Mavzu: Pul muomilasi. Kredit tizimi va banklar

Fan: Iqtisodiyot nazaryasi.
Referat.
Mavzu: Pul muomilasi. Kredit tizimi va banklar
Reja
1.Pullarning kelib chiqishi, mohiyati va turlari
2.Bozor iqtisodiyotida pullarning funksiyalari
3.Pulning nazariyalari

Pul — bu umumiy ekvivalent sifatida qo‘llaniladigan universal tovarning alohida turi bo ‘lib, boshqa barcha tovarlarning qiymati u orqali ifodalanadi. Pul ayirboshlash, to‘lov, qiymatni oMchash, boylikni to ‘plash vositasi funksiyalarini bajaradigan noyob tovardir. Hozirgi iqtisodiyotda pul muomalasi amalda tovarlarning hamm a turlari muomalasining o'zgarmas sharti hisoblanadi. Pul tufayli tovarlarni qiyoslash, ayirboshlashda zarur bo'ladigan qiymatning yagona mezoniga ega bo‘lish mumkin.

• 
  Pul — bu umumiy ekvivalent sifatida qo‘llaniladigan universal tovarning alohida turi bo ‘lib, boshqa barcha tovarlarning qiymati u orqali ifodalanadi. Pul ayirboshlash, to‘lov, qiymatni oMchash, boylikni to ‘plash vositasi funksiyalarini bajaradigan noyob tovardir. Hozirgi iqtisodiyotda pul muomalasi amalda tovarlarning hamm a turlari muomalasining o'zgarmas sharti hisoblanadi. Pul tufayli tovarlarni qiyoslash, ayirboshlashda zarur bo'ladigan qiymatning yagona mezoniga ega bo‘lish mumkin.
  
• 
  Pul — bu boshqa ne’matlarning qimmatini o ‘lchash vositasi (um umiy ekvivalent) yoki ayirboshlashda hisob-kitoblarni amalga oshirish vositasi (ayirboshlash vositasi) funksiyalarini bajaruvchi n e ’matdir. Pul — bu mutloq likvidlilikka ega bo'lgan n e ’matdir. Pul — bu iqtisodiy kategoriya bo‘lib, odamlar o ‘rtasidagi m unosabatlar unda nam oyon b o ‘ladi va uning yordamida quriladi. Pulning m aqsadi bozorga oid o ‘zaro harakatlarning transaksion xarajatlarini tejashdan iborat.
  
• 
  Tanganing ko‘p asrlik tarixida uning turlari ko‘p marta o ‘zgardi, liar bir davr unda o ‘z «tamg‘asi»ni qoldirdi. Masalan, eramizdan awalgi VII—V asrlardagi eng qadimgi tangalarda faqat bir necha oddiygina chuqurchalarni ko‘rish mumkin. V asrdan boshlab ularda shaharlar nomlarining boshlang‘ich harflari, keyinroq — shaharlar nomlari va hukmdorlar ismlarining qisqacha nomlari paydo bo‘ldi. Qadimgi Rimdagi tangalardagi ayrim raqamlar va harflar tangalarning nominallarini bildirgan. Masalan, 1 raqami bir assni (bir rim funtiga, ya’ni misning 12 unsiyasiga teng bo‘lgan og‘irlik o ‘lchamini), S harfi 1/2 asosni anglatgan.
  
• 
  Qog‘oz pullar — toiaqonli pullarni taqdim etuvchi pul belgilaridir. Tarixiyjihatdan olganda, qog'oz pullar metall pullar muomalasi asosida kelib chiqqan. Ular bundan oldin muomalada bo‘lgan kumush yoki oltin tangalarining o ‘rniga tatbiq etilgan. Pullar tovarlarning ayirboshlanishida vositachi b o iib hisoblanadigan voqelikning o ‘zi, pullarning muomala vositasi sifatida faoliyat yuritishi obyektiv tarzda toiaqonli pullar o'rniga chiqarilgan pul belgilarining muomalasi mumkin ekanligini tasdiqladi. Kumush va oltin tangalar ishlatib kelingan ko‘p asrlik tarix mobaynida siyqasi chiqqan va o ‘z shaklini yo'qotgan, ya’ni real og‘irligi kamroq b oigan tangalar muomalada toiaqonli tangalar bilan bir qatorda amal qilishi va xuddi shunday qiymatni ifodalashi qayd qilindi.
  
• 
  Puining qiymat oMchovi sifatidagi funksiyasi. Pullar um umiy ekvivalent sifatida hamma tovarlarning qiymatini o ‘lchaydi. Tovarlarni ishlab chiqarish uchun sarflangan ijtimoiy zarar m ehnat ularni tenglashtirish uchun shaioit yaratadi. Hamma tovarlar ijtimoiy zaruriy mehnat mahsuli hisoblanadi, shuning uchun o ‘z qiymatga ega bo'lgan haqiqiy pullar (kumush, oltin) boshqa barcha tovarlar qiymatining o ‘lchovi bo'lishi mumkin. Bunda tovarlar qiymatining pullar vositasida o'lchanishi ideal tarzda yuz beradi, ya’ni tovar egasida naqd pullarning bo‘lishi shart emas.
  

Hozirgi dunyoda turli ne’matlarning qimmati bir xildagi pul birliklarida — bir-biriga yengillik bilan o'tkaziladigan (konvertatsiya qilinadigan) dollarlar va shu kabilarda ifodalanadi. Tovarning pullarda ifodalangan qiymati narx deyiladi. Narx tovarlarni ishlab chiqarish va sotish uchun zarur ijtimoiy mehnat xarajatlari bilan belgilanadi. Tovarlarning narxi va ularning harakati negizida qiym at qonuni yotadi. Tovarning narxi bozorda shakllanadi va tovarlarga talab hamda taklifning teng boMganida bunday narx tovarning qiymati va pullarning qiymatiga bog‘liq bo‘ladi

• 
  1976—1978-yillarda joriy qilingan Yamayka valuta tizimi oltinning rasmiy narxini va Xalqaro valuta fondiga (XVFga) a ’zo b o ig a n mamlakatlar pul birliklarining oltin tarkibini bekor qildi. Hozirgi vaqtda bu mamlakatlardagi narxlarning rasmiy masshtabi tovarlar qiymatini narx vositasida solishtirish y o ii bilan bozorda ayirboshlash jarayonida stixiyali tarzda shakllantiriladi. Rossiyada ham 1992-yildan boshlab rubl bilan oltinning rasmiy o ‘zaro nisbati nazarda tutilmagan
  
• 
  XX asr boshigacha pullarning iqtisodiy nazariyasida quyidagicha ikki masala: 1) pullarning kelib chiqishi va m ohiyati haqidagi va 2) pullarning qiymati va xarid qilish kuchi haqidagi masalalar markaziy o ‘rin egallab kelgan. Birinchi masala bo ‘yicha siyosiy iqtisodda ikki yo‘nalish — pullarning metallistik va nominalistik nazariyaiari amal qilgan
  
• 
  Pulning metallistik nazariyasi. G'arbiy Yevropada boshlangich kapital jam g‘arish davrida savdo burjuaziyasining manfaatlarini obyektiv aks ettiradigan pullarning metallistik nazariyasi vujudga keldi. Metallistik nazariya tarafdorlari — U. Stafford (1554—1612), T. M en (1571 — 1641), D. Nors (1641 — 1691) va boshqalar — tangalarning ishdan chiqishiga qarshi bo‘lib, metallarning barqaror muomalada bo‘lishini yoqlab chiqishdi.
  
• 
  Ulaming nazariyasi uchun davlatning boyligini pullar bilan, pullarning o ‘zini esa asl metallar bilan bir xil deb tushunish xarakterli edi. Ular pullarning mohiyatini asl metallarning ijtimoiy xususiyatlari emas, balki tabiiy xususiyatlari bilan bogiashgan, pullarga ijtimoiy, ishlab chiqarish munosabati sifatida qarashmagan, balki ulami buyum deb bilishgan.
  
• 
  Pulning nominalistik nazariyasi. Rimlik va o ‘rta asrlik yuristlar klassik nominalizmning yaratuvchilari edi. Nominalizmning «ikkinchi bor o ‘zini o'nglab olishi» merkantilistlarning metallistik nazariyasi tanqidi bilan bog'liqdir. Nominalistlar shunga asoslanadiki, ularning fikricha, pullar — bu faqat tovarlar ayirboshlashiga xizmat qiladigan ideal hisob birliklari, mahsulot, davlat hokimiyatining natijasi hisoblanadi
  
• 
  Iqtisodiy adabiyotlarda hali ham pullarning miqdoriy nazariyasi ommaviy hisoblanadi. Agar metallistik va nominalistik nazariyalar pullarning mohiyati haqidagi masalani talqin qilishgan bo‘lsa, pullarning miqdoriy nazariyasi tovarlarning nisbiy qiymati, pullarning xaridchilik qobiliyati va uning o'zgarishi sabablari haqidagi savolga javob berishga harakat qiladi. Ushbu konsepsiya asoslarini J. Lokk asarlarida, lekin yanada tugallangan shaklda — J. V anderlint (1740-yilda vafot etgan), Sh. Monteske (1689— 1755) va D. Yum (1711 — 1776) asarlarida topish mumkin. D. Rikardo (1772— 1823) ham pullarning miqdoriy nazariyasi tarafdori boigan.
  
• 
  Yevropada XVI—XVII asrlarda yuz bergan «narxlar revolutsiyasi» pullarning miqdoriy nazariyasi vujudga kelishining bevosita sababi edi. Yevropaga Amerikaning arzon oltini va kumushining olib kelinishi va ularni qazib olish qiymatining pasayishi tovarlar narxlarining jadal o'sishiga olib keldi. D. Yum bunday favqulodda shart-sharoitlarni tipik deb hisoblagan, lekin ilmiy tahlil butunlay teskari yondashuvni talab qilgan.
  
• 
  Matematik shaklda ayirboshlash tenglamasini quyidagi formula shaklida tasavvur etish mumkin: M V = JjPQ, bunda: — (Expenditure) — pul muomalasining umumiy hajmi, ya’ni mazkur jamiyatda shu yil davomida tovarlarni sotib olish uchun sarflanadigan pullar summasi; M (Money) — ushbu jam iyatda yil davomida muomalada yurgan pullarning o ‘rtacha miqdori;
  
• 
  Hozirgi monetarizm nazariyasi. Keynsning bevosita davlat investitsiyalarining roliga va konyunkturani tartibga solishning budjet uslublariga ortiqcha baho berib yuborgan tavsiyalarining qo'llanib b o ‘linmasligi inflatsiya fenomenini «sof pullik asosda» izohlashga urinishlarning paydo bo‘lishiga olib keldi
  
•