Mavzu: «paxta ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxining tahlili»
Download 315.65 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- MUNDARIJA
- Mavzuning dolzarbligi.
- Mavzuning o’rganilganlik darajasi.
- Tadqiqot mavzusining maqsadi va vazifalari.
- Tadqiqotning obyekti.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
- Tadqiqotning ilmiy-amaliy ahamiyati
- 1-BOB. KORXONANING IQTISODIY-TASHKILIY TAFSIFI HAMDA UNING UMUMIY HOLATINI BAHOLASH MASALALARI
- Jomboy tuman fermerlarida yerdan foydalanish dinamikasi
- 3-jadval Jomboy tuman fermar xo’jaliklarida chorvachilik mahsulotlari iqtisodiy samaradorligining tahlili t/r
|
1 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QIShLOQ VA SUV XO’JALIGI VAZIRLIGI SAMARQAND QIShLOQ XO’JALIK INSTITUTI
BUXGALTERIYa HISOBI VA AUDIT KAFEDRASI
MAHSULOT TANNARXINING TAHLILI» Bajaruvchi: Buxgalteriya hisobi va audit yo’nalishi IV bosqich talabasi Suyunov Farxod
www.pdffactory.com
2
Kirish
1-BOB. KORXONANING IQTISODIY-TAShKILIY TAVSIFI HAMDA UNING UMUMIY IQTISODIY HOLATI
Korxonaning iqtisodiy-tashkiliy tafsifi
1.2. Korxonaning umumiy holatini qiyoslama baholash
XARAJATLARNING IQTISODIY MOHIYaTI, DASTLABKI, SINTETIK VA ANALITIK HISOB, TANNARXNI TAHLILI
2.1 Xarajatlarning iqtisodiy mohiyati, turkumlanishi va hisobning vazifalari
analitik hisobi hozirgi holati hamda ularni takomillashtirish
2.3. Paxta ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxningomilli tahlili
XULOSA VA TAKLIFLAR
FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
3 Kirish Mamlakat iqtisodiyotining taraqqiyoti milliy iqtisodiyot tarmoqlarining rivojiga, eng avvalo ishlab chiqarish tarmoqlarining taraqqiyotiga bog’liqdir. Ishlab chiqarish tarmoqlari orasida qishloq xo’jaligi ham muhim salmoqli o’rinni epaxtaydi. Shuning uchun ushbu soha taraqqiyotiga mamalakat Prezidenti va xukumati alohida etibor berib kelmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prkzidenti I. Karimov «Maqsadimiz –qishloq xo’jaligi sohasida ishlab chiqarish samaradorligini keskin oshirish, qishloqda yashayotgan xalqimizni hayot darajasini ko’tarish, ular uchun munosib shart-sharoitlarni yaratishdan iborat bo’lmog’i kerak» 1 deb takidlagan. Qishloq xo’jaligining barcha sohalarida mahsulot ishlab chiqarishni va uning iqtisodiy samaradorligini oshirish muammosi har bir qishloq xo’jalik korxonasining oldiga qo’ygan eng muhim masaladir. Buni muvaffaqiyatli hal qilish uchun barcha imkoniyatlarni topish va ularni zudlik bilan ishlab chiqarishga jalb etish har bir mutaxassisning muqaddas burchidir. Shunig uchun ham ular ishlab chiqarish iqtisodiyoti va ularning qonuniyatlarini hamda natijalarni belgilovchi ko’rsatkichlar mazmunini chuqur bilishlari va hisoblash usullarini puxta epaxtashlari, bilishlari kerak.
Qishloq xo’jaligini keskin rivojlantirish uchun birinchi novbatda O’zbekiston qishloq xo’jaligi sharoitida paxtachilikni yuqori sur’atlar bilan o’sishini ta’minlash zarur. Qishloq xo’jaligining eng muhim tarmog’i bo’lgan paxtachilik sohasiga tegishli muammolardan birini, ya’ni xarajatlar va mahsulot birligi tannarxini hisobi va tahlilini tadqiq qildik. Bu iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida paxta tannarxini kamaytirish va moliyaviy natijalarni oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.Ushbu muammoni biz Samarqand viloyati Jomboy tumani hududidigi «Yulduz» fermer xo’jaligi misolida o’rgandik. Ushbu masala xalq xo’jaligi ahamiyatiga ega bo’lgan eng dolzarb muammolardandir. Mahsulot tannnarxini kamaytirish, foydani ko’paytirish imkoniyatlarini aniqlab, hayotga jalb etish iqtisodiyotni yanada
1
Каримов И.А.2012 - йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. //Халқ сўзи, 20.01.2012 й.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
4 mustahkam bo’lishiga va xalqning turmush darajasining oshishiga olib keladi. Bitiruv malakaviy ishi oldiga qo’yilgan asosiy maqsad bo’lib paxta ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxini hisobi hamda tahlili hisoblandi. Tadqiqotda solishtirish, ko’rsatkichlar farqi, indeks, zanjirli bog’lanish, dinamik qatorlar kabi usullardan foydalanidi. Ishni Hukumatimiz Qarorlariga hamda olimlar tomonidan yaratilgan ilmiy ishlar va o’quv adabiyotlarga suyangan holda bajardik. Mavzuning dolzarbligi. Paxtachilik qishloq xo’jaligining asosiy tarmoqlaridan biridir. Ushbu tarmoqning rivojlanishi nafaqat qishloq xo’jaligining, shuningdek, mamlakat iqtisodiyotining mustahkam bo’lishiga olib keladi. Ushbu tarmoqning rivojlanishi aholining iste’mol mollariga, kiyim-kechakka bo’lgan ehtiyojini ijobiy hal qilishda muhim rol o’ynaydi. Shu sababli ushbu soha muaommolarini ilmiy jihatdan tadqiq etish, o’rganish va ushbular asosida tavsiyalar ishlab chiqish hozirgi kunning eng dolzarb mavzularidan biridir. Shu sababli, bitiruv malakaviy ishning mavzusi “Paxta ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxining tahlili” etib tanlandi.
iqtisodiyotni takomillashtirishda tutgan o’rnining nihoyat darajada kengligi bilan doimiy ravishda iqtisodchi-tadqiqotchi olimlarni qiziqtirib kelgan. Xususan, mavzu yuzasidan iqtisodchi olimlardan G’ulomov S.S., Vaxobov A., Abdullayev Yo.A., Umrzoqov O’.P, Jo’rayev F.J.,Pardayev M.Q., Murtazayev O., Qudratov Q.T., Xolboyev D., O’razov K.B., Aliqulov A.I. va boshqalar bir qator ilmiy tadqiqotlar olib borishga muvaffaq bo’lishgan.
modernizasiyalash sharoitida paxta ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxining tahlili hamda samaradorlikni yuqori darajaga ko’tarish yo’llarini nazariy jihatdan o’rganish va ushbularni amaliyotga tavsiya etishdan iboratdir. Bu maqsadga erishish uchun quyidagilarni o’rganish vazifa qilib belgilandi: PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
5 -modernizasiyalash jarayonida paxta ishlab chiqarishning iqtisodiy ahamiyatini nazariy jihatdan asoslash; -xarajatlarning iqtisodiy mohiyati, turkumlanishi va hisobning vazifalari; -paxtachilikda ishlab chiqarish xarajatlarini dastlabki, sintetik va analitik hisobi hozirgi holati hamda ularni takomillashtirish; -paxta ishlab chiqarish xarajatlari va tannarxning omilli tahlili; -paxta mahsuloti yetishtirish tannarxini pasaytirish imkoniyatlarini tadqiq va kelgusida paxtachilik samaradorligini oshirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Tadqiqotning obyekti. Tadqiqot obyekti sifatida Samarqand viloyat Jomboy tuman fermer xo’jaliklari tanlab olindi. Tadqiqotning uslub va uslubiyati. Bitiruv malakaviy ishni yozish jarayonida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari, O’zbekiston Respublikasining Qonunlari, Vazirlar mahkamasi qarorlari, iqtisodchi olimlarning mavzu doirasida olib borgan tadqiqotlaridan foydalanildi.
bo’ldiki, tadqiqotda ilk bor fermer xo’jaliklar iqtisodiy faoliyatida byudjet bilan iqtisodiy-moliyaviy munosabatlari tahlil qilindi.
xo’jaliklar yalpi mahsulotini asosiy tashkil etuvchi manbaasida paxta xom-ashyosi ishlab chiqarishining samog’i yuqori bo’lmoqda. Shu bilan birgalikda, qishloq xo’jalik korxonalarining moddiy va moliyaviy resurslari bilan ta’minotida muammolar mavjuddir. Bu esa qishloq xo’jalik korxonalarining iqtisodiy potensialini yaxshilish borasida bir qator yangicha amaliy islohotlar o’tkazish, iqtisodiyotning qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy munosabatlarning yangicha sohalarini ishga tushirish hisobiga iqtisodiyotni mustahkamlashni talab etadi. Bitiruv malakaviy ish kirish, 4 ta bob, xulosa va takliflar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini o’z ichiga oladi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
6 1-BOB. KORXONANING IQTISODIY-TASHKILIY TAFSIFI HAMDA UNING UMUMIY HOLATINI BAHOLASH MASALALARI.
Samarqand viloyati Jomboy tumani qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgan tumanlardan biri bo’lib hisoblanadi. U Samarqand shahrining shimoliy-sharq qismida joylashgan. Tuman sharqdan viloyatning Bulung’ur tumani, janubdan Tayloq va Samarqand tumanlari, shimol tomonidan esa Payariq tumani va Jizzax viloyatining G’allaorol tumani bilan, g’arbdan Samarqand shahri va Oqdaryo tumanlari bilan chegaradosh. Tuman hududidan Toshkent- Samarqand yo’nalishidagi avtomagistral, temir yo’l kesib o’tgan. Qishloq xo’jalik PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
7 yerlari Zarafshon daryosidan suv bilan ta’minlanadigan Bulung’ur, Mirza, Pay kanallari orqali sug’oriladi. 2010 yilgi muvofiqlashtirishdan so’ng 15 ta MMTPga birlashgan 375 ta fermer xo’jaliklar faoliyat ko’rsatib, ular asosan paxta-paxta va chorva mahsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgan. Quyida ushbu fermer xo’jaliklari va umuman tuman qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan o’simlikchilik va chorvachilik mahsulotlarining dinamik o’zgarishi bilan tanishib chiqamiz. Hukumatning fermer xo’jaliklari to’g’risidagi qarorlariga asosan tumanning barcha ekin maydonlari fermer xo’jaliklariga ajratib berilgan. Hozirgi paytda tuman fermer xo’jaliklari balansida 22,7 ming gektar maydon bo’lib, shundan 12,2 ming gektariga paxta, 7,7 ming gektariga paxta va qolgan qismiga boshqa turdagi qishloq xo’jalik mahsulotlaridan meva-sabzovot, uzumchilik ekinlari ekib foydalaniladi (1- jadval). Keyingi yillarda tuman hududida sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari qurilayotganligi tufayli qishloq xo’jaligiga yaroqli yerlarning maydoni kamayib bormoqda.
1-jadval Jomboy tuman fermerlarida yerdan foydalanish dinamikasi t/r
Ekin turlari
Yer maydoni, ga 2011 y.
2009 y.ga nisbatan o’sish darajasi, % 200
9 y
20 10
y 2011
maydoni, ga
salmog’i, % maydoni , ga salmog’
i,% maydo
ni, ga salmog
’i,% 1.
G’alla 12900
55 12140
53,3 12160
53,5 94,3
2. Paxta
7750 33
7750 34,0
7745 34,1
99,9 3.
Sabzavot 1552
6,61 1564
6,9 1397
6,1 90,0
4. Kartoshka 201 0,86
25 0,1
144 0,6
71,6 5 Poliz 110 0,47
332 1,4
110 0,5
100,0 PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
8 6. Meva
823 3,51
823 3,6
1050 4,6
127,6 7.
Uzum 127
0,54 127
0,6 127
0,6 100,0
Jami
23463 100
22761 100
22733 100,0
96,9 Manba: Samarqand viloyat Qishloq va suv xo’jalik boshqarmasi hisobatlari 2-jadvalda o’simlikchilk mahsulotlari yetishtirish va ulardan olingan daromadlar dinamikasi keltirilgan, ushbu jadval ma’lumotlaridan ma’lumki tumanda keyingi 2009-2011 yillarda qishloq xo’jaligida yetishtirilayotgan asosiy mahsulotlar – paxtaning hosildorligi ham rentabellik darajasi ham oshgan. Paxtaning hosildorligining oshishi va bahoning ko’tarilishi hisobiga rentabellik 21,2%ga ko’paygan. Shuningdek poliz, meva, uzum yetishtirishda ham rentabellik ko’tarilgan. Jami dehqonchilik mahsulotlari bo’yicha rentabellik 20,4%dan 33,5%ga yoki 13,5 punktga ko’tarilgan, albatta bu iqtisodiy o’sishning alomatidir. Bizning fikrimizcha, Jomboy tumani Samarqand shahariga yaqin joylashgan, shuningdek iqli sharoiti ham paxta yetishtirishdan ko’ra meva-sabzovot yetishtirishga qulay. Shuning uchun, kelgusida ushbu hududda sabzovotchilik, meva va kartoshka yetishtirishga ko’proq ekin maydonlari ajratilsa va ixtisoslashtirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ekin turlari
2009 y.
2010 y. 2011
y. 2011 y. 2009y.ga nisbatan o’sish darajasi, % 1.
