Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

Ana shularga ko’ra o’zbek xalq shevalarini 4 katta guruhga bo’lib ko’rsatgan:

• Ana shularga ko’ra o’zbek xalq shevalarini 4 katta guruhga bo’lib ko’rsatgan:
• 1)O’rta o’zbek dialekti. Bu dialektga 2 guruh sheva kiritilgan:
• a)O’rta O’zbekiston shevasi (Toshkent, Samarqand, Buxoro va Farg’ona tipidagi shevalar); unlilar miqdori 6-7 tadan iborat. So’zlarning birinchi va keyingi bo’g’inlarida ochiq o fonemasi ishlatiladi.
• b)shimoliy o’zbek shevasi (Chimkent, Sayram, Jambul,Marki va Janubiy Qozog’istonning ba’zi bir o’zbek shevalari). Unlilar 8 ta fonemadan iborat. Bu guruh shevalarda o o’rnida a qo’llanadi.

2.Shayboniy-o’zbek yoki j-lovchi dialekt. Bunga hamma j-lashgan shevalar kiradi. Bu shevalarda unlilar 8-9 ta

• 2.Shayboniy-o’zbek yoki j-lovchi dialekt. Bunga hamma j-lashgan shevalar kiradi. Bu shevalarda unlilar 8-9 ta
• 3.Janubiy Xorazm dialekti. Bunga Xonqa, Hazorasp, Shovot, Yangiariq, G’ozovot, Sho’raxon va unga yondosh bo’lgan shevalar kiritilgan. Bu shevalarda unlilar soni 9 ta.
• 4.Alohida guruh shevalari. Bunga yuqoridan 3 ta guruh kirmagan shevalar (Qorabuloq, Iqon, Mankent, Bog’don) va «umlautli» (Namangan) shevalari kiritilgan.
• Bu tasnif o’zbek dialektologiyasining eng yaxshi tasniflaridan biridir

V.V.Reshetov tasnifi

• V.V.Reshetov o’zbek shevalarining tarixiy lingvistik xususiyatlarini va ayrim dialektlarga qardosh tillar (tojik, qozoq, qoraqalpoq, turkman) munosabatini hisobga olgan holda o’zbek shevalarining tasnif sistemasini tuzdi.
• O’zbek xalq tarkibida tarixiy-lingvistik jihatdan bir-biridan ajraladigan (farq qiladigan) uch dialekt borligi mavjud (bu birlik o’zbek, qozoq, uyg’ur, turkman, qoraqalpoqlar sostavidagi turk qabilalarining migratsiyasi tufayli ham paydo bo’lgan).
• Bu dialekt birliklari o’z navbatida o’zbek tili tarkibida uch lahjani, ya’ni qipchoq,o’g’uz, qorluq-chigil-uyg’ur lahjalarini vujudga keltirdi. Bular hozirgi kunda ham o’zbek tilining alohida lahjasi sifatida davom etib kelmoqda. Demak, o’zbek tili uch turkiy komponentning birikishi natijasida vujudga kelgan: