Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Siyosiy partiyalarning funksiyalari
Siyosiy partiyaning jamiyatdagi funksiyalari hayotdagi masalani o‘rganish uning siyosiy taraqqiyotdagi o‘rni va rolini tushunib etish, maqsadlarini yaxshiroq tasavvur etishga yordam beradi. Jamiyatning siyosiy tizimida siyosiy partiya­lar quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradilar:
- siyosiy maqsadni belgilash. Mafkurani va dasturlarni ishlab chiqarar ekan, partiyalar strategiyani belgilashga, fuqarolarni muqobil va boshqa hatti-harakatlarning ham mumkinligiga ishontirishga intiladilar;
- ijtimoiy manfaatlarni ifoda etish va saralash. Manfaatlarni guruhlar ham ifoda etishlari mumkin, lekin faqat partiyalargina ularni markaziy davlat organlarining qarorlariga ta’sir ko‘rsatadigan shaklda bir butun qilib birlashtira oladilar;
-fuqarolarni safarbar qilish va ijtimoiylashtirish. Partiyalar o‘z faoliyatining uzoq muddatli ijtimoiy va g‘oyaviy-psixologik asosini yaratadilar, ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda tegishli ijtimoiy fikrni shakllantiradilar;
-hukmron elitani rekrutlash (shakllantirish). hokimiyatning mahalliy organlarini, hukumatning avval yashirin, so‘ngra esa real tarkibini shakllantiradilar; hokimiyatning vakolatli organlari bilan jamiyat o‘rtasidagi aloqalarni ta’minlaydilar; boshqa siyosiy institutlar bilan birga davlat boshqaruvi va ijtimoiy boshqaruv mexanizmini shakllantiradilar; hukumat tuzilmalari va mexanizmlarining barqarorligini ta’minlaydilar;
- siyosiy riovjlanish strategiyasini ishlab chiqish. Siyosiy partiyalar faoliyatining asosiy yo‘nalishlari orasida dasturiy qoidalarni, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy strategiyani ishlab chiqishni alohida ajratib ko‘rsatish lozim bo‘ladi. Hozirgi zamon strategiyasini ishlab chiqishga malakali kadrlar jalb etiladi.
Siyosiy partiyalar o‘z tarafdorlari faoliyatida birdamlikni ta’minlashga, o‘zlarining ittifoqchilari tomonidan qo‘llab-quvvatlanishlarini tashkil etishga intiladilar. Partiyalarning mafkuraviy funksiyasi, bir tomondan, g‘oyalar ishlab chiqishga, ikkinchi tomondan, «odamlarni ishlab chiqarishga» qaratilgan siyosiy faoliyatda o‘z ifodasini topadi. Partiyalar o‘zlariga vakolat bergan ijtimoiy birlashmalarning manfaatlari va xohish-irodasini ifodalovchi strategik va taktik konsepsiyalarni ishlab chiqishning tashabbuskorlari va shtablari sifatida namoyon bo‘ladi. Mazkur konsepsiyalarning asosiy komponentlari jamiyatning rivojlanish va umuman, faoliyat ko‘rsatish modellaridir. Partiyalarning mafkuraviy faoliyati, konsepsiyalar ishlab chiqishdan tashqari, ana shu konsepsiyalarni va ularning maqsadlariga mos keluvchi boshqa g‘oyalarni keng tarqatish va targ‘ib etishga qaratilgan. Hukmron partiyalar buning uchun davlatning mafkuraviy funksiyasidan ham foydalanadilar.
Partiyalarning fuqarolarni ijtimoiylashtirish borasidagi faoliyati ularning pirovard maqsadlari va ularga vakolat bergan ijtimoiy guruhlarning manfaatlari bilan bog‘liq. Hukmron partiyalar ular himoya qilayoigan qadriyatlarning ijobiy qabul qilinishini, ular tutayotgan yo‘lning keng ijtimoiy qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlaydigan ijtimoiylashuvni amalga oshirishga intiladilar.
Har bir partiya uchun tegishli ijtimoiy birlashmalarning manfaatlarini himoya qilish vakolati juda muhimdir. Ushbu funksiyaning mazmunini mazkur manfaatlarni ifodalashning siyosiy vositalarini ta’minlash, ularni maqsadlar va ideallar shaklida bayon qilish hamda siyosatning boshqa sub’ekglari bilan o‘zaro ta’sir jarayonida himoya qilish tashkil etadi. Man­faatlarni ifoda etish vakolati funksiyasi turli qatlamlar va guruhlarning o‘ziga xos manfaatlarini muvofiqlashtirish asosida ijtimoiy birliklarning umumiy manfaatlarini jamlash yo‘li bilan hamda davlat organlarini egallash va ular ustidan nazorat o‘rnatish yoki siyosiy qarorlar qabul qilish va amalda hukmronlik qilish jarayonida ushbu organlarga tazyiq o‘tkazishning turli shakllari vositasida amalga oshiriladi.
Partiya siyosiy tizimining va umuman jamiyat rivojlanishining maqsadlari va siyosiy mezonlarini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Bu funksiyaning bajarilish hajmi va samaradorligi partiyaning siyosiy tizimdagi mavqeiga bog‘liq bo‘ladi. Bu borada eng katga imkoniyatlarga hukmron partiyalar egadirlar. Ular butun ijtimoiy tizimning harakat yo‘nalishini belgilovchi siyosatni ishlab chiqadilar va shakllantiradilar. Partiyaning siyosiy yo‘lni ishlab chiqishda ishtirok etish darajasi, bu funksiyaning amalga oshirilish hajmi va samaradorligi partiyaning mavjud siyosiy tizimdagi mavqeini belgilovchi ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Partiyaning tashkilotchilik funksiyasi muayyan kadrlar siyosatida, ya’ni partiyaning o‘zida, boshqa davlat va jamoat tashkilotlarida kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo‘yishdan iborat faoliyatda o‘z ifodasini topadi. Partiyalarning ushbu tashkilotchilik kichik funksiyasini siyosatshunoslar siyosiy rekrutlash - siyosiy rahbar kadrlarni tanlash funksiyasi deb ataydilar. O‘zining siyosiy kadrlari orqali partiya davlat apparatida va boshqa tashkilotlarda o‘z siyosatini o‘tkazadi, siyosiy tizimning boshqa institutlariga o‘z ta’sirini yoyadi.
Partiya saflarining birligi va hamjihatligini ta’minlashga, partiya a’zolari va tarafdorlarini o‘zaro yaqinlashