Mavzu: O'zbekiston respublikasida auditorlik faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari Reja: Kirish

Auditorlik faoliyatining maqsad va vazifalari tavsifidan kelib chiqib, uni quyidagicha tasniflash mumkin.

Auditorlik faoliyati

Auditorlik tekshiruvlar		Auditorlik tashkilotlarining professional xizmatlari
Majburiy auditorlik tekshiruvi Тashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi		buxgalteriya hisobini yo’lga qo’yish, qayta tiklash va yuritish; moliyaviy hisobotni tuzish; milliy moliyaviy hisobotni buxgalteriya hisobi xalqaro standartlariga o’tkazish; xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliya-xo’jalik faoliyatini tahlil qilish; buxgalteriya hisobi, soliq solish, rejalashtirish, menedjment va moliya-xo’jalik faoliyatining boshqa masalalari yuzasidan konsalting xizmati; auditorlik faoliyatining milliy standartlarida nazarda tutilgan boshqa professional xizmatlar

1-chizma.Auditorlik faoliyati
Hisobot ma’lumotlarining ishonchliligini, birinchi navbatda, buxgalteriya balansi (1-shakl), moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot (2-shakl), shuningdek boshqa hisobotlarning ishonchliligi va unda keltirilgan ma’lumotlarning haqqoniyligini tasdiqlash (yoki tasdiqlamaslik) auditorlik xizmatining eng muhim vazifasi hisoblanadi.
Тa’kidlash joizki, buxgalteriya hisobotlari buxgalteriya apparati, boshqa iqtisodiy xizmatlar va korxona bo’limlari, hamda ishlab chiqarish bo’linmalaridagi ko’p sonli xodimlarning uzoq davom etgan va mashaqqatli mehnatlari natijasi hisoblanadi. Hisob axborotlari va ular asosida tuziladigan hisobotlarning ishonchliligi va sifati dastlabki hisobning qanday tashkil etilganligiga, hujjatlashtirish intizomining qanchalik mustahkamligiga va umuman korxona hisob siyosatining qay darajada malakali tuzilganligiga ko’p jihatdan bog’liq.
Buxgalterlik amaliyotini o’rganish shuni ko’rsatmoqdaki, ayrim korxonalarda buxgalterlar malakasi yetishmasligi oqibatida dastlabki hujjatlarga ishlov berish, guruhlash va buxgalteriya hisobi schyotlarida to’g’ri (yoki butunlay) aks ettirmasdan (asosan pul va hisob-kitob muomalalari), ularni devonxona papkalarida saqlab qo’yish bilan cheklaniladi. Natijada, hisobotlarni tuzishda ko’plab chalkashliklar, noaniqliklar, joriy hisob ma’lumotlari va hisobot ko’rsatkichlaridagi nomuvofiqliklar yuzaga keladi. Agar buxgalterlik hisobini tashkil etish va yuritishga talab darajasida e’tibor qilinganida, bunday chalkashliklar paydo bo’lmas edi.Shuning uchun buxgalterlik hisobining qay darajada tashkil etilganligi va yuritilayotganligini, buxgalterlarning malakasi va intizomini, dastlabki hujjatlarga ishlov berilish sifati va korxona moliya-xo’jalik faoliyati hamda uning natijalarini aks ettiruvchi buxgalterlik yozuvlarining to’g’riligini aniqlamasdan, yuqorida qayd etilgan asosiy vazifani hal etish mumkin emas.
Auditorlik tekshiruvlari ishlab chiqarishni rejalashtirish va tashkil etish, korxonadagi tartib, mehnat va texnologik intizomni, tovar-moddiy zahiralarning omborlar va boshqa saqlash joylaridagi hisobi, mulklarning saqlanishi, hisob-kitoblar holati va korxona moliya-xo’jalik faoliyati hamda uning natijalariga sezilarli ta’sir ko’rsatadigan boshqa ko’plab holatlarni qamrab oladi. shuning uchun auditorlik hisobotida korxona moliya-xo’jalik faoliyati va uning natijalariga bevosita ta’sir-ko’rsatadigan, hamda hisob ma’lumotlari va hisobot ko’rsatkichlari ishonchliligini pasaytirishiga olib keladigan, mehnatni va ishlab chiqarishni tashkil etishdagi katta kamchiliklarni bartaraf etishga qaratilgan tavsiyalar berilishi lozim.
shuningdek, O’zbekistondagi auditorlik faoliyati oldida turgan muhim vazifalardan biri – xorijlik hamkorlar tan oladigan auditorlik xulosasi berish qobiliyatiga ega, sertarmoq va professional darajadagi umummilliy auditorlik kompaniyalari tashkil etish hisoblanadi.⁶
Auditning maqsadi- tekshirilayotgan sub'ektlarning moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlarining ishonchliligi va buxgalteriya hisobi tartibining O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiqligi to'g'risida fikr bildirish. Tegishli xizmatlar tushunchasi. Auditor ishining umumiy hajmida tegishli xizmatlarni ko'rsatish, qoida tariqasida, miqdoriy va narx jihatidan etakchi o'rinni egallaydi.
Audit xizmatlari deganda auditorlik tashkilotlari tomonidan quyidagi xizmatlar ko'rsatilishi tushuniladi:

1. 
   buxgalteriya hisobini o'rnatish, tiklash va yuritish, moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlarini tuzish, buxgalteriya hisobi bo'yicha maslahatlar berish;
   
2. 
   soliq maslahati;
   
3. 
   tashkilot va yakka tartibdagi tadbirkorlarning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish, iqtisodiy va moliyaviy maslahat berish;
   
4. 
   boshqaruv konsaltingi, shu jumladan tashkilotlarni qayta qurish bilan bog'liq;
   
5. 
   yuridik maslahat, shuningdek, soliq va bojxona nizolari bo‘yicha sud va soliq organlarida vakillik qilish;
   
6. 
   buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish va axborot texnologiyalarini joriy etish;
   
7. 
   mulk qiymatini baholash, korxonalarni mulkiy komplekslar sifatida baholash, shuningdek tadbirkorlik tavakkalchiligi;
   
8. 
   investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va tahlil qilish, biznes-rejalarni tayyorlash;
   
9. 
   marketing tadqiqotlarini o'tkazish;
   
10. 
    auditorlik faoliyati bilan bog‘liq sohada ilmiy-tadqiqot va tajriba-sinov ishlarini olib borish, ularning natijalarini, shu jumladan qog‘oz va elektron tashuvchilarda tarqatish;
    
11. 
    O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan bog'liq sohadagi mutaxassislarni tayyorlash.
    

Xo'jalik yurituvchi sub'ekt tomonidan me'yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga rioya qilmaslikning ta'siri mumkin bo'lgan xavflarni baholashda o'z aksini topadi, rejada ishlab chiqilgan audit tartib-qoidalarini tuzatishga, korxona ustidan ichki nazorat tizimini qayta baholashga olib keladi. Aniqlangan qonun hujjatlariga rioya qilmaslik faktlari buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish va tashkil etish qoidalaridan chetga chiqqanligini yoki hisobot davrida xo‘jalik operatsiyalarini aks ettirish va mulkni baholashda qabul qilingan hisob siyosatiga rioya qilmaslikni ko‘rsatadi.
Amaliy jihatdan auditorlik tekshiruvining maqsadi auditor va mijoz o'rtasidagi shartnomaviy majburiyatlar bilan belgilanadi.
Maqsadlar yechilishi kerak bo'lgan vazifalar doirasini belgilaydi:

• 
  Tekshirilayotgan kompaniya tomonidan amaldagi qonunchilik normalariga muvofiqligi
  
• 
  Buxgalteriya hisobining belgilangan qoidalar va standartlarga muvofiqligi.
  
• 
  Hisobot davridagi korxonaning moliyaviy holati va moliyaviy natijalari to'g'risida hisobot berishning to'liqligi va ishonchliligi.
  

Auditorlik faoliyati - audit - xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning buxgalteriya (moliyaviy) hisobotlari, to'lov va hisob-kitob hujjatlari, soliq deklaratsiyalari va boshqa moliyaviy majburiyatlari va talablari, shuningdek boshqa auditorlik xizmatlarini ko'rsatish bo'yicha mustaqil idoraviy bo'lmagan auditorlik tekshiruvlarini o'tkazish bo'yicha auditorlarning (auditorlik firmalarining) tadbirkorlik faoliyatini ifodalaydi.Yuqorida aytib o'tilganlarga asoslanib, biz auditorlik faoliyati kengroq tushuncha, shu jumladan auditorlikning o'zi (moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini tasdiqlovchi audit) va tegishli xizmatlarni (soliq bo'yicha maslahatlar, moliya-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish, bashorat qilish masalalari) o'z ichiga oladi degan xulosaga keldik. va hokazo.)
Audit o'tkazish zarurati quyidagilar bilan bog'liq.

• 
  tekshiruvlarni professional darajada o'tkazish uchun maxsus bilimlarni olish zarurati;
  
• 
  korxonada buxgalteriya hisoboti va hisobotining holati va uning kreditga layoqatliligi to'g'risida ob'ektiv ma'lumot olish;
  
• 
  biznesni to'g'ri olib borish va uning sifati.
  

Belgilar	Turlari
Auditorlik tekshiruvi o’tkaziladigan obektlar tizimi	Alohida bo’limning auditi. Oddiy boshqaruv tizimiga ega bo’lgan tashkilotning auditi
Amalga oshirishning davriyligi	Birlamchi Bir martalik Operativ Yakuniy
Moliyaviy hisobotlarni shakllantirishda BHMSning qo’llanilish darajasi	Faoliyatiga BHMSga moliyaviy hisobot beruvchi tashkilot va xoldinglar auditi. Ma’lumotlarni shakllantirish jihatidan BHMS bo’yicha moliyaviy hisobot topshiruvchi tashkilot va xoldinglar auditi.
Tashqi audit hizmati bilan o’zaro aloqasi	Tashqi audit bilan bog’langan Tashqi audit bilan bog’lanmagan
Funktsiyalari	Boshqaruv tizimining samaradorligini nazorat qilish va baholash. Audit moliyaviy hisobotining aniqligini tasdiqlash
	Firmalar bo’limlari auditi.