Mavzu: Oʻzbekistonda yengil sanoat. Mundarija Kirish. I bob. Sanoat va uning tarmoqlari

2.3. O'zbekistonda yengil sanoatni rivojlantirish masalalari.
Ma’lumki, yengil sanoat iqtisodiyotning muhim bo’g’ini hisoblanadi.“O’zbekengilsanoat” davlat aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan tashkil etilgan matbuot anjumanida mustaqillik yillarida mamlakatimiz yengil sanoatida erishilgan yutuqlar tahlil qilindi. Istiqlol yillarida yengil sanoat mamlakatimiz makroiqtisodiyot kompleksida munosib o’rin egalladi. Prezidentimiz rahnamoligida yaratilayotgan qulay sharoitlar, imtiyoz va preferensiyalar, mustahkam me’yoriy-huquqiy baza tarmoq korxonalariga salmoqli yutuqlarga erishish va yangi marralarga chiqish imkonini berayotir.
Quyidagi raqamlar ham yengil sanoatning iqtisodiyotimizni rivojlantirishda nechog’li muhim o’rin tutishidan dalolat beradi: bugungi kunda tarmoqning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 3,8 foiz, sanoat mahsulotlari hajmida 26,2 foiz, nooziq-ovqat iste’mol tovarlari ishlab chiqarishda 44 foizdan ortiqni tashkil etayotir.Matbuot anjumanida chet el investitsiyalari va texnologiyalarini jalb etish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, ilg’or xorij tajribasi asosida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan samarali siyosat yuqori ishlab chiqarish ko’rsatkichlariga erishishga xizmat qilayotgani ta’kidlandi.
Buning samarasida tarmoqqa 2,2 milliard dollardan ortiq sarmoya jalb etildi va 180 dan ziyod yirik investitsiya loyihasi amalga oshirildi. Bugungi kunda tarmoq korxonalarida 70 mingdan ziyod kishi mehnat qilmoqda.Qo’qon to’qimachilik kombinati negizida tashkil etilgan “Indorama Qo’qon tekstil” qo’shma korxonasi eng muhim loyihalardan biridir. Yiliga 29 ming tonna kalava ishlab chiqarish quvvatiga ega ushbu loyihaning qiymati 110 million dollarni tashkil qiladi. Xorazm viloyatida “O’zteks” korxonalari guruhi tomonidan “Svis Kapital” (Shveysariya) kompaniyasi bilan hamkorlikda tashkil etilgan, umumiy qiymati 50 milliondan ortiq bo’lgan va yiliga 12 ming tonna kalava ishlab chiqarish quvvatiga ega korxona ham keng ko’lamli loyihalardan biridir.Tadbirda tarmoqqa yuqori samarali zamonaviy texnologiyalarning joriy etilishi mahsulot eksporti hajmini kengaytirish imkonini berayotgani qayd etildi. Chunonchi, mustaqillik yillarida ushbu ko’rsatkich 120 marta o’sib, 2014 yil yakunlariga ko’ra 1 milliard dollar darajasiga yetdi. Holbuki, 1991 yilda bu ko’rsatkich 7 million dollar edi, xolos. Bugungi kunda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yengil sanoat mahsulotlari dunyoning 50 mamlakatiga eksport qilinmoqda.“O’zbekengilsanoat” davlat aksiyadorlik kompaniyasi Vatanimiz mustaqilligining 24 yilligi arafasida umumiy qiymati 99 million dollar, eksport salohiyati 43,1 million dollarni tashkil etadigan 18 korxonani ishga tushirishni rejalashtirmoqda. Ushbu korxonalarda mingdan ziyod ish o’rni yaratiladi.Bundan tashqari, kompaniya yangi o’quv yili arafasida mamlakatimiz bo’ylab maktab yarmarkalarini o’tkazishda faol ishtirok etmoqda. Ushbu yarmarkalarda yurtimizda ishlab chiqarilgan maktab va sport kiyimlarini xarid qilish mumkin. Kompaniya ma’lumotlariga ko’ra, mazkur yarmarkalar o’z samarasini berayotir. Xususan, 2012 yil yakunlari bo’yicha 770 ming dona kiyim sotilgan bo’lsa, 2013 yilda bu ko’rsatkich 835 ming, 2014 yilda 935,4 mingtani tashkil etdi. Joriy yilda 985 mingta maktab va sport kiyimini sotish ko’zda tutilgan.To’qimachilik sanoatini yanada rivojlantirish, shuningdek, “O’zkimyosanoat” aksiyadorlik jamiyati bilan hamkorlikda tikuvchilik va tikuvchilik-trikotaj tarmog’ini rivojlantirish uchun sintetik tola va ip ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish “O’zbekengilsanoat” davlat aksiyadorlik kompaniyasining ustuvor yo’nalishlaridandir.
Sanoatni bir nechta cheklovchi omillar mavjud. Ishlab chiqarishning o‘sish dinamikasi ijobiy bo‘lishiga qaramay, mamlakatimiz korxonalari mahsulotlari umumiy tovar aylanmasining atigi 20 foizini tashkil etadi. Bu bir necha omillarga bog'liq. Malakali mutaxassislarning ish haqi ancha past. Bu esa yoshlarda soha kasblariga qiziqishning yo‘qolishiga olib keladi. Natijada tayyor mahsulot sifati pasayib, ichki bozorda ham raqobatbardosh bo‘lib qoladi. Asosiy fondlar tarkibida 50% dan ortig'ini eskirgan uskunalar egallaydi. U 10 yildan ortiq faoliyat yuritayotgani mahsulot aylanmasini oshirish, zamonaviy mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini bermayapti. Rivojlangan mamlakatlarda asosiy fondlarning eskirish darajasi 15% chegaradan oshmaydi. Investitsiyalar etishmasligi tarmoq korxonalariga yangi texnologiyalarni kengaytirish va rivojlantirish imkonini bermayapti. Bular ko'pincha kam sonli iste'molchilar uchun mahsulot ishlab chiqaradigan kichik zavodlardir. Deyarli har bir mutaxassislikda yengil sanoat monopollashuv mavjud. Yangi korxonalar uchun ular bilan shug'ullanish juda qiyin. Hukumat tomonidan tegishli yordam berilmasa, mamlakatimizda yengil sanoatni rivojlantirish nihoyatda muammoli. Yangi korxonalarga subsidiyalar va grantlar ajratish, barcha kichik tarmoqlarda monopoliya paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik talab etiladi. Investitsiyalar hajmining oshishi uskunalar va ishlab chiqarish texnologiyalarini yangilashga yordam beradi. Bu mamlakatimiz korxonalarining jahon bozoriga chiqishi, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishiga xizmat qiladi.Asosiysini hisobga olgan holda yengil sanoat, ularning xususiyatlari bilan bir qatorda milliy ishlab chiqarishning ushbu sohasining rivojlanishi haqida xulosa chiqarishimiz mumkin. Mavjud muammo va cheklovlar qonun bilan, mahalliy va xorijiy investorlarning investitsiya kapitalini jalb qilish orqali bartaraf etilishi kerak. Yengil sanoatni joylashtirish omillari. Yengil sanoat korxonalarining joylashishiga turli omillar ta'sir ko'rsatadi: xom ashyoni
Xulosa.
Umuman olganda, mamlakatimiz yengil sanoati oldida turgan vazifalar ishlab chiqarish hajmini oshirish emas, balki sanoat salohiyati va malakali kadrlarni saqlash, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini, yangi texnologiyalarni joriy etishdan iborat. Yengil sanoat, birinchi navbatda, trikotaj, poyabzal, kiyim-kechak ishlab chiqarishni rivojlantirish, birinchi navbatda, sharqiy hududlarda kutilmoqda, Mamlakatning boshqa hududlarning umumiy mahsulot hajmidagi ulushi biroz pasayadi. O'zbekistonning g'arbiy hududlarida ushbu hududlarni rivojlantirishning murakkabligini oshirish uchun zarur bo'lgan tegishli ishlab chiqarishlarni yaratish uchun ichki zaxiralardan to'liq foydalanilmayapti.Yengil sanoatning muhim muammosi - rivojlangan savdo infratuzilmasining yo'qligi, savdo bozorlari to'g'risida ma'lumotlarning etishmasligi. Aksariyat yengil sanoat korxonalari uchun xomashyo va materiallarni olishning asosiy yo‘li to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanish yoki barter hisoblanadi. To'qimachilik va charm-poyabzal sanoati uchun xom ashyo klassik birja tovari hisoblansa-da, birjalardan juda kam foydalaniladiAsosiy mahsulotlar to'qimachilik sanoati- gazlamalar - aholi ehtiyojlarini qondirish uchun ketadi, shuningdek, tikuv, poyabzal, oziq-ovqat sanoati, mashinasozlik va boshqalarda xom ashyo va yordamchi materiallar sifatida ishlatiladi.To'qimachilik sanoati tarkibida etakchi rol o'ynaydi. paxta, bu yiliga 5 milliard m dan ortiq gazlama ishlab chiqaradi, shu jumladan, aholi jon boshiga 28 m dan ortiq.Yengil sanoatda tabiiy xomashyodan tashqari, kimyo sanoati tomonidan yetkazib beriladigan sintetik va sun’iy tolalar, sun’iy charmdan ham keng foydalaniladi. Ularni ishlab chiqarish uchun xom ashyo neftni qayta ishlash chiqindilari, tabiiy gaz, ko'mir smolasidir. O'zbekistonda sun'iy teri, sintetik tolalar va boshqalarning ayrim turlari ishlab chiqarilmaydi. Oʻzbekistonning mustaqillikka erishishi bilan Yengil sanoat tarmoqlari yangi sifat bosqichiga koʻtarildi. Respublika hukumati qaroriga koʻra tarmoqdagi deyarli hamma korxonalar davlat tasarrufidan chiqarish dasturiga koʻra ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlariga va mulkchilikning boshqa shakllariga aylantir“O‘zbekengilsanoat” aksiyadorlik jamiyati ma’lumotlariga ko‘ra, shu yilning o‘tgan uch choragida sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 2,7 trillion so‘mdan ortgan, xalq iste’moli tovarlari ishlab chiqarish esa 1,2 trillion so‘mni tashkil qilgan. Ayni paytda ip va gazlama, trikotaj mato va undan tayyorlangan buyumlar, noto‘qima materiallar, xom ipak kabi asosiy turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi o‘sdi. Bugungi kunda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni xalqaro bozorlarga chiqarish, innovatsion loyihalarni amalga oshirish uchun xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va xorijiy sheriklarni jalb etish “O‘zbekengilsanoat” aksiyadorlik jamiyatining muhim vazifalaridan biridir. Bularning barchasi mamlakatimiz yengil sanoatini sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish imkonini beradi.