Mavzu: shaxs rivojlanishida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolar reja

5. Maktab yoshidagi o’rta o’quvchilar (o’smirlar) davri.
Bu davrda bolaning jismoniy va ruhiy taraqqiyotida keskin o’zgarishlar ruy berishi sababli bu davr o’tish davri deb ataladi. Bu yosh balog’otga yetish davri deb ham ataladi. Qiz bolalar 13-15 yoshda, o’g’illar 16-17 yoshida balog’otga yetadilar. O’smirlar hulqida bir-biriga zid holatlar: goh jo’shqinlik, goh bo’shanglik, goho ishga kuchli havas paysalga solish, o’jarlik holatlari uchraydi.
O’smir ruhiy rivoji avvalgiga nisbatan ya’ni kichik o’quvchilarga nisbatan ilgarilab ketadi. O’qish ta’sirida o’smirning umumiy, abstrat tushunchalarni tobora ko’proq tushunib va bilishi tezlashadi.
O’smir o’zida katta kishilarning sifatlari paydo bo’layotganini sezadi. Ichki sekresiya bezlarining qayta qurilishiga bog’liq. Jinsiy yetilish davri boshlanadi. Ularda erkaklik va ayollikning tashqi belgilari - ovozining o’zgarishi (durillash, muylov chiqishi, ko’krak qafasi o’g’il va qizlar nafas olishidagi farqlar) paydo bo’la boshlaydi.
O’smirlar ruhiyatida qahramonona ishlarga, romantika, o’zini qahramonlar qatorida tasavvur etish kabilar juda kuchli bo’ladi. Ularda do’stlik va birodarlik xislari, sirdosh do’stlar topish juda kuchli.
U nima qilib bo’lsa ham jamoada obro’ qozonishga, ma’lum mavqyeni egallashga intiladi. Bunga yaxshilik bilan erishmasa, sho’xlik, ba’zan tartib buzish, o’qituvchining talabiga teskari ish tutishga ham boradi.
Demak, o’smir bilan munosabatda sabr-toqat, vazminlik, ma’lum holda unga mustaqillik berish, jamoa hayotiga doir ishlar yuzasidan maslahatlashishi, uning tashabbusidan, intilishi va imkoniyatlaridan foydalanishi-bularni to’g’ri tarbiyalashning garovi. Eng muhimi, ular shaxsini hurmat qilish, kamsitmaslik, katta bo’lib qolganini tan olishdir.
O’smirlik davri ayrim pedagog va psixologlar, vrachlar ta’kidlaganidek tarbiyaga berilmaydigan davr emas. O’z vaqtida Jan Jak Russo bu davrni “Ikkinchi marta tug’ilishi” deb atagan edi.


6. Maktab yoshidagi katta o’quvchilar (o’spirinlar).
O’spirinlik yoshidagi o’quvchilarda uzoq muddatli va tizimli ta’lim natijasini fikrlash, tanqidiy fikrlash rivojlanadi, intellektual qiziqish o’sadi, dunyoqarash shakllanadi. Uning tasavvur va tafakkur doirasi deyarli nihoyasiga yetgan va ijtimoiy hayotning biror sohasiga yo’naltirilgan bo’ladi. Endi gavda, qovmatlari to’lishib, go’zallashib boradi. Muskullarning kuchi va ishi, qobiliyati ortadi. Jinsiy yetilish asosan tugaydi. Umuman, o’spirinlik jismoniy o’sishning tinch davri bo’lib, kishi a’zolarining o’sishi, takomillashuvi nihoyasiga yetadi. Ular jismoniy kuchli, xushbichim va sog’lom bo’lganliklari tufayli tetik va xo’shchaqchoq, har ishga qodir, mustaqil bo’ladilar. Ular faoliyatining asosiy turi o’qish bo’lib, mantiqiy fikr yuritadilar va bilimlarini anglab, tushunib esda qoldiradilar.
Yana bir xususiyati o’spirin o’zining madaniy-ma’naviy oshirishga, o’zi ustida qunt bilan ishlaydi, radio, televideniya, barcha informasiya vositalaridan foydalanadi. Ular hayot haqida (shaxsiy turmush, sevgi, axloq-odob, hayotiy go’zallik kabi masalalar yuzasidan) fikr almashishiga ishtiyoqmand bo’ladi. O’zlarining aqliy va jismoniy yetukligini baholashadi, shunga asoslanib aniq bir kasb-korni egallash rejasini tuzadi.
Xarakterli xususiyatlardan yana biri shundaki - o’spirin o’ziga o’zi baho berishga intiladi, unda xushmumomalilik, odoblilik va vazminlik kabi axloqiy sifatlar qaror topadi. Ular Vatanga, xalqqa, jamiyatga, insoniyatga xizmat qilish va foydali inson bo’lishni hayotining oliy maqsadi deb biladi.