Mavzu: Qisqa tutashuv toklarini

Bir nechta generatorli sistemaga o‘tishda o‘tkinchi jarayonni aniq hisoblash masalasi ancha qiyinlashadi. Bunda generatorlami chayqalishini

• Bir nechta generatorli sistemaga o‘tishda o‘tkinchi jarayonni aniq hisoblash masalasi ancha qiyinlashadi. Bunda generatorlami chayqalishini
• va ulangan yuklamalaming xatti-harakatini; o‘zaro bog‘langan
• har bir generatorda erkin toklarning o‘zgarishini hisobga olish zarurati
• paydo bo‘ladi. Qo‘zg‘atishni avtomatik rostlagichi (QAR) mavjud
• bo‘Isa, masala undan murakkablashadi. Shuning uchun analitik usulni
• qo‘llash cheklangan. Uni faqat boshqa amaliy usullami baholash uchun
• etalon (juda aniq o‘lchov namunasi) sifatida ko'rish mumkin.

Quyida QT toklami hisoblashda katta darajadagi soddalashtirish va qisqartirishlarga erishish uchun qabul qilingan asosiy hisobiy farazlar keltirilgan:

• Quyida QT toklami hisoblashda katta darajadagi soddalashtirish va qisqartirishlarga erishish uchun qabul qilingan asosiy hisobiy farazlar keltirilgan:
• - elektr mashina (generator, elektr motor, transformator) laming
• po‘lat o‘zaklarida to'yinish mavjud emas deb hisoblanadi, ya’ni barcha sxemalar chiziqli deb olinib, ustma-ustlash usulini qoMlash mumkin bo‘ladi;
• - transformator va avtotransformatorlarning magnitlash toklari
• inobatga olinmaydi;
• - uch fazali tarmoq simmetriyasini (fazalar qarshiliklari bir-biriga teng) saqlaydi, nosimmetriya faqat QT nuqtasida vujudga keladi deb qabul qilinadi;

• -kuchlanishi 220 kV gacha bo‘lgan havo va kabel tarmoqlarda
• sig‘im va sig‘im toklari inobatga olinmaydi (bo‘ylama sig‘imiy kompensatsiya uskunalari bo‘lmaganda);
• -kuchlanishi 1000 V dan ortiq bo‘lgan tarmoqlarda generator,
• transformator, reaktorlarning aktiv qarshiliklari hisobga olinmaydi (vaqt doimiysini aniqlashdan tashqari);
• - yuklama o‘zgarmas induktiv qarshilik yoki o‘zgarmas qarshilikli
• EYUK manba ko‘rinishda taqriban hisobga olinadi yoki iimnman
• (yuklama toklari) hisobga olinmaydi;
• - hisobiy sxemaga kiruvchi har xil EYUK manbalari orasidagi faza siljishlari hamda sinxron generatorlar, kompensatorlar va elektr motorlar chastotasi o‘zgarishi hisobga olinmaydi.

• QT tokini hisoblash maqsadi(apparaturasini tanlash yoki tekshirish,
• rele himoyalash qurilmalarini hisoblash, elektr uzatish liniyalarini va
• nimstansiyalami momaqaldiroqdan himoya qilish uchun
• razryadsizlantirish qurilmalarini tanlash, avariya uzilishlarini tahlil
• qilish)ga qarab boshlang‘ich hisobiy shartlar aniqlanadi.
• Bu esa quyidagilami tanlash demakdir:
• - tarmoqning hisobiy sxemasini;
• - QT rejimlarini;
• - QT turini (K(3), K(2), K(U), K(I));
• - QT nuqtalarini joylashishini;
• - QT vaqtini.

• Ko‘rilayotgan elektr sistemada qisqa tutashuv toklarini hisoblash
• uchun hisobiy sxema tuziladi. Tarmoqning hisobiy sxemasi soddalashtirilgan
• bir liniyali sxema bilan ifodalanib, unda ta’minlash manba
• (sistema, generator)lar va manbalami QT nuqtalari bilan bog‘lovchi
• tarmoq elementlari (elektr uzatish liniyalar, transformatorlar, reaktorlar)
• hamda yuqorida ko'rsatilgan barcha elementlaming QT tokiga ta’sir
• etadigan parametrlari ko‘rsatiladi.
• Kuchlanishi 1000 V dan katta bo‘lgan elektromotorlar bevosita QT
• nuqtasi bilan ulangan bo‘lsa, yoki kabel liniyasi tok o‘tkazgich yoki
• chiziqli reaktorlar orqali ulangan boisa, hisobiy sxemaga qo‘shimcha
• generator manbai sifatida kiritiladi.

• Qo‘yilgan masala bo‘yicha QT toki nafaqat uning maksimal qiymati,
• balki QT joyida uning minimal toki, tarmoqning har xil nuqtalarida
• qoldiq kuchlanishlami aniqlash kerak bo‘ladi. Masalan, elektr
• qurilmani tanlash uchun QT joyidagi maksimal tok, yani maksimal rejim hisoblanadi. Tizimli avtomatika va releli himoyani sozlash uchun
• QT tokining minimal qiymati kerak bo‘lib, minimal rejim hisoblanadi.
• Bunda QT tokining katta yoki kichik qiyxnatini, shinalardagi katta yoki
• kichik qoldiq kuchlanishlami aniqlash uchun hisobiy sxema tadqiq
• qilinib, unga qanday qo‘shimcha elementlar kiritilishi yoki chiqarilishi
• lial qilinadi. Hisobiy sxema bilan bunday dastlabki ishlash hisobiy
• rejimni tanlash deyiladi.

• Agar hisobiy sxema tarmoqning normal ish sharoitlari uchun
• tuzilgan bo‘lsa (ko‘pchilik hollarda shunday), unda QT ni hisoblashning
• boshlang‘ich (dastlabki) rejimi normal rejim deyiladi.
• Qisqa tutashuvning turi, ya’ni K(3), K(2), K(U), K(1) hisoblash
• inasalasi bilan aniqlanadi. Masalan, qurilmalami elektr dinamik va
• termik (issiqlik) baxdoshligiga tekshirish uch fazali QT bo‘yicha olib
• horilishi lozim. Releli himoyani hisoblashda vaziyatlarga qarab uch
• fuzali, ikki fazali, ikki fazali yerga va bir fazali qisqa tutashuvlaming
• toklari ishlatilishi mumkin.
• Elektr uskunalami elektr dinamik va termik bardoshliligiga tekshirishda
• QT nuqtaiarining joylashishi shunday bo‘lishi kerakki, tekshirilayotgan
• qurilma eng og‘ir sharoitda bo‘lishi kerak. Releli himoyaning
• o‘matmalarini tanlashda hisoblash maqsadiga qarab, QT nuqtasi
• himoyalanayotgan uchastkaning boshi yoki oxirida joylashtiriladi.

QT vaqti. QT jarayonida toklar va qoldiq kuchlanishlar qaysi vaqt momenti uchun aniqlanishi kerakiigi butunlay hisoblash xarakteriga bog'liq. Masalan, releli himoyasining sezgirligim tekshirishda odatda tok QT ning boshlang‘ich momenti uchun hisoblanadi. Bunda QT lokining vaqt davomida kamayishi kiritilgan zaxira koeffitsientlari bilan
inobatga olinadi.