Mavzu: qobiliyat reja: Layoqat va qobiliyat. Qobiliyatlar tuzilishi va turlari. Talantning paydo bo‘lishi va tuzilishi

Lingvistik qobiliyatlarni A.X. YUgay o‘rgangan. Lingvistik qobiliyatlar 
tarkibida u fonematik eshitish qobiliyati (tilning sezgirligi), lingvistik tafakkur va 
verbal xotirani ajratdi. 
Qobiliyatlarning mavjud emasligi odamning u yoki bu faoliyatni bajarishga 
yaroqsizligini bildirmaydi, chunki ega bo‘lmagan qobiliyatlarning o‘rnini to‘ldirish 
psixologik mexanizmi mavjud. Ko‘p hollarda faoliyat bilan faqat qobiliyatlilar 
emas, balki ularga ega bo‘lmaganlarning ham shug‘ullanishiga to‘g‘ri keladi. Agar 
odam bu faoliyat bilan shug‘ullanishni davom ettirishga majbur bo‘lsa, u ongli 
ravishda yoki anglanmagan holda, o‘z shaxsining kuchli sifatlariga tayanib, 
qobiliyatlar etishmovchiligini to‘ldirishga harakat qiladi. E.P. Ilinning fikriga 
ko‘ra, bu to‘ldirish egallanadigan bilim va ko‘nikmalar, yoki faoliyatning 
individual-tipik uslubini shakllantirish orqali, yoki boshqa, rivojlanishi yuksakroq 
bo‘lgan qobiliyat orqali amalga oshirilishi mumkin. Etishmagan qobiliyat juda 
keng muayyan insondagi yuksak rivojlangan qobiliyatlar bilan to‘ldirilishi 
mumkin. Aynan, shu xususiyat insonning turli sohalarda samarali faoliyat 
yuritishiga imkoniyat yaratadi. 
Qobiliyatlarda bir qancha darajalarni ajratish mumkin: layoqat, mohirlik, 
iste’dod, geniallik. 
Qobiliyat deb, insonni u yoki bu faoliyatning samarali bajarilish imkoniyati 
bilan ta’minlovchi layoqatlarning o‘ziga xos uyg‘unligiga aytiladi. Ushbu ta’rifda 
qobiliyatga bog‘liq ravishda faoliyatning samarali bajarilishi emas, balki, faqat 
shunday bajarilishi mumkin bo‘lgan imkoniyatga e’tibor qaratish lozim. Faoliyatni 
samarali tarzda amalga oshirish uchun muvofiq keladigan qobiliyatlar 
uyg‘unligining mavjudligi emas, balki, zarur bilim va ko‘nikmalarning 
egallanganligi ham muhimdir. Qobiliyat faqat u yoki bu faoliyatda muvaffaqiyatga 
erishish imkoniyatini belgilaydi, bu imkoniyatning joriy qilinishi esa muayyan 
qobiliyatlarning rivojlanish darajasi va qanday bilim va ko‘nikmalarning 
egallanganligi bilan belgilanadi. 
Qobiliyatli insonlarning individual farqlari qiziqishlarning yo‘nalganligi 
bilan belgilanadi. Xuddi shunday, ayrimlar matematikaga, boshqalar tarixga, 
uchinchilar esa jamoatchilik ishiga qiziqadilar. 
Inson qobiliyatlarini xarakterlaganda ko‘pincha, ular taraqqiyotining 
mohirlik deb ataluvchi, ya’ni, ma’lum faoliyatda mukammallikka erishish darajasi 
alohida ko‘rsatiladi. Insonning mohirligi haqida so‘z yuritilganda, avvalambor, 
uning ishlab chiqaruvchi faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug‘ullanish qobiliyati 
nazarda tutiladi. Lekin bu, mohirlik orttirilgan malaka va ko‘nikmalarning 
yig‘indisi, degani emas. Mohirlik yuzaga keladigan muammolarni ijodiy hal 
qilishga psixologik shaylikni taqazo etadi. «Mohirlik – bu «nima» va 
«qanday»larning bir vaqtning o‘zida kelishi»,- deb bejizga aytilmagan, bu bilan, 

---