Paxta
Hosildorlik, s/ga 51,9
52,9 51,8
99,8 1 ga.dan daromad, ming so’m 1141
1192 1866
163,5 rentabellik,% 14,3 16,6
35,5 +21,2
2.
Paxta
Hosildorlik, s/ga 22,5
22,6 25,9
115,1 1 ga.dan daromad, ming so’m 1144
1404 1 926
168,4 rentabellik,% 4,8 20,3
26,8 +22
3. Sabzavot Hosildorlik, s/ga 259 291,6
199,6 77,1
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
9
1 ga.dan daromad, ming so’m 24056
4811 4490
18,7 rentabellik,% 28,5 31,0
37,0 +8,5
4.
Kartoshka
Hosildorlik, s/ga 294,9
290,8 258,2
87,6 1 ga.dan daromad, ming so’m 10468
10614 10845 103,6
rentabellik,% 26,7
30,3 37,7
+11 5
Poliz
Hosildorlik, s/ga 190 213
284 149,5
1 ga.dan daromad, ming so’m 3040 3619
7103 233,7
rentabellik,% 29,1
35 30
+0,9 6.
Meva
Hosildorlik, s/ga 109,1 148,5
157,8 144,6
1 ga.dan daromad, ming so’m 2836 3861
5525 194,8
rentabellik,% 25,6
25,6 39,7
+14,1 7.
Uzum
Hosildorlik, s/ga 118,8 14,6
124,0 104,4
1 ga.dan daromad, ming so’m 3624 513
4958 136,8
rentabellik,% 29,9
34,1 39,7
+9,8 O’simlichilik rentabelligi,% 20,4
33,5
+13,5 Manba: Samarqand viloyat Qishloq va suv xo’jalik boshqarmasi hisobatlari Tuman fermerlari va aholisida jami chorva mollaridan: 78,5 ming bosh qora mollar, 71,6 ming bosh qo’y va echkilar, 327,4 ming bosh parranda va boshqalar mavjud. Hukumat qarorlari va Prezident farmonlariga asosan
3-jadval Jomboy tuman fermar xo’jaliklarida chorvachilik mahsulotlari iqtisodiy samaradorligining tahlili t/r Mahsulo t turi Ko’rsatkichlar 2009 y. 2010 y. 2011 y. 2011 y. 2009 y.ga nisbatan o’sish darajasi, % 1
Go’sht (trik vaznda)
miqdori, ton. 45 148
164
364,4 Rentabellik,% 6,2
8,2 8,2
132,3
1 ton. tannarxi, m.s. 3236
4898 5822
179,9
1 ton. bahosi, m.s. 3435
5300 6300
183,4
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
10 2
Sut
miqdori, ton. 90
777 846
940,0
Rentabellik,% 6,4
6,4 8,2
128,1
1 ton. tannarxi, m.s. 489
705 785
160,5
1 ton. bahosi, m.s. 520
750 850
163,5
3
Tuxum
miqdori, ming dona 716
1469 1811
252,9
Rentabellik,% 21,5
21,5 21,9
101,9
1 ming dona tannarxi, m.s. 148 181
230
155,4 1 ming dona. bahosi, m.s.
180 220
280
155,6 4
Pilla
miqdori, ton. 258,2
266,5 276
106,9
Rentabellik,% 4,3
4,7 7,5
174,4
1 ton. tannarxi, m.s. 1247
1557 2833
227,2
1 ton. bahosi, m.s. 1301
1630 3045
234,1
Chorvachilikning umumiy rentabelligi,% 15,5 13,5
10,2
-5,3 punkt Manba: Samarqand viloyat Qishloq va suv xo’jalik boshqarmasi hisobatlari
keyingi yillarda qishloq xo’jaligi chorvachiligini rovojlantirishga alohida etibor qarotilmoqda. Buning natijasi sifatida tumanda ham chorva mollarining bosh soni va ulardan olinadigan mahsulot miqdori tez sur’atlar bilan oshib bormoqda. Yaqin yillarda rentabellik darajasini oshirish va ushbu rivojlanish sur’atini kelgusida ham davom etkazish uchun chorvachilikni yem-xashak bilan ta’minlash bazasiga, zotdor chorva mollari bilan ta’minlash bazasiga alohida etibor berilishi, kuchli va shirali ozuqalar bilan ta’minlovchi savdo do’konlarini ko’paytirish va boshqa qulay imkoniyatlar hamda xizmat ko’rsatish sohalarini yaratish, xususan naslchilik ishlarini kuchaytirish, zooveterinariya servis xizmatlarini ko’rsatishni kengaytirish uchun sharoitlarni yaxshilash choralari ko’rilmoqda.
Download 315.65 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|