Mavzu: Qazilgan bo’shliqning mustahkamligini taminlash

Tirgak mustahkamlagichlami kuchaytirilgan konstruksiyasi, tikka yaqin joylashgan rudani qazib olishda (a,b,v) va ruda tanasi salgina qiya joylashganda (g).

Tirgaklar qatori va tirgaklar oraligidagi masofa kon bosimiga, ushlab turiladigan bo‘shliq oichamiga, ruda tanasining qalinligiga, mustahkamlagichlar konstruksiyasiga va qalinligiga bog‘liq xolda tanlanadi. Ko‘pincha tirgaklar oralig‘idagi masofa mavjud bo‘lgan yog‘ochlarni qalinligidan kelib chiqqan xolda aniqlanadi. Ba’zan ishlash sharoitidan kelib chiqqan xolda tirgak mustahkamlagichlar oralig‘i va mustahkamlagichni qalinligi tanlanadi. Rudani og‘ish burchagi tikka yaqin bo‘lganida tirgaklar qatori oralig‘idagi masofa 1-2 m, tikkasidagi qatordagi oralig‘i 1,8-2,5 m, tirgak diametri 150-250mm, ba’zan bu o‘lchamdan kattaroq yog‘och g‘o‘lalar tanlanadi. Alohida tirgaklar o‘mida ba’zan to‘dalangan mustahkamlagichlar qo‘llaniladi. Qaziladigan kovjoylardagi boshlang‘ich kon bosimi katta boisa, tirgak mustahkamlagichlar siqilib eziladigan boiishi kerak, buning uchun tirgak mustahkamlagichlami siqilib ezilishga ishlaydigan 176 materiallari qoilaniladi yoki tirgak mustahkam lagichlarni uchlari uchqurlanadi. Kuchaytirilgan tirgak mustahkamlagichlar qoilab qazish tizimida, qazish ishlari ruda tanasini cho‘ziqlik yo‘nalishida pog‘onalab qazib boriladi

Bu sharoitda pog'ona balandligi 2-2,5 m, uzunligi 6-8 m dan blokni uzunligi oichamlarigacha (yoppasiga kovjoy) joylashgan boiadi. Agarda qavat balandligini 40-45 m dan ortiqroq uzaytirilsa, mustahkamlagichlarga ta’sir etuvchi kon jinslari bosimi ham ortib boradi natijada ularni oinatishga sarflanadigan xarajatlar ham o‘sib boradi. Odatda mustahkamlagichlami qazish ishlari ilgarilab silijishi bilan uning orqasidan o‘rnatib boriladi. Ruda qanotsimon tushirgichlar orqali asosiy ruda tushirgichiga tushiriladi, bu ruda tushirgich qazish ishlari ilgarilab siljishi bilan har 6-8 m ga uzaytirib boradi. «Darasun» rudnigida har bir shunday ruda tushirgichni markazida narvon boiim i barpo etilgan. Qazish texnologiyasi va ularni tashishni tashkil etish ruda va aralashma jinslarni fizik-mexanik xususiyatlariga va ruda tanasi yotish elementlariga bogiiq holda ulaming ko‘rinishi ham o‘zgaradi. 177 Salgina qiya joylashgan konni, bu tizimni qo‘llab qazish texnologiyasi, sidirg‘asiga qazish texnologiyasiga o‘xshash, lekin farqi mustahkamlagichlarni muntazam ravishda o‘matilib borishidadir. Qazilgan kovjoy sidirg‘asiga qazish shakliga o‘xshash bo‘lib, u cho‘ziqligi bo‘yicha qiyalik yo‘nalishi bo‘yicha pastga qarata yoki ko‘tarilish tartibida siljib boradi. Bu tizimda rudani skreper bilan sidirib tashish usuli qulay hisoblanadi. Mustahkamlagich sifatida ramasimon, saijinsimon shakldagi va tosh betonlardan yasalgan ustunlar qo‘llaniladi. Tayanchli mustahkamlagichlar bo‘shliqni to‘ldiruvchi materiallar bilan to‘ldirish usuli qo‘shib qoilaniladi, chunki keng kovjoyda tayanchli mustahkamlagich toldiruvchi materiallarsiz katta o‘lchamdagi kon bosimini ko‘tarib (ushlab) turishga qodir emas. Mustahkamlab qazish tizimini kamchiligi kovjoyni mustahkamlashga sarflanadigan yog‘och materiallarning ko‘pligi (0,1- 0,2 m3 yog‘oeh 1 m3 rudani qazib olish uchun) va mustahkamlash ishini ancha murakkablig Kovjoy ishchilarini mehnat unumdorligi 0,5 -2 m3/smena ni tashkil etadi. Rudani qazish ishlari nisbatan xavfsizligi, ruda tanasi o‘ta murakkab kon-geologik sharoitda rudani miqdor yo‘qotilishi va sifatsizlanish darajasi kichik o‘lchamdaligi, bu kovjoyni mustahkamlab qazish tizimini asosiy afzalligidir. Bu tizim maxsus sharoitlardagina qo‘llaniladi.