Morfologik adaptatsiya deganda esa organizmlarning tashqi tuzilishi xususan, tana tuzilishi, organ va organlar sistemasiningtuzilishi bilan bog’liq bo’lgan adaptatsiyadir Morfologik adaptatsiya tuproq hayvonlarining hamma ekologik gruhlari uchun bir xilda namoyon bo’lmaydi. Morfologik adaptatsiya asosan mego- , makro- va mezofauna hayvonlari uchun xos bo’ladi. Nanofauna va mikrofauna uchun morfologik adaptatsiya tana o’lchamining birmuncha o’zgarishidan iborat. Morfologik adaptatsiya hayvonlar tana tuzilishining tashqi muhitga moslanishidan iborat. Bunday moslanishlar hayvonlarning tana qoplag’ichi, harakat organlari va ichki organlari nafas olish, ovqat hazm qilish, ayirish sistemalarining tuzilishi bilan bog’liq bo’ladi. 3-reja - yuklama bu- organizmga tashqaridan beriladigan taasurot hisoblanadi
- yuklamalar ikki xil ko’rinishda bo’ladi:
- Jismoniy yuklama – asosan jismoniy harakat bn ko’proq shug’ullanuvchi organizmlarda kuzatilsa
- Aqliy yuklamalar aqliy mehnat bn muntazam shug’ullanuvchi insonlarda ko’proq kuzatiladi.
- Umuman bu ikki yuklama biri ikkinchisini takrorlab turadi va ularni alohidalashni iloji bo’lmaydi.
- Jismoniy yuklamalar haqida aytarkanmiz avvalo yuklamaning o’ziga ta’rif bersak; Yuklama bu organizmga turli xil tashqi va ichki ta’sirlovchilardir. Yuklamalar ikki xil ko’rinishda bo’ladi: Jismoniy yuklama va aqliy yuklama. Jismoniy yuklama asosan jismoniy harakatlar bilan ko’proq shug’ullanuvchi insonlarda kuzatilsa, aqliy yuklamalar esa asosan bosh miya faoliyati tufayli aqliy mehnat bilan ko’proq shug’ullanuvchi insonlarda kuzatish mumkin. Zero bu ikki yuklamalar o’zaro bog’liq bo’lib biri ikkinchisini takrorlaydi va ularni guruhga ajratishimiz nisbiy tushunchadir. Chunki organizmga jismoniy yuklama berilayotgan paytda o’z o’zidan aqliy yuklama ham yuzaga keladi. Masalan fudbol o’yinida hujumchi uchun fudbol to’pi jismoniy yuklama beruvchi stimulyator vazifasini o’taydi, shu bilan bir qatorda to’pni qaysi tarafga yo’naltirsa gol urish mumkin degan aqliy yuklama ham bo’ladi va shu yo’l orqali ishtirokchilar vaqt o’tishi bilan o’yin sirlarini mukammal egallashadi
- Jismoniy yuklamarning o’zi ham bir nechta guruhga bo’linadi, xususan statik yuklama, dinamik yuklama va hokazo ko’rinishlarda bo’ladi.
- Mutaxassislarning fikricha, kichik statik va dinamik yuklamalar uzun naysimon suyaklarning ham uzunasiga, ham eniga o’sishini faollashtiradi; diafizlar kortikal qatlami qalinligi oshadi; kalstiy va fosfor miqdori ortadi. Chunki mashg’ulot va, ayniqa, katta mushak yuklamalari bilan kechadigan mashg’ulot suyaklarning minerallarga ancha yuqori miqdorda boyishi va diafizning kompakt moddasi hamda suyak-miya bo’shlig’i diametri o’rtasidagi nisbatning o’zgarishi bilan kuzatiladi. Bu suyakning ancha tez "ulg’ayishi" dan dalolat beradi. Mutaxassislar ushbu holatni jismoniy tarbiya va sport amaliyotida albatta e’tiborga olishni tavsiya etadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
