Mavzu: Qushlar va sut emizuvchilar biozararla nish manbalari (6-soat) Reja

47-rasm. Kandalaksh qopriqxonasida mayda sut emizuvchilarning dinamik miqdoriy soni. (po I.S.Boyko, 1984):

1-orollarning populyatsiyasi. 2-qirg’oqlarning populyatsiyasi.
Dinamika sonining muhim sharoitlari sifatida populyatsiya qalinligi va uning strukturasi hisoblanib, unga bog’liq holda kemiruvchilar sonining koptariladi yoki pasayadi. Kemiruvchilar sonining oshishi ular orasida boshpana raqobatligini kuchayishiga, oziqa yetishmovchiligi xavfiga, yirtqichlarning qiruvchi faoliyatining kuchayishiga olib kelib, ko’payishni chegaralovchi, harakatchanlikni kuchaytiruvchi mexanizmlar tahsir qila boshlaydi. Bular hammasi tabiatda kemiruvchilar sonining muqarrar ravishda qisqarishiga olib keladi. Soni oshgan sari, individual uchastkalar qisqaradi, zotlarning oplchami kichrayadi, xududni birgalikda foydalanish kengayadi va odatda jinsiy mahsuldorligi qisqaradi. Sonining yuqori boplishi kemiruvchilarning ommaviy kopchish va bostirib borish xususiyatga ega bopladi.

Mayda kemiruvchilar sonining yuqori miqdorda koptarilishi odatda uning pasayishi, ayrimda uzoq muddatli va chuqur depressiya bilan tugaydi.

Sonining juda yuqoriga koptarilishi va populyatsiya qalinligining oshishi, oziqaning yomonlashib borishi, boshpana yetishmasligi, opsish suratining pasayishiga (ancha maydaroq zotlar), mayda kemiruvchilarning jinsiy voyaga yetishini kechiktiradi. Ko’payish intensivligini pasaytiradi, shuni ham hisobga olish kerakki, bunday holat reflektorlik xususiyatiga ega bopladi: aniq ifodalangan individual uchastkaga ega boplgan turlarda populyatsiya qalinligi yuqori boplib, opzi bopsh hudud topa olmasa, ko’payishga kirishmaydi.

Kemiruvchilar soni kamayib ketishda teskari hol yuzaga keladi- opsishi rivojlanishi tezlashadi va ko’payishi kuchayadi. populyatsiyada urg’ochilar qismi ko’payadi.

Kemiruvchilar soni keskin kamayib ketganda, ularni ko’pincha tarqoq yakka noqulay sharoitda saqlanib qolganlari kopchishni kuchaytirib, optimal statsiyalar-yashash statsiyalarida yig’iladilar.