Mavzu: shaxsning irodaviy sifatlari reja: 1

Irodaning axloqiyligi hayot va faoliyatda iroda kuchi, uning mustaqilligiga 
ijobiy yoki salbiy baho berganda qanday to’sqinlik va qiyinchiliklar bartaraf 
qilinganligini nazarda tutish bilangina cheklanib qolmay, asosan kishining axloqiy 
qiyofasi irodaviy harakatlarda qanchalik ifodalanishi, biron odamning irodasi 
naqadar axlohiy ekanligi ham nazarda tutiladi.
Irodaning axloqiyligi deganda odatda kishi o’z oldiga qanday maqsadlar 
qo’yilishi, bu maqsadlarga qanday vositalar bilan erishishi, irodaviy intilishlar 
(xohishlar) qanday mayllar tufayli kelib chiqishi va ma'lum bir qarorga kelishida 
qanday tamoyillarga amal qilishni nazarda tutamiz. 
Irodaviy harakatlarda kishining axloqiy xislatlari namoyon bo’lsa, iroda kuchi 
ijobiy ahamiyatga ega deb hisoblaymiz. Ikkinchidan, kishilarning axloqiy hislarlari 
haqida fikr yuritilganda aytilgan so’zlarni emas, balki ularning ma'naviy qiyofasini 
ko’rsatadigan irodaviy harakatlarni nazarda tutamiz. Shuning uchun kuchli 
irodaning mardlik, o’zini tuta bilish, sabot-matonat, chidam va jasurlik kabi 
xususiyatlari irodaning axloqiy sifatlari deb hisoblaymiz.
Kishi biror qarorga kelishda o’z qarori va harakatlari uchun axloqiy 
mas'uliyat sezsa, uning irodasi axloqiy hisoblanadi.
Kishining 
chinakam 
axloqiyligi 
ma'naviy 
qiyofasi, 
so’zida 
va 
muhokamalarida emas, balki faoliyatida, ishida va asosan mehnatda, ya'ni 
mehnatga va ishning o’ziga mehr qo’yishida namoyon bo’ladi.
O’zining intilish (mayllarida), qaror va harakatlarida har doim axloq 
tamoyillariga amal qiladigan kishilarni axloqli kishilar deb ataymiz.
 
Irodaviy xulq-atvorning ontogenetik xususiyatlari va shaxsning irodaviy 
sifatlari rivojlanishi. 

---

Ota-onalar farzandlari intizomli, mas'uliyatli va maqsadli bo'lishlarini orzu 
qilishadi. Bu juda qiyin vazifa, chunki bolalarning aksariyati narsalarni qanday 
oxiriga etkazishni bilishmaydi, bezovtalanishadi, va'dalarini bajarmaydilar. Buning 
uchun xarakterning kuchli irodasini talab qiladi. Vasiyat - bu hayot davomida 
shakllanadigan va meros qilib olinmagan shaxsiyat sifati. 
Bolalarning mustaqil, tirishqoq, qiyinchiliklarga tayyor bo'lishlari uchun 
ularda kuchli irodali fazilatlarni shakllantirish muhimdir. Bolalarning irodasini 
oshirish - bu oilaviy tarbiyaning muhim maqsadi. Iroda rivojlanishida quyidagi 
omillar eng muhimdir: 
Rivojlantirish va tarbiyalash texnikasi bola yashaydigan sharoitlar 
Iroda namoyon bo'lishi: nimani izlash kerak?: 
Kichkintoylarning ixtiyoriy namoyon bo'lishi quyidagilarda aks etadi. 
Maqsad sari intilish 
Maqsadlarni saqlab qolish, hatto bola chalg'itsa ham 
Bola qanday kutishni biladi 
Kichkintoy o'z maqsadiga erishish uchun to'siqlarni engib chiqadi 
Bolalikda irodani tarbiyalash vazifalari: 
Har qanday yoshdagi bolalarning irodasini tarbiyalash va rivojlantirishning 
maqsadi shaxsiy fazilatlarni rivojlantirishdir: 
Qattiqqo'llik qat'iyat mustaqillik chidamlilik intizom qat'iyat bashorat va 
o'jarlik bilan kurashish 
Bolalarning irodasini tarbiyalashni qachon boshlash kerak?: 
Vasiyatni tarbiyalash chaqaloqning erta yoshidan boshlanishi kerak. 
Kichkintoyning irodasini tarbiyalashda kattalarning aniqligi katta ahamiyatga ega. 
Bolaning ixtiyoriy xususiyatlarining shakllanishi, bola bunday harakatlarga qodir 
bo'lganida aytilishi mumkin: 
Qiyinchiliklarni engish u bajarishni istagan harakatlarni emas, balki bajarilishi 
kerak bo'lgan narsalarni bajarish 
Bolalarda irodani tarbiyalash eng yaxshi quyidagi shakllarda amalga 
oshiriladi: 

---

Mehnat faoliyati o'yin. 
Ushbu turdagi tadbirlar davomida bolalar boshqalar uchun nimadir qilishadi, 
jamoaga va o'yin qoidalariga bo'ysunishadi. Bu chaqaloqning ixtiyoriy fazilatlarini 
muvaffaqiyatli shakllantirish uchun asosdir. 
Kuchli irodali shaxsni tarbiyalash xususiyatlari: 
Ko'pgina kattalar yosh bolalar qanday qilib, qanday tushunishmasligini 
tushunishmaydi. 
Ota-onalar 
o'zlarining 
xatti-harakatlari 
uchun 
javobgar 
bo'lishlarini talab qilmaydi. Bu bolalarni tarbiyalashda noto'g'ri yondashuv. Bola 
unga qaratilgan nutqni tushunishni boshlaganda, uning yoshiga va individual 
xususiyatlariga muvofiq talablarni qo'yishi mumkin va kerak. Siz bola va 
kattalarning xohishini taqqoslay olmaysiz. 
Muhim! Agar kattalar bola uchun uning muammolarini hal qilishga 
odatlangan bo'lsa, u bir vaqtning o'zida hech qanday kuch sarflamaydi, shunda 
kuchli iroda va qat'iy e'tiqodli odam hech qachon undan chiqmaydi. 
Bolalarda ifoda etilgan iroda tarbiyasi bilan bir qatorda aql va qobiliyatlarning 
rivojlanishi bilan chambarchas bog'liqdir. Bolaning irodasini shakllantirish, ota-
onalar bunday qo'shimcha funktsiyalarni rivojlantiradilar: 
Miyani 
faollashtiring 
chaqaloqning 
xotirasini 
yaxshilash 
diqqatni 
rivojlantirish aqliy ish faoliyatini yaxshilash. Maktabda irodasi kuchli bolalar 
yanada muvaffaqiyatli bo'lishadi 
Kichkintoylar hayotining birinchi yilidagi iroda kuchi: 
Vasiyat paydo bo'lishining dastlabki belgilari uch oylik bolalarda, ularning 
tovushlarini tinglash uchun shitirlashlarga tegganda kuzatiladi. Har bir bolada o'z 
xohish-irodasi turlicha namoyon bo'ladi: ba'zilarini biron narsa qilishga ishontirish 
oson, boshqalari esa qiyin. Bu farq asab tizimining xususiyatlari va 
xususiyatlarining farqlanishiga bog'liq. Ota-onalar o'zlarining ezilgan irodasini 
tarbiyalashda individual yondashuvni qanday topishni o'rganishlari kerak. 
Hayotning ikkinchi yilidagi chaqaloqlarda iroda kuchi: 
Ikki yoshga kelib, muhim bir fazilat shakllanadi - o'z-o'zini mahorat. Bu 
chaqaloq hissiyotlarni qanday qilib tiyishni bilishini, ota-onalarning iltimosiga 

---

binoan yangi o'yinchoqlar sotib olishdan bosh tortganida o'zini namoyon qiladi. 
Bola buning zarurligini anglamaydi, lekin buni kattalarga bo'ysunmaslik qo'rquvi 
yoki aybdorlik hissi bilan amalga oshiradi. Agar ota-onalar bolalarga o'zini tutish 
normalari to'g'risida tushunarli va do'stona munosabatda bo'lishsa, o'zini o'zi 
boshqarish irodasiga kiradi. 
Uchinchi yoshdagi bolalarda ixtiyoriy fazilatlar: 
Uch yoshga kelib, bolalarning xatti-harakati hali ham hissiyotlarga bog'liq. 
Ular biron bir ish uchun motivatsiyani tushunishmaydi. Kattalar yaxshi ishlarni 
shaxsiy manfaatlar uchun qilish kerak emas, balki yaxshi inson bo'lish uchun 
aytishlari kerak. Bolalarni yaxshi ishlarga undang. Bunday harakatlarni faqat pul 
evaziga amalga oshirish istagining oldini olish uchun buni tez-tez qilmaslik kerak. 
Moddiy rag'batlantirish majburiy emas. Ko'pgina bolalar uchun kattalar tomonidan 
ma'naviy qo'llab-quvvatlash eng yaxshi mukofot va rag'batdir. Sovg'a olishdan 
ko'ra, ular uchun yaxshi so'z eshitish muhimroqdir. Agar bola hech narsa qila 
olmasa, ota-onalar unga qiyinchiliklarni engishga yordam berishlari kerak. 
To'rtinchi yilda iroda namoyon bo'lishining xususiyatlari: 
To'rt yoshga kelib, bolalarda ixtiyoriy fazilatlar ancha shakllanadi. Ular 
quyidagilarda namoyon bo'ladi: 
Bola o'z xatti-harakatlarini boshqarishga qodir bola "mumkin emas" va 
"mumkin" so'zlarini tushunadi 
Ushbu yoshdagi bolalar katta nazorat va yordam va yordamga muhtoj. Istakni 
yanada rivojlantirish uchun bolaga mustaqillikni namoyish etishga imkon bering. 
Bolalarda irodali fazilatlarni tarbiyalash qoidalari: 
Kuningizni aniq o'tkazing bolani tarbiyalash jarayonida yagona talablarga 
rioya qilish chaqaloq bilan halol bo'ling bolangizga o'z his-tuyg'ularini qaytarishga, 
qo'rquvni, og'riqni, xafagarchilikni engishga o'rgating kattalar bola o'rniga hamma 
narsani qilishlari shart emas. Mustaqillikni tarbiyalang bola o'sib ulg'aygan sayin, 
unga bo'lgan talablarni murakkablashtiradi 
Psixolog tavsiyalari: bolaning irodasini tarbiyalashda muhim qoidalar: 

---

Bolalarda o'ziga bo'lgan ishonchni rivojlantirish yoqimli va yoqimsiz 
maqsadlarni farqlashni o'rganing. Yoqimli maqsadlarga erishish osonroq. Agar 
to'siqlarni engib o'tish zarur bo'lsa, unda ko'proq iroda talab qilinadi. bolalarni 
bag'rikeng bo'lishga o'rgating. Ba'zi holatlarda siz kutishga qodir bo'lishingiz 
kerakligini tushuntiring Muvaffaqiyatsizlikning foydasini aytib bering. Kichkintoy 
bilan birgalikda uning xatolarini tahlil qiling irodani tarbiyalash uchun o'zingizning 
misolingizdan foydalaning: onam vazn yo'qotayotganda iroda ko'rsatishi mumkin, 
va dadam mashq paytida bolalarni biror narsani zo'rlik bilan qilishga 
majburlamang. Bolaning jinsiga e'tibor bermang. Irodali kuchning kuchi bolaning 
jinsi bilan bog'liq emas! adabiy qahramonlardan namuna sifatida foydalanib, 
bolangizga maqsadlaringizga erishish qanchalik yoqimli ekanligini ko'rsating bola 
bilan temperament muolajalarini o'tkazish. U chidamlilik va erkinlikni yaxshi 
o'rgatadi. Bolalarni odob-axloq qoidalariga rioya qilishga undang. Jamiyatdagi 
xulq-atvor ko'nikmalari iroda namoyon bo'lishi bilan chambarchas bog'liq. Biz 
o'ynash orqali bolaning irodasini tarbiyalaymiz: