Mavzu: Oziqalar klassifikatsiyasi. Silos, Senaj, Shrot, Kunjara

1-jadval.
Boshoqli donlarning kimyoviy tarkibi va to‘yimliligi.

Qobiq bilan o’ralgan (suli, arpa) boshoqli donlarda kletchatka ko’proq bo’ladi. Boshoqli donlarda kul 1,5-5% ni tashkil etib, kaliy va fosfat tuzlari ko’proq, kalsiy juda kam bo’ladi. Ayniqsa boshoqli donlarda karotin kam, (1 kg 5 mg), asosan sariq makkajo’xorida bo’ladi.
Dukkakli donlar. Bu guruhga barcha dukkakli oziqa donlar kiradi. Bizda asosan bu maqsadda soya doni ishlatiladi. Barcha dukkakli donlar proteinga boy bo’lib, (22,2-34,5) soyadan tashqari donlar yog’ga kambag’al bo’ladi, soyada yog’ 17,4% ni tashkil qiladi.
Dukkakli donlar proteini boshoqli donlar proteiniga nisbatan qiyinroq hazm bo’ladi va ulardan oziqa hazm qilish tizimida ko’proq gazlar hosil bo’ladi. Dukkakli donlar yog’i tarkibida holesterin va letisin ko’proq uchraydi. Ushbu donlarda boshoqli donlarga nisbatan mikroelementlar (kobalt, yod, molibden, rux) ko’proq, marganes kamroq uchraydi.
Sanoat chiqindilari. Asosiy mahsulot bilan ko’pgina sanoat korxonalarida chiqindilar chiqadi, ular turli qishloq xo’jalik hayvonlari uchun oziqa sifatida foydalaniladi.
Un, spirt va yog’ korxonalari chiqindilari chorva hayvonlari uchun qimmatli oziqalar hisoblanadi. Qoramollar va cho’chqalar uchun qand, pivo va kraxmal olishda chiqadigan chiqindilar yaxshi oziqa bo’lib hisoblanadi. Non, meva va sabzavotni qayta ishlash, vino, konditer korxonalari chiqindilari ham chorvachilikda foydalaniladi.
Un sanoati chiqindisi kepak hisoblanib, u olingan doniga bog’liq. Oziqa sifatida bug’doy va javdar kepaklari yuqori baholanadi. Un naviga qarab 28% gacha kepak chiqadi. Kepak fosfor elementi va B guruh vitaminlarga boy. Kepakni hamma qishloq xo’jalik hayvonlariga berish mumkin. Shuningdek un sanoati changi ham oziqa sifatida foydalaniladi.
Yog‘ sanoati chiqindilari. Bu tarmoq chorvachilik uchun oqsilga boy kunjara, shrot va fosfatid-oqsilli yemlar chiqaradi. Urug’lar va donlar sheluxasi va po’sti oziqa nuqtai-nazaridan pastroq baholanadi.
Mamlakatimizda asosiy o’simlik moyi paxta chigitidan va kam miqdorda soya donidan olinadi. Chigitdan kunjara, shrot (texnologiyaga bog’liq, kunjara presslashdan, shrot bug’-issiqlik yordamida chiqqan chiqindi) va sheluxa olinadi. Kunjara va shrot oqsiliga, shulxa esa kletchatkaga boy. Kunjarada 4-10%, shrotda 1-3% yog’ bo’ladi. Turli xom ashyodan olingan kunjara va shrotlar tarkibi va to’yimliligi bilan farq qiladi.
Soya shroti to’yimliligi (1,35 oz. birligi) va proteinning yuqoriligi (40,0%) bilan ajralib turadi, ko’rsatkichlar paxta shroti 1,11 va 38,3%ni tashkil etadi. Soya shroti barcha qishloq xo’jalik hayvonlari va parrandalariga yedirilishi mumkin, paxta shroti esa kavsh qaytaruvchilarga ko’proq, cho’chqalar va parrandalarga chegaralangan holda yediriladi.
Kunjara va shrotlar protein – o’rni almashmaydigan aminokislotalar manbai hisoblanadi. Ayniqsa soya shrotida lizin ko’p bo’lib parrandalarni oziqlantirishda alohida ahamiyat kasb etadi.
Kunjara va shrotlarda kaliy va fosfor ko’p bo’lib, kalsiy kam bo’ladi, ular tarkibida B guruh va E vitaminlari bo’ladi. Kunjara va shrotlar asosan omixta yem sanoatida ishlatiladi. Paxta shroti va kunjarasi tarkibida zaharli modda gossipol bor, qoramollar uchun 0,03-0,05%, cho’chqalar uchun 0,02% zaharli hisoblanadi.
Kunjarada gossipol 0,03-0,3%, shrotda esa 0,02-0,5% bo’lishi mumkin. Shu boisdan kunjara va shrotlarni yosh hayvonlarga kamroq berib, sigirlar ratsioniga to’yimliligi bo’yicha 20%, yosh qoramollar burdoqilanganda 10% qo’yish mumkin.