Mavzu: qobiliyat reja: Layoqat va qobiliyat. Qobiliyatlar tuzilishi va turlari. Talantning paydo bo‘lishi va tuzilishi

Tabiiy qobiliyatlar odamlar va hayvonlar uchun xos bo‘lib, idrok qilish 
xotirada saqlash, oddiy muloqotga kirisha olish shular jumlasidandir. Biologik 
jihatdan asoslangan bu qobiliyatlar asosini shartli reflekslar hosil bo‘lish jarayoni 
tashkil etadi. Insondagi va yuksak darajada rivojlangan hayvonlardagi bu 
qobiliyatlar bir-biridan farq qiladi.
Maxsus insoniy qobiliyatlar ijtimoiy-tarixiy tabiatga ega bo‘lib, ijtimoiy 
hayot va taraqqiyotni ta’minlaydi. Maxsus insoniy qobiliyatlar o‘z navbatida 
umumiy va xususiy qobiliyatlarga bo‘linadi.
Umumiy 
qobiliyatlar 
insonning 
turli 
faoliyatlari 
muvaffaqiyatini 
ta’minlovchi aqliy qobiliyatlar xotira va nutqning rivojlanganligi, qo‘l harakatlarini 
aniqligi va boshqa xususiyatlardan iborat. Maxsus qobiliyatlar deb, inson 
yutuqlarini amalga oshirish uchun alohida turdagi iste’dod va uning rivoji zarur 
bo‘lgan maxsus faoliyat turlarida aniqlaydigan qobiliyatlar tushuniladi. Bunday 
qobiliyatlarga musiqa, matematika, lingvistik, texnikaviy, badiiy, adabiy, sportga 
bo‘lgan qobiliyatlarni kiritish mumkin. 
Qobiliyatlar muammosini tadqiq qiluvchilarning ko‘pchiligining fikriga 
ko‘ra, umumiy va maxsus qobiliyatlar nizoga bormaydilar, ular o‘zaro bir-birini 
to‘ldirgan va boyitgan holda birgalikda mavjud bo‘ladilar. Bundan tashqari, ayrim 
holatlarda umumiy qobiliyatlar rivojlanganligining darajasi ma’lum faoliyat 
turlariga nisbatan maxsus qobiliyatlar sifatida namoyon bo‘lishi mumkin. 
Inson umumiy qobiliyatlari sirasiga muloqotda, odamlar bilan o‘zaro 
aloqada ifodalanadigan qobiliyatlarni ham kiritish zarur. Bu qobiliyatlar ijtimoiy 
belgilangan bo‘lib, insonning jamiyatdagi hayoti jarayonida shakllanadilar. Xuddi 
shunday, nutqni muloqot vositasi sifatida o‘zlashtirmasdan, insonlar jamiyatiga 
moslashish malakasiga ega bo‘lmasdan turib, ya’ni, odamlar harakatini to‘g‘ri 
idrok qilish va baholash, ular bilan o‘zaro munosabatda bo‘lish va turli ijtimoiy 
vaziyatlarda yaxshi aloqalarni o‘rnatish, insonning normal hayoti va psixik 
rivojlanishining imkoniyati bo‘lmas edi.