Mavzu: oqilonalik va irratsionalizm uyg‘unligi

21-16 guruh talabasi
XAYRULLAYEVA SHOHSANAMning
Ilmiy tadqiqot metodologiyasi
fanidan tayyorlagan
TAQDIMOTI

MAVZU: OQILONALIK VA IRRATSIONALIZM UYG‘UNLIGI

REJA:
1. Ilmiy tadqiqotda ratsionallik va irrotsionallik.
2. Hayotning oqilonalashuvi.
Ijodiyotning asosi va harakatlantiruvchi kuchi tafakkurdir. Tadqiqot olamiga qadam quygan magistrant izlanishning bunyodkori bo‘lgan tafakkur faoliyati va qonuniyatlarini yaxshi bilsa, o‘zini o‘rganish, ijod qilish potensialini boyitadi.
Tafakkur oliy ruhiy jarayon bo‘lib,bunda so‘z, obraz, tasavvur va tushunchalar harakati, ularning ma’nolarini bog‘lanishi orqali voqelik obrazi, tasviri, g‘oyasi (ongda) hosil bo‘ladi. Tafakkurda hukm, tushuncha va xulosa hosil qilish, mulohaza yuritish jarayonida fikrlash operatsiyasi (amali) sodir bo‘ladi.
Ratsionallikning asosiy belgisi mantiq qonun qoidalariga rioya qilib fikrlash, anglash, ilmiylik normalariga asoslanib mulohaza yuritishdir. Bu qanday normalar?
Ilmiy tadqiqotda tafakkur faoliyati aqliy bilish sifatida namoyon bo‘ladi. Analiz va sintez, umumlashtirish va farqlash, mavhumlashtirish, gipotezani olg‘a surish, isbotlash, nazariya ishlab chiqish-bularni hammasi tafakkur tufayli amalga oshadigan aqliy bilishdir.
Aqliy bilish tafakkurning ratsionallik (lot.aqliy,oqilonalik) hislatini namoyon etadi
Bular quyidagilardir:
1. Isbotlanganlik.
2. Mantiq qonun qoidalariga asoslanib fikrlash.
3. Asoslanganlik.
4. Tushuntirish va bashorat qilishga qobil bo‘lish.
5. Olingan natijalarni tajribada tasdiqlanishi.
6. Eksperimental ma’lumotlarga, faktlarga tayanish.
Sezgilar va bilimning o‘zaro nisbati haqidagi masala xususida falsafa tarixida ikki nuqtai nazar mavjud
sensualizm
ratsionalizm
Bilish

• bilimsizlikdan bilimlilikka, bir bilimdan yanada chuqurroq boiganboshqa bilimga o'tish sifatida amalga oshiriladi. Bu jarayon bir-biri bilan bog'langan ko‘p sonli holatlar va jihatlardanterkib topadi.

Hissiy bilishning asosiy shakllari .
sezish
idrok etish
tasawur qilish
J.Lokk sensualizm
tarafdori bo‘Igan Lokk ta’limotining diqqat markazida ingliz empirizmi ruhida rivojlangan bilish nazariyasi turadi.
Lokk ilgari surgan konsepsiya
sensualizmga asoslanadi, inson bilimi to‘laligicha tajribadan keltirib
chiqariladi. Lokk inson tafakkurida tug‘ma g‘oyalar mavjudligiga
bo‘lgan ishonchni tanqid tig‘i ostiga oladi.
Birinchi nuqtai nazarga ko‘ra, haqiqatning tagiga etishning
Birdan-bir manbai va vositasi sezgilar hisoblanadi.
Uning fikricha, aql toza taxta yoki oq qog‘oz (tabula rasa)ni o‘zida ifodalaydi. Bilishning birdan-bir manbai bo‘lib tajriba xizmat qiladi. Lokk ichki va tashqi tajribani ajratadi.
Tashqi tajribani biz sezgi organlarimiz yordamida, ichki tajribani esa - o‘z tafakkurimiz (refleksiya) faoliyatini idrok etish yo‘ii bilan o‘zlashtiramiz.
Lokk barcha sezgilarni ikki turkumga - birlamchi sifatlar haqidagi g‘oyalar va ikkilamchi sifatlar haqidagi g‘oyalarga ajratadi. Birlamchi sifatlar - bu jismlarga xos sifatlar. Ular jismlaming o'zida mavjud.
Birlamchi sifatlarga ko‘lam, shakl, harakat va hokazolar kiradi. Ikkilamchi sifatlar sezgi organlari ta’sirida paydo bo‘ladi, ular jismlarda mavjud emas. Ikkilamchi sifatlarga rang, ta’m, hid va hokazolar/