3.O`g`uz lahjasi – Janubiy Xorazmdagi Urganch, Hazorasp, Xiva, Xonqa, Qo`shko`pir, Shovot tumani va bir qancha shevalarni o`z ichiga oladi. Xususiyatlari: 1) unlining qisqa va cho`ziq aytilishi farqlanadi: at(hayvon) - a:d (ism), o’t (o’simlik)-o’:d (olov), yaz (yozmoq)-ya:z (fasl) 2) -ga jo`nalish kelishi o`rnida –a, -na; -ning qo`shimchalari o`rnida –ing qo`shimchasi qo`llaniladi: yorimga-yorima, qo`liga-qo`lina, akamning – akaming; 3) so’z boshidagi t o`rnida d , k o`rnida g qo`llaniladi: keling-galing, tog`-dog`, ko’z - go’z. - 3.O`g`uz lahjasi – Janubiy Xorazmdagi Urganch, Hazorasp, Xiva, Xonqa, Qo`shko`pir, Shovot tumani va bir qancha shevalarni o`z ichiga oladi. Xususiyatlari: 1) unlining qisqa va cho`ziq aytilishi farqlanadi: at(hayvon) - a:d (ism), o’t (o’simlik)-o’:d (olov), yaz (yozmoq)-ya:z (fasl) 2) -ga jo`nalish kelishi o`rnida –a, -na; -ning qo`shimchalari o`rnida –ing qo`shimchasi qo`llaniladi: yorimga-yorima, qo`liga-qo`lina, akamning – akaming; 3) so’z boshidagi t o`rnida d , k o`rnida g qo`llaniladi: keling-galing, tog`-dog`, ko’z - go’z.
- Hozirgi o’zbek adabiy tili uchun qarluq lahjasiga kiradigan Toshkent va Farg`ona shevalari asos qilib olingan: Toshkent shevasi fonetik jihatdan, Farg`ona shevasi morfologik jihatdan adabiy tilga asos bo’lgan.
- Adabiy tilning 2 xil shakli mavjud: 1.Og`zaki adabiy til - radio, televideniye tili. 2.Yozma adabiy til - gazeta, jurnal, kitoblar tili. Shevalarning esa faqat og`zaki shakli mavjud.
|
Nomi
|
Davr
|
Manbalar
|
1
|
Qadimgi turkiy til
|
Eng qadimgi asrlardan – X asrgacha
|
O`rxun-Enasoy obidalari (To`nyuquq, Kultegin, Bilga xoqon, ”Irq bitigi”), qog`ozga yozilgan ilk manba “Irq bitigi” (“Ta’birnoma”)
|
2
|
Eski turkiy til
|
XI–XII asrlar
|
“Devoni lug`otit turk”, “Qutadg`u bilig”, “Hibbat ul haqoyiq”, Ahmad Yassaviy “Devoni hikmat”
|
3
|
Eski o`zbek adabiy tili
|
XII – XIII asrdan – XX asr boshlarigacha
|
Qul Ali “Qissayi Yusuf” (1239), Rabg`uziy “Qissasi Rabg`uziy”(1310), “Tafsir”(XIII asr), “O`g`uznoma”, Sayfi Saroiy “Guliston”, Xorazmiy “Muhabbatnoma”, ”Muqaddimat ul-adab”, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy, A.Navoiy, Bobur, Mashrab, Furqat, Muqimiy asarlari tili
|
4
|
Yangi o`zbek adabiy tili
|
XX asrning 30-yillaridan hozirgacha
|
Behbudiy, Avloniy, Fitrat, A.Qodiriy, G`.G`ulom, Oybek, Hamid Olimjon, Mirtemir, Zulfiya, Said Ahmad, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov... asarlari
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
