Мавзу: Организмларнинг индивидуал ривожланиши. Онтогенез. Маърузанинг максади


Дарвиннинг эволюцион таълимотининг мохияти


Download 313.5 Kb.
bet17/31
Sana13.04.2023
Hajmi313.5 Kb.
#1355048
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   31
Bog'liq
маъ китоб 3

2. Дарвиннинг эволюцион таълимотининг мохияти.

Дарвин таълимотининг яратилиши учун бир катор омиллар (турткилар) мавжуд эди. Улар аввало куйидагилардир:


Биринчидан, XIX асрнинг урталарида Англия саноати (айникса, тукимачилик саноати), чорвачилиги ривожланган йирик капиталистик мамлакат эди. Кемасозлик кучли ривожланганлиги туфайли купгина мамлакатларни мустамлакага айлантириб уларнинг хом ашёларидан уз саноатида фойдаланиш йулга куйилган эди. Бунинг учун янги босиб олинган худудларнинг табиатини, бойликларини урганиш учун куплаб харбий ва илмий экспедициялар уюштирилар эди. Уларда куплаб маълумотлар йигилар эди.
Иккинчидан, юкорида айтилганидек, Дарвингача биология сохасида куплаб илмий маълумотлар тупланган эди. Улар орасида геолог Ч.Ляйелнинг ер юзасининг доимий геологик омиллар – сув, шамол, вулконлар ва х.к таъсирида секинлик билан узлуксиз ривожланиб (узгариб) бориши хакидаги назарияси, Томас Гекслининг киёсий анатомия сохасидаги ишлари Дарвин учун туртки булган эди. Булардан ташкари Э.Ж.Сент-Илер, Ж.Кювье, К.Бэр каби олимларнинг ишлари хам Дарвин ишларига туртки булган.
Юкорида курсатилгандек экспедицияларнинг бирида Дарвин уз устозлари Ч.Ляйел ва Т.Гекслиларнинг тавсияси билан биолог сифатида 1832-36 йилларда 5 йил давомида «Бигль» кемасида экспедицияда иштирок этиб океания оролларида (Янги Зелландия, Галапогос архипелаги ва бошкалар) хамда Шимолий ва Жанубий Америкада жуда куп материаллар йигган эди.
Дарвиннинг буюк хизмати шундаки, биринчидан у уз даври учун жуда тулик системали эволюция далилларини очиб беради, иккинчидан эволюция жараёнининг харакатлантирувчи кучларини курсатиб берди.
Дарвиннинг курсатишича эволюция асосида: 1) узгарувчанлик; 2) ирсият; 3) яшаш учун кураш; 4) табиий танланиш; 5) белгиларнинг ажралиши каби ходисалар ётади.
Жуда куплаб материаллар асосида Дарвин Америкада топган хайвонот колдиклари китъада хозирги замонда яшаётган хайвонларнинг аждодлариники деган хулосага келади: У Шимолий ва Жанубий Америка хайвонот дунёсини такослаб хар иккаласида бутунлай бошка-бошка турлар яшашини аниклади ва хайвонот оламининг таркалишидаги бу зоналлик географик тусиклар туфайли юзага келган деб курсатади. Галапогос оролларида бутунлай узига хос турлар яшашини (эндемик турлар) аниклаб, улар Жанубий Америка китъасидан таркалган, лекин оролларда аста-секин узгариб янги турларга айланган деб тушунтиради. Англияда у хайвонларнинг хонаки зотларини келтириб чикарилиши (селекция) билан кизикиб, узи хам каптарлар устида иш олиб борди. Барча кузатишларнинг натижаларини умумлаштириб 1858 йилда «Табиий танланиш йули билан турларнинг келиб чикиши ёки яшаш учун курашга мослаша олган зотларнинг сакланиб колиши» деган машхур асарини ёзиб, унда эволюцион карашларини баён килиб берди.
Дарвин организмларнинг узгарувчанлиги янги нав ва зотларни яратишда мухим ахамиятга эгалигини селекция ишлари натижалари асосида тушунтириб берди.
У узгарувчанликни белгиланган ва белгиланмаган узгарувчанликлар хилига булади. Белгиланган узгарувчанлик бевосита ташки мухит таъсири остида юзага келади. масалан, хайвонлар мунтазам яхши ва куп озука билан бокилса тез усади. Яхши угитланган экинлар мул хосил беради ва х.к.Бу узгарувчанлик факат фенотипда юз беради ва ирсийланмайди.
Дарвин битта поданинг ичида ёки битта далада усадиган усимликлар орасида хаддан ташкари куп хилма-хиллик борлигини белгиланмаган узгарувчанлик деб атади. Бу узгарувчанликнинг белгиланмаганлиги шундаки, бунда алохида индивидлар турли хил ташки шароитлар туфайли тасодифий узгаришлар юзага чикади. Бу узгарувчанлик турли даражада намоён булади. Купинча аранг билинадиган даражада булади. У авлоддан-авлодга берилади. Узгарувчанлик коррелятив ва комбинатив узгарувчанликлардан иборат булади.
Дарвин табиий танланиш ва яшаш учун курашнинг табиатда турлар хосил булишидаги ролини хам куплаб далиллар билан курсатиб берди.

Download 313.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling