Mavzu: quyma betlikli botinkalarni loyihalash

SIRTQI DETALLARINI LOYIHALASH

Sirtqi detallarini loyihalashda QO‘N dan foydalaniladi. QO‘N ni koordinata o‘qlariga joylash, bazis va yordamchi chiziqlarni o‘tkazish umumiy uslubga asosan bajariladi. Botinkalar qurishda eng xarakterli nuqtalardan biri, bu tashqi to‘piqning o‘rnini aniqiash, buning uchun I bazis chizig‘ini QO‘N bilan kesishgan V nuqtasidan I bazis chizig‘i .bo‘yicha VM = 0,21 L._o.p masofani qo‘yib,MB¹_k nuqtalari to‘g‘ri chiziq bilan tutashtirilib B nuqtasigacha davom ettiriladi, B_kB chizig‘ini ikkiga bo‘lib B¹ nuqtasi topiladi. B¹ nuqtasidan OX o‘qiga tik tushirib, dastakning balandligi B_bB_b¹ = 0,3 Nm + 45 qo‘yiladi, dastak enini chizish B_b-B_b¹ chizig‘iga 83—86⁰ burchak ostida o‘tkaziladi, chunki tanavorni qolipga tortganda dastakning old qismi pastga siljib tayyor poyabzaldagidek, tayanch tekisligiga parallel bo‘lib qoladi (11.1-b rasm).

Dastakning eni SHSH¹ = 0,4N_m+ 2W + 11 tenglamasi yordamida topiladi. Tovon tomoniga V_b¹SH = 0,54 SHSH ¹, old tomoniga B_b¹SH¹ =0,46SHSH ¹ masofalarni qo‘yib, SH va SH¹ nuqtalari aniqlanadi. SHundan keyin dastakning tovon c hizig‘i B_k¹¹ B_v¹ B_z¹ aniqlanadi, buning uchun B_k¹B_k¹¹ = 2 — 2,5 — 3 mm va B_zB¹_z = 2 mm ga teng qiymat qo‘yib chiqiladi.
Dastakning orqa konturini yuqori qismini qurishda (11.1-c rasm) yor­damchi SH B_z¹ chiziqni o‘tkazib, uning o‘rtasi (Z nuqta) dan tik chizig‘i chiziladi. So‘ng 3—4 mm qo‘yib Z¹ nuqta topiladi va u Vz nuqtasi bilan tutashtirilib Z¹V₃¹ yordamchi chizig‘i o‘tkaziladi. Uni ikkiga bo‘lib I nuqta, I nuqtasidan o‘ngga 1,5 mm qo‘yib I ¹ nuqta topiladi.
Dastakning orqa konturi SH3¹ I¹ B _z¹ H_v¹ B_k¹¹ nuqtalari orqali oyoqning anatomik tuzilishini hisobga olgan holda o‘tkaziladi. Dastakning old konturini chizish uchun SH¹ nuqtasida SHSH¹ chizig‘iga tik o‘tkaziladi va G nuqtasidan QO‘N ga urinma SH¹ g¹ g chizig‘i o‘tkazilib, S nuqtasigacha davom ettiriiadi. SH¹ g¹ g burchak bissektrisasiga 52 mm qo‘yilib, radiusi 46 mm bo‘lgan yoy bilan SH_r¹ va g _c¹ chiziqlari tekis tutashtiriladi (11.1-b, e rasm).


11.1-rasm. Qo‘yma betlikli botinkalarning ichki delallarini loyihalash tasviri.


Betlikni qurish uchun C nuqtani va betlikni bukish chizig‘ini aniqlab olish kerak. Poyabzalni kiyish davomidagi qulayligi, qolipdan chiqayotganda o‘z shaklini yo‘qotmasligi, C nuqtasini joylashishiga bog‘liq, u IV bazis chizig‘i bilan qolipning o‘rta nusxasini yuqori konturi kesishgan K nuqtada joylashadi, lekin tanavorni qolipga tortganda cho‘zilishini hisobga olib, K nuqtadan 4 mm chapga qo‘yib C topiladi (11.l-d rasm), Betlikning bukish chizig‘i C va b nuqtalari orqali o‘tadi va bb¹ = 0 ÷2 mm ga teng (11.-d, e rasm). Betlikni konturi tanlab olingan eskizga, asosan, detallarni bichganda qanotlari bir-biriga kirib turadigan, o‘zaro yaxshi joylashadigan qilib loyihalanishi kerak(11.1-j rasm). C nuqtadan bukish chizig‘iga tik chiziq tushiriladi (11.1-d rasm) va nazorat chizig‘i B₃¹ a bilan kesishguncha davom ettiriladi (F"‘), F"‘ nuqtasidan nazorat chizig‘i bo‘yicha yoki bo‘lmasa ozgina yuqoridan, yoki pastrog‘idan F" F" chizig‘ o‘tkaziladi. Betlikning konturini qolgan qismi yuqorida aytilganidek eskizga asosan quriladi. Burchaklar C F" F’, 14—16 mm va burchak F" E" e esa, 10—11 mm radiusli yoy yordamida tekis tutashtiriladi.
Tumshuq va gulchinni loyihalash. Tumshuq yaxlit betlikni uch qismi bo‘lib, V bazis chizig‘igacha bo‘lgan qismini tashkil qiladi. Tanavorni qolipga tortayotganda tumshuq katta deformatsiyaga uchraydi. SHuning uchun uning yuqori konturini to‘g‘ri chiziq bo‘yicha emas, balki radiusi R =240 ÷ 300mm bo‘lgan yoy orqali chiziladi (11.1-g rasm). Tayyor poyabzalda u deformatsiya hisobiga to‘g‘ri chiziqqa aylanadi. Materialning qalinligi qancha kam bo‘lsa, u shuncha cho‘ziluvchan, radiusi (R = 240 mm) kichik bo‘ladi. Qalin bo‘lsa, radiusi katta (R = 300 mm) bo‘ladi.
Gulchin dastakning bir qismi bo‘lib, yordamch nazorat chizig‘i B₃ a bo‘ylab va orqa B₃¹ nuqtasidan yuqoriga 2 mm qo‘yib B_k¹¹ nazorat chizig‘i bilan tutashtirib chiziladi (11.1-h rasm).
Sirtqi detallarni tashqi va ichki konturlarini chizib bo‘lgandan keyin, ularga tikish, ko‘rinadigan ziylariga ishlov berish hamda tortish baxyasi uchun qo‘shimchalar beriladi.
Tilchani loyihalash. Tilcha oyoq panjasini blochkalar ta’siridan saqlaydi. Tilchaning eni blochkalarning markazi bilan dastakning old konturi orasidagi masofa va blochkalarning diametriga bog‘liq, tilchaning eni yuqori qismida 44—50 mm, past qismida 22—25 mm bo‘ladi (11.1-k rasm). Uzunligi dastakning yuqori ziyidan chiqmasligi yoki ayrim konstruksiyalarda 3—4 chiqib turishi mumkin.
Orqa tashqi tasmani loyihalash. Orqa tashqi tasma tutashtirma chok bilan biriktirilganda dastakni mustahkamligini oshirish uchun ishlatiladi. U eng yuqori qismida 10mm, pastki qismida 20mm ga teng, uzunligi esa dastakning orqa konturining uzunligiga bukish uchun qo‘shimcha berib topiladi (11.1-f rasm).
CHarm mustahkamlagich (11.1-a rasm) (7) qo‘yma betlikli botinkaning tanavorini yig‘ayotganda ishlatiladi. U doira, oval yoki to‘rtburchak shaklida, eni yoki diametri 15—20 mm bo‘ladi.