntazam sodirboimaydigan voqealar yoki bitimlar natijasida yuz bergan daromadlaryoki xarajatlar. Korxona faoliyatining sof moliyaviy natijasini aniqlash uchunhisobot davrida qilingan barcha sarf va xarajatlar to‘g‘ri taqsimlanishilozim. Barcha xarajatlar, ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlartannarxiga kiritiladigan xarajatlarga va tannarxga kiritilmaydigan, ammodavr xarajatlariga kiritiladigan xarajatlarga boMinishi zarur. Davr xarajatlari, soliq to‘laguncha bo‘lgan foydani hisoblashdainobatga olinadi. Bundan tashqari moliyaviy natijalar to‘g‘risidagihisobotda moliyaviy faoliyat va favqulodda holat bo‘yicha xarajatlar ham alohida ko‘rsatiladi. Xo‘jalik umumiy faoliyati - xo‘jalikning har qanday tadbirkorlik faoliyati bo‘lib,uning oddiyfaoliyati,shuningdekxo‘jalikningkelgusidagitaraqqiyotga,xo‘jalikyurituvchisubyektiqti sodiyfoydalamimustahkamlashvao‘stirishgaqaratilganfaoliyatidaniborat. Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning mohiyati shundaniboratki, u korxona faoliyati to‘g‘risidagi iqtisodiy ko‘rsatkichlamishakllantirish bilan birgalikda uning samaradorligi va moliyaviybarqarorligini tavsiflash uchun zarur ma’lumotlarini ham o‘zida aksettiradi. Moliyaviy natijalami aniqlash va ular to‘g‘risidagi ma’lumotlarberish moliyaviy hisobot ma’lumotlaridan foydalanuvchilar uchun o‘ta ahamiyatlidir. Shuning uchun ham har qanday tuzumda faoliyatyuritayotganxo‘jaliksubyektlaro‘zfaoliyatlariningmoliyaviynatijalarini aniqlaydilar. Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotning moddalarini hamdabarcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”giQonunda bayon qilingan umumiy qoidalarga muvofiq ravishda hisobotnituzish va taqdim etishlari uchun bu moliyaviy natijalami tasnif etishnibayon qilish uchun “Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot” nomli 3-son buxgalteriya hisobi milliy standard qabul qilingan. Bu esa turlidavrlarga doir hisobot ma’lumotlarini boshqa xo‘jalik yurituvchisubyektlaming shunga o‘xshash hisoblari bilan qiyoslashni ta’minlaydi. Moliyaviy ko‘rsatkichlar faoliyatning daromadlari va xarajatlarinioperatsion va operatsion bo‘lmagan faoliyat orqali qanday amalgaoshirishi haqida qisqacha ma’lumot beradi. Bundan tashqari, ma’lum birhisobot davri mobaynida yuzaga kelgan aniq foyda yoki zarar, odatdamoliyaviy chorak yoki yil davomida ko‘rsatadi. Iqtisodiyotnimodemizatsiya qilishsharoitida mamlakatrivojlanishining asosi, korxona faoliyati samaradorligi ko‘rsatkichi –foyda hisoblanadi. Foydaxo‘jaliksubyektining yashovchanligimanbaidir. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 15-fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot (ish, xizmatlar)niishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviynatijalami shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizom”ga muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektfaoliyatiningmoliyaviynatijalarifoydaningrasmdagi ko‘rsatkichlari bilan tasniflanadi. Xo‘jalikyurituvchisubyektfaoliyatiningmoliyaviynatijalarifoydaningquyidagiko‘rsatkichlari bilantavsiflanadi: - mahsulotnisotishdanolinganyalpifoyda, busotishdanolingansoftushumbilansotilganmahsulotningishlabchiqarishtannarxio‘rtasidagita fovutsifatidaaniqlanadi: Download 1.28 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|