Mavzu: Qattiq jism statikasiga kirish

ikkita  kuch,  shu  nuqtaga  qo‘yilgan  teng  ta’sir  etuvchi  kuchga  egaxe  "Kuch:teng 

ta’sir  etuvchi:"  bo‘lib,  uning  ko‘rinishi  berilgan  kuch  vektorlariga  qurilgan 

parallelogrammning diagonalidan iborat bo‘ladi. 

 

F

2

F

 

4- shakl.

 

 

5 -shakl

 

---

va 

kuch  vektorlariga  qurilgan  parallelogrammning  diagonali  bo‘lgan 

vektor  (5-  shakl), 

va 

kuchlarning  geometrik  yig‘indisidan  iborat  vektor 

deb ataladi, ya’ni 

 

 

Shunga  asosan,  kuch  parallelogrammi  haqidagi  qonunni  quyidagicha 

ta’riflasak  bo‘ladi:  jismning  bir  nuqtasiga  qo‘yilgan  ikkita  kuch,  shu  nuqtaga 

qo‘yilgan bitta teng ta’sir etuvchiga ekvivalent bo‘lib, u kuch berilgan kuchlarning 

geometrik  yig‘indisidan  iborat  bo‘lib,  shu  kuchlar  kesishgan  nuqtaga  qo‘yilgan 

bo‘lar ekan.

 

Lekin  teng  ta’sir  etuvchi  kuch  bilan  kuchlarning  yig‘indisini  bir-birlaridan 

farqlash lozim. Buni quyidagi misolda ko‘rsataylik (6- shakl). A va B nuqtalarga 

va 

kuchlar  qo‘yilgan  bo‘lsin.  6  shaklda  ko‘rsatilgan 

kuchi 

va 

kuchlarning geometrik (

=

+

) yig‘indisiga teng, ammo u teng ta’sir etuvchi 

kuch bo‘la olmaydi.

 

Chunki 

va 

kuchlar  bir  nuqtada  yotgan  emas,  bu  haqda  keyinchalik 

kengroq holda tushuntiriladi. Bunday 6 shaklda ko‘rsatilgan holatda joylashgan 

va 

kuchlar sistemasi hech qachon teng ta’sir etuvchiga ega bo‘la olmaydilar.

 

Ta ’si r  va   aks   ta ’sirning   o ‘za ro   tengligi  haqidagi   qonun : ikkita 

jismning bir-birlariga ta’sir(kuch)lari bir to‘g‘ri chiziqda joylashib, son qiymatlari 

o‘zaro teng, lekin yo‘nalishlari qarama-qarshi bo‘ladi.

 

Bu  qonun  mexanikaning  asosiy  qonunlaridan  biri  hisoblanadi.  Buni  quyidagicha 

tushunish  lozim.  Agar  ixtiyoriy  A  jism  boshqa  B  jismga 

kuchi  bilan  ta’sir 

ko‘rsatsa, xuddi shu onda B jism ham A jismga shu ta’sir chiziqda yotuvchi va son 

qiymati 

kuchiga  teng,  lekin  yo‘nalishi  qarama-qarshi  bo‘lgan 

kuchi  bilan 

aks ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni 

=-

  (7  -shakl).  Lekin  bu  ikki 

va 

kuchlari 

o‘zaro  muvozanatlashuvchi  kuchlar  sistemasidan  iborat  bo‘lmaydi,  chunki  ular 

turli jismlarga qo‘yilgan.

 

Asosiy  tushunchalardan  yana  biri,  bu  q o t i s h l i k   p r i n t s i p i   hisoblanadi. 

Unga 

ko‘ra: 

muvozanat 

holatida 

bo‘lgan 

shakli 

o‘zgaruvchan 

1

F

2

F

R

1

F

2

F

2

1

F

F

R





1

F

2

F

Q

1

F

2

F

Q

1

F

2

F

1

F

2

F

1

F

2

F

F

F

'

F

'

F

F

F

'

F

 

6 -shakl

 

---

(deformatsiyalanuvchan)  jism,  qotib  (absolyut  qattiq  holatga  o‘tib)qolsa,  uning 

muvozanat holati saqlanib qoladi.

 

Masalan, biror egiluvchan zanjir muvozanat holatda bo‘lgan bo‘lsayu, keyin 

qotib  egilmaydigan  holatga  o‘tsa  (masalan,  zanjir  halqalari  bir-birlariga  payvand 

qilinib qo‘yilsa), albatta uning muvozanat holati o‘zgarmay qolishligi aniq. Chunki 

qotayotgan  jismga  qotishdan  oldin  ham  qotgandan  keyin  ham  bir  xil  kuchlar 

sistemasi ta’sir etadi, shu sababli ushbu printsipni boshqacha qilib ham ifodalash 

mumkin: 

Muvozanat 

holatda 

bo‘lgan 

o‘zgaruvchan 

shaklli 

(deformatsiyalanuvchan)jismga  ta’sir  etuvchi  kuchlar  sistemasi,  absolyut  qattiq 

jismga ta’sir etuvchi kuchlar sistemasiga qo‘yilgan shartlarga rioya qiladi; lekin 

bu shartlar zaruriy xolos, ammo etarli bo‘lmasligi mumkin, bu haqda keyinchalik 

so‘z boradi.