Mavzu: oqilonalik va irratsionalizm uyg‘unligi

Ratsional bilish shakllaritushuncha, muhokama va aqliy xulosalardir. Ratsional bilish dunyoni bilishning tomonlaridan biri sifatida aql va tafakkur ko‘rinishida mavjud bo‘ladiI
Ratsional bilishning shakillari
Tushuncha
Muhokama
Aqliy xulosalar
Irratsionallik
aql bilan bilish mumkin bo‘lmagan, mantiqiy fikrlashga muvofiq kelmaydigan narsalar va hodisalar. Unga mantiqni o‘zgartirish, uni fxkrlashning yangicha shakllari bilan boyitish yo‘li bilan barham beriladi.
Ratsional bilish shakllari
tushuncha, muhokama va aqliy xulosalardir. Ratsional bilish dunyoni bilishning tomonlaridan biri sifatida aql va tafakkur ko‘rinishida mavjud bo‘ladi
Aqliy faoliyat - bu fikr shakllari bilan aniq belgilangan sxema,
andozaga muvofiq ish ко ‘rish. Aql yaxlit bir butun narsalami bir-birini
istisno qiluvchi qarama-qarshiliklarga ajratadi. Aql faoliyati nazariy
fikrlash uchun zarur. Aql-idroksiz fikr mujmal va nomuayyan bo‘ladi.
Aql nazariyani formallashtirilgan tizimga aylantirishga harakat qiladi va
fikrlash jarayoniga tizimli, izchil tus beradi.
Inson bilimi - hissiy va ratsional faoliyatning birligi. Ushbu bilim
cho'qqilaridan turib obyektiv borliq anglab etiladi, uni oqilona
o‘zgartirish yo‘llari belgilanadi. Shu bilan bir vaqtda bilim ba’zan
tafakkuming yaratilgan shakllari chegarasidan chetga chiqadi, uni
ma’lum tushunchalar yordamida tushuntirishning iloji bo‘lmaydi, ya’ni
u irratsional unsurlami o‘z ichiga oladi.
Unga mantiqnio‘zgartirish, uni fikrlashning yangicha shakllari bilan boyitish yo‘li bilan barham beriladi. Ammo irratsional bilimni oqilona bilimga aylantirish jarayoni hech qachon tugamaydi.
Irratsional qoldiq hamisha mavjud bo‘ladi va bir irratsional narsa yoki hodisa oqilona tus olsa, albatta, boshqa bir irratsional narsa yoki hodisa paydo bo‘ladi, inson fikri uning tafakkuriga ma’lum bo‘lmagan yangi tushunarsiz narsa yoki hodisa bilan to'qnashadi.
Ayni shu sababli oqilona narsalar va hodisalargina o‘zgaradi, katta aql esa o‘zi kabi katta qarama-qarshilik bilan to‘qnashadi va uni yaratadi. Irratsionallikning mavjudligini inkor etish yaramaydi.
Tabiat va ijtimoiy hayot dunyoning oqilona yaratilgan manzaralaridan birortasining ham doirasiga sig‘maydi va har qanday aql tarixan cheklangan xususiyat kasb etadi.