Mavzu: Shtal va Lavuze g’oyalari o’rtasidagi kurash o’rni

Aslida "oltingugurti jigari” ancha murakkab

• Aslida "oltingugurti jigari” ancha murakkab
• aralashma bo'lib, jigarrang-qo'ng’ir tusli massa kaliy pentasulfidi va sulfati
• aralashmasidan iborat. “Oltingugurt jigari”nmg suvli eritmasiga sirka kislota ta'sir etilsa,
• oq rangli oltingugurt “suti” (oltingugurt mayda zarrachalarining suspenziyasi) ajralib
• chiqadi. G.Shtal ko'p bosqichli tajribalar davomida kaliy pentasulfidini havo kislorodi
• bilan oksidlaganda uning kaliy sulfatga aylanishini kuzatgan, ammo o’sha damdagi uning
• bilim darajasi bu jarayonni to'g’ri izohlash va tushuntirishga yetarli emas edi.
• Bugungi kunda biz bilamizki, kaliy sulfati uglerod kukuni bilan aralashtirib yuqori
• haroratgacha qizdirilsa, kaliy sulfidi va qo'shimcha polisulfidiar hosil bo'ladi. Tajribani
• davom ettirgan G. G. Shtal oltingugurt jigarini selitra bilan aralashtiradi va qizdirilgan
• tigelga soladi, bunda alanga chiqib, idishda rangsiz va achchiq ta'mli oson
• suyuqlanadigan tuz qoladi. G. Shtalning fikricha, bu tajribada ko'mir o'z flogistonini
• kuporos moyiga beradi va oltingugurt olinadi, u esa potash bilan aralashtirilganda
• oltingugurt jigariga aylanadi. Oxirgi mahsulot o'z fiogistonini selitraga berib, yana
• qaytadan kuporos moyiga aylanadi.

G.Shtal ilmiy maktabining tarafdorlari o'sha davrda kimyoviy ta'Iimotlarni o'quvchilarga yetkazish uchun kimyoviy atamalarni qayta ko'rib chiqish, aniq va qisqa qilib ifodalash uchun izchillik bilan harakat qildilar. 1756-yilda fransuz flogistonchisi, Parij FA a'zosi Per Jozef Maker (1714-1784 yillarda yashagan) amaliy ma'ruzalarini nashrdan chiqardi. Olim G. Shtal atamachiligida tushunarsiz “aralash jismlar” atamasi o'rniga kimyoviy moddalar xossalarini aniqroq ifodalaydigan “birikma” (kombinatsion) yoki “tarkib” (corps composes) iboralarini qo'lladi.

Lavuazye dehqonchilikdan olgan katta daromadining katta qismini ilmiy tajribalarga sarflagan. Tadqiqotlari uchun u hech qanday mablag'ni ayamadi: masalan, suv tarkibi bo'yicha tajribalar unga 50 000 livrga tushdi. U eksperimentlarni juda puxta o'tkazishga va eng aniq va mukammal asboblarni yaratishga intildi: bu borada Fransiyadagi ilmiy texnologiya unga juda qarzdor. 1775-yilda vazir Tyurgo Fransiyada porox biznesini qayta qurib, Lavuazyeni ushbu biznesning to'rtta menejeridan biri etib tayinladi (fransuzcha: régisseurs des poudres). Lavuazyening energiyasi tufayli Fransiyada porox ishlab chiqarish 1788 yilga kelib ikki baravar ko'paydi (yiliga 1600000 funtdan 3700000 funtga yetdi). Lavuazye selitra konlarini topish uchun ekspeditsiyalar tashkil qiladi, selitrani tozalash va tahlil qilish bo'yicha tadqiqotlar olib boradi; Lavuazye va Bome tomonidan ishlab chiqilgan selitrani tozalash usullari bugungi kungacha saqlanib qolgan. Lavuazye tashabbusi bilan Fanlar akademiyasi 1773 y. selitrani eng foydali ishlab chiqarish usuli bo'yicha eng yaxshi ish uchun mukofot tayinlaydi; ish dasturini Lavuazyening o'zi batafsil ishlab chiqdi.