Mavzu: Operatsion tizim rivojlanish bosqichlari va sinflari

4-chi davr (1980dan – hozirgi vaqtgacha).
Kompyuterdan alohida foydalanuvchilar foydalanishi imkoni yuzaga keldi, va shaxsiy kompyuterlar davri boshlandi.
Arxitektura jihatidan, shaxsiy kompyuterlar, minikompyuterlar tiplari sinflaridan xech narsasi bilan farq qilmas edilar, faqat ularning baholarida farq bo`ldi. Agar minikompyuter korxona va universitet bo`limiga shaxsiy hisoblash markaziga ega bo`lishiga imkon bergan bo`lsa, shaxsiy kompyuter esa bunday imkoniyatni alohida inson uchun yaratdi.
Kompyuterlar hisoblash texnikasi sohasida mutaxassis bo`lmaganlar ham keng ko`lamda foydalana boshladilar, bu esa o`z navbatida “do`st” dasturiy ta’minotni yaratishni talab etdi, bu dasturchilarni alohida o`rnidan qo`zg`atdi.
80-yillar o`rtalarida, tarmoq yoki taqsimlangan OT lar boshqaruvchi ostida ishlaydigan shaxsiy kompyuterlar keskin tarzda rivojlana boshladi.
Tarmoq OT larida, foydalanuvchi tarmoqda boshqa kompyuterlar mavjudligi haqida bilishlari va boshqa kompyuterga uning resurslaridan, asosan fayllaridan foydalanish uchun boshqa kompyuterga mantiqan kirishlari kerak.
Tarmoqdagi har bir mashina, kompyuterning avtonom operatsion tizimidan tarmoqda ishlashga imkon beradigan qo`shimcha vositalarga ega bo`lgan, lokal operatsion tizimini bajaradi.
Tarmoq OTi, bir protsessorli kompyuter OT idan asosli farq qilmaydi. Ularning tarkibida, albatta, tarmoq interfeysini qo`llovchi (tarmoq adapteri drayveri) va shu bilan birga tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga masofadagi kirish vositalari va masofadagi fayllarga murojaat vositalari mavjuddir, ammo bu qo`shimchalar operatsion tizimni strukturasini tubdan o`zgartirmaydi.
Hisoblash tizimlarini rivojlanishi bosqichlarini ko`rib chiqib, biz rivojlanish jarayonida mumtoz (klassik) OT lar bajargan 6 ta asosiy funksiyalarni ajratishimiz mumkin:

• 
  Topshiriqlarni rejalashtirish va protsessordan foydalanish;
  
• 
  Dasturlarni kommunikatsiya va sinxronizatsiya vositalari bilan ta’minlash;
  
• 
  Xotirani boshqarish;
  
• 
  Fayl tizimini boshqarish;
  
• 
  Kiritish-chiqarishni boshqarish;
  
• 
  Xavfsizlikni ta’minlash.
  

Har bir keltirilgan funksiyalar odatda OT tarkibidagi komponetalaridan biri sifatida amalga oshirilgan. Ular boshidanoq, OT tarkibiy qismi sifatida yaratilgan emas, ular rivojlanish jarayonida yuzaga keldi. Inson yaratgan hisoblash tizimi rivojlanishi (evalyutsiyasi) shu yo`ldan ketdi, ammo hech kim bu yo`l rivojlanishning yagona mumkin bo`lgan yo`li deb isbot qilolmaydi.
OT lar, shu ayni vaqtda ularning mavjudligi-hisoblash tizimidan oqilona foydalanishdir, shuning uchun ham ular mavjud.
Birinchi dasturlar bevosita mashina kodlarida yaratilgan. Buning uchun, mikroprotsessor arxitekturasini va uning asosidagi tizimni mukammal bilish zarur. Hisoblash texnikasining rivojlanishi borasida, ko`p uchraydigan amallarni (operatsiyalarni) ajratib, ular uchun dasturiy modullar yaratilib, keyinchalik ulardan dasturiy ta’minotda foydalana boshladilar. Shunday qilib, 50-chi yillarda, birinchi dasturlash tizimlarini yaratishda kiritish chiqarish amallari uchun, keyinchalik matematik amal va funksiyalarni hisoblash uchun modullar yaratildi. Keyinchalik, rivojlanish yuqori darajadagi translyatorlarni yaratilishiga olib keldi, ya’ni operatorlar o`rniga zaruriy funksiyalarni chaqiriqlarni qo`yish imkoniyati kelib chiqdi. Kutubxonalar soni oshib bordi. Natijada, amaliy dasturiy ta’minot ishlab chiquvchilaridan tizim arxitekturasini mukammal bilish talab qilinmay qoldi. Ular, dasturiy tizimga mos chaqiriqlar bilan murojaat va ulardan kerakli servis va funksiyalarni olish imkoniga ega bo`ldilar. Bu dasturiy tizim OT dir.
Zamonaviy OT asosiy tashkil etuvchilari – bu yadro, kiritish-chiqarish tizimi, komanda protsessori, fayl tizimi. Yadro masalalar va resurslarni boshqarish, sinxronlashtirish va o`zaro bog`lanishi bo`yicha asos funksiyalarni ta’minlaydi. Komanda protsessori, komandalarni qabul qilish va ularga ishlov berish, foydalanuvchi talabi bo`yicha mos xizmatlarni chaqirishni ta’minlaydi.
Kiritish va chiqarish tizimi, tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlarni kiritish va chiqarish masalasini ta’minlaydi.
OT kutubxonalarida bu funksiyalarning mavjudligi, har bir ularni dasturlash tizimi vositalari bilan har bir dasturga qo`shmaslik imkonini beradi. Dasturlash tizimlari faqat, kiritish-chiqarish tizimi kodlariga murojaatni generatsiya qiladi va kattaliklarni tayyorlaydi. KCh tizimi, kiritish-chiqarish qurilmalari turlari ko`p bo`lgani uchun eng murakkab hisoblanadi. Bunda, nafaqat samarali boshqarish, balki amaliy dasturchilarga qurilmalardan abstraktlashtirishga imkon beradigan qulay va samarali virtual interfeysni ta’minlaydi. Boshqa tomondan, parallel bajariladigan talay masalalarni kiritish-chiqarish qurilmalariga murojaatni ta’minlash talab qilinadi. Ba’zi KCh dasturchilaridan ba’zilari qurilmalardan mustaqildir, ularni KCh ko`pgina qurilmalariga, qo`llash mumkin.
Fayl – bir xil tuzilishga ega bo`lgan yozuvlar majmuasi ko`rinishida tashkil etilgan ma’lumotlar to`plamidir.
Fayl tizimi, foydalanuvchiga ma’lumotlar tuzilishining mantiqiy darajasi va amallar bilan ish ko`rish imkonini beradi. Fayl tizimi, ma’lumotlarni diskda yoki boshqa ma’lumot jamlamasida tashkil qilish usulini belgilaydi.
Barcha zamonaviy OT lar o`z fayl boshqaruv tizimiga ega. Ular zamonaviy OT larning aksariyat ko`pchiligida asosiy hisoblanadi. FBT i disk sohasini markazlashgan holda taqsimlash va ma’lumotlarni boshqarish muammosini yechadi.
FBT, foydalanuvchilardan kiritish-chiqarish qurilmalari va disk xususiyatlarini yashirgan holda, fayl va kataloglar bilan ishlash uchun keng xizmat (servis) imkoniyatlarini beradi. UNIX da disklarda fayl tizimi va asos fayl tizimi alohida-alohida mavjuddir va ular bir-biriga bog`liq emas. UNIX da yo`lga disk nomi yoki uning nomerini qo`shish imkonini bermaydi, chunki bu OT uchun qurilmalarga qat’iy bog`lanishni keltirib chiqaradi. “Mount” tizimi chaqirig`i yumshoq disk tizimini asos fayl tizimidagi ko`rsatilgan joyga qo`shish (montirovka) imkonini beradi. UNIX da yana bir tushuncha- maxsus fayllar tushunchasidir.