Mavzu. Oilada ota-ona, farzand munosabatlarining ijtimoiy- psixologik muammolari. Annotatsiya: Dissertatsiyaning kirish
Download 1.03 Mb. Pdf ko'rish
|
TO\'LQINJONNING MAGISTRLIK ISHI 111
Gipoproteksiyaning ham haddan ziyod shakli borki, unda bola ota-ona
nazoratidan ataylab tashlab qoldirilgani sababli, uning noto‘g‘ri yo‘llarga kirib ketayotganligiga ham kattalar befarq bo‘ladilar. A.Ye. Lichko 15 va boshqalarning Rossiyada o‘tkazgan tadqiqotlarida yomon yo‘lga kirib ketgan, voyaga yetmagan jinoyatchilarning ota-onalarida jiddiy xatoliklar aniqlangan. Ular bolasining noto‘g‘ri xatti-harakatini oqlamoqchi ham bo‘ladi, yoki aybni boshqalarga, masalan, ko‘cha bolalariga, maktabdagi intizomsizlikka, o‘qituvchilarning befarqligiga to‘nkamoqchi bo‘ladi, faqat o‘zlarining aybini sezmaydi yoki tan olmaydi. Oilaviy tarbiyaning yana bir shakli – ziddiyatli tarbiya. Bunda oila a’zolarining har biri bitta bolaga nisbatan turlicha tarbiya uslublarini qo‘llaydi, masalan, otasi o‘ta qattiqqo‘l, ona o‘ta mehribon, yoki ota-ona bolaning xulqini juda nazorat qilib, mas’uliyat bilan uning axloqiy tarbiyasi bilan shug‘ullalanadi, buvilari esa aksincha, uni erkalatib, izdan chiqib ketishini – “hali yosh, katta bo‘lganda o‘zi yaxshi bo‘lib ketadi”, qabilida ma’qullayveradi. Bunday beqaror 15 Личко А.Е., Бартенский В.С. Подростковая наркомания.- Л., 1991 64 tarbiya uslublarini E.Eydemiller 16 , V.Yustiskiy, N.Lengard 17 lar o‘rganib, uning oqibatida bolada salbiy xarakter xususiyatlari, masalan, qaysarlik, obro‘li shaxslarning tazyiqini noto‘g‘ri baholash kabilar shakllanishini isbotlaganlar. Ota- ona tarbiyadagi beqarorlikning oqibatlarini tasavvur qilsalarda, uning oldini olishni bilmaydi. Ko‘pincha bu – bolalikka xos sifatlar ekanligi fikri ularni tinchlantiradi. Aksariyat ota-onalar bolasini yo‘qotib qo‘yish yoki uning ko‘ngli qolishidan qo‘rqib ham noto‘g‘ri tarbiya yo‘llarini tutadi. Shuning uchun oilaviy tarbiya o‘ta murakkab jarayon bo‘lib, unda ota-onalar oldindan psixologik jihatdan tayyor bo‘lishlari kerak”. Boshqa tadqiqotlarda aniqlanishicha, bolaning o‘z oilasi to‘g‘risidagi tasavvurlari ko‘pincha ota-onaning tasavvurlari va asl holat bilan qisman mos keladi. Odatda ota-ona o‘z farzandi uchun qo‘lidan kelgan barcha choralarni ko‘rayotganday, buni bola anglashini va undan hamisha minnatdor bo‘lishi kerakligini kutadi, lekin bolalar bu xususda turlicha tasavvurga ega bo‘ladilar. Mehribon ota-ona og‘ushida ayrim bolalar o‘zlarini baribir yolg‘iz, kemtik, kamsitilgan his etadi. G.T. Xomentauskas 18 (1989) oilada ota-ona xulq-atvori va bolaning bu xatti-harakatlarni idrok qilishi va ota-onaga munosabatining 5 ta asosiy ko‘rinishlarini tahlil qilgan: Ota-ona va bola munosabatlari demokratik tamoyillarda amalga oshadigan oilada bolada o‘zi va ota-onasi to‘g‘risida quyidagicha tasavvur shakllandi: “Meni sevishadi va men kerakman, shuning uchun men ham ularni juda sevaman”. Bunday bola psixologiyasi va xarakterida ustuvor fazilatlar sifatida adekvat o‘z-o‘zini baholash va insonlarga ishonch, har qanday yaxshi narsalardan, jumladan, ota-ona bilan yaqin, samimiy munosabatlar quvonish, o‘ziga ishonch, xatoliklardan cho‘chimaslik, ayb ish qilib qo‘yganda ham unchalik qayg‘urmaslik, zaruratga qarab iltimoslar qilish va bunda real ko‘mak olishga umidvorlik, ota- 16 Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий В.В. Психологи и психотерапия семьи.- СПб, 1999 17 Леонгард К. Акцентурованные личности. – Киев, 1989 18 Хоментаускас Г.Т. Семья глазами ребенка.- М., 1989 65 onaning hayotdagi o‘rni va ishonchlarini, umid va istaklari bilan hisoblashish kabilarni sanash mumkin. Bolaga nisbatan haddan ziyod mehribonlik (giperproteksiya), e’tibor ko‘rsatilgan oilada bola “Meni sevishadi va men kerakman, ular meni deb yashashadi”, degan tasavvur mavjud bo‘ladi. Bunday oilada bolalar o‘zining borligidan, tug‘ilganligidan mag‘rurlanib yashaydi va shuning uchun har qanday tilak va xohish amalga oshishiga ishonadi. Odatda bunday bolaning tug‘ilishini ota-ona uzoq vaqt kutgan bo‘ladi va buni ular hadeb bolaga eslataveradi, shuning uchun ham bola juda egoist bo‘lib ulg‘ayadi, ota-onasining nochorligi to‘g‘risidagi tasavvur o‘zining ko‘p narsalarga qodirligi bilan uyg‘unlashadi. Tantiq bolada o‘zi to‘g‘risida go‘yoki o‘ta iqtidorli ekanligi fikri ustuvor bo‘ladi, chunki ota-ona uning ayrim, ahamiyatsiz yutuqlarini ham osmonga ko‘taradi. Yuqoridagi holatning aksi, ya’ni, bolaga nisbatan e’tiborsizlik, Download 1.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling