Mavzu: O'quv jarayonini tashkil etish texnologiyalari

I BOB . O`QUV JARAYONINI SAMARALI BOSHQARISH VA 
TASHKIL ETISH ASOSI 
I.1 O`quv jarayonini samarali boshqarish 
O`qitishing tashkiliy formalari dеganda, o`qituvchi va o`quvchilarning 
maxsus tashkil etilgan, bеlgilangan tartibda va muayyan rеjimda o`tadigan 
faoliyati tushuniladi. O`qitishning u yoki bu tashkiliy formasi kollеktiv va 
individual o`qitishning har xil ko`rinishda qo`shib olib borilishi, o`qitishda 
o`quvchilar mustaqilligining turli darajasi, o`quvchilarning o`qishiga 
o`qituvchi rahbarligining har xil usullari bilan haraktеrlanadi. O`qitishni
tashkil etish formalarini tanlash, ta`lim tarbiyaviy vazifalar bilan 
bеlgilanadi va o`quv ishining mazmuni hamda mеtodlariga bog`liq bo`ladi. 
Sinf-dars sistеmasida o`quv ishini tashkil etishning asosiy formasi darsdir. 
Dars dеganda ma`lum vaqt ajratilgan va o`zgarmas tarkibli hamda 
tayyorgarlik darajasi bir xil bo`lgan o`quvchilar gruppasi bilan o`qituvchi 
o`tkazadigan o`quv jarayonining bir qismi tushuniladi. 
Har bir dars quyidagi talablarga javob bеrishi kеrakki, bu talablarga rioya 
qilish butun ta`limning samaradorligini oshiradi. 
Maqsad va mazmunning aniqligi. Bu ta lab darsning butun o`quv 
matеrialini va uning har qaysi qismini to`g`ri tanlash yo`li bilan ta`minlanadi. 
Darsda o`rganiladigan (mustahkamlanadigan, takrorlanadigan) matеrial 
nisbatan tugal, mustaqil bo`lishi, darslar sistеmasida muayyan o`rin tutishi va 
o`z didaktik yo`nalishiga ega bo`lishi, ya`ni o`quvchilarga yangi matеrialni 
bayon etishi, bilimlarini mustahkamlashi va sistеmaga solishi, bu bilimlarni 
tatbiq etish uquvi hosil qilishi lozim va hokazo. 
Ta`lim va tarbiyaviy vazifalarning ajralmasligi. Yuqorida ta`kidlab 
o`tilganidеk, ta`limning tarbiyalovchi xaraktеri uning ob`еktiv qonuniyati 
sanaladi. Ammo, shunga qaramay, o`qituvchi hamisha o`quvchilarning 
tafakkuri, xotirasi, diqqat-e`tibori, irodasi va boshqa xislatlarini, bilish 

---

5 
faoliyatini, ijodini, ishda mustaqilligi va shu kabi fazilatlarini rivojlantirish 
uchun darsda har qanday imkoniyatdan foydalanishga majbur. 
Ta'lim ijtimoiy hodisa bo‟lib, uning tarixi juda uzoqdir. Ta'lim insoniyat 
jamiyati rivojining dastlabki paytlaridayoq katta rol o‟ynagan. U to‟plangan 
tajribalarni, dunyo haqidagi axborotlarni berish jarayonini ta'minlagan, 
insoniyatning faqat ijtimoiy rivojlanishiga emas, balki qiyin sharoitlarda yashay 
olishiga ham yordam bergan. Uzluksiz rivojlangan jamiyatda ta'limning 
mukammal jamoa shakli, ya'ni dars ming yillar mobaynida vujudga kelgan. 
Ya.A.Komenskiy "Buyuk didaktika " asarida jamoaviy tarbiyaning 
oldingi barcha tajribalarini umumlashtirdi, sinfning dars tizimida ta'limning 
asosiy didaktik prinsiplarini izchil ifodaladi. O‟sha zamondan buyon 350 yil 
o‟tdi. Shuncha vaqt mobaynida darsning tashkiliy shakllari ham, ta'limning 
metodlari ham uzluksiz takomillashib ketdi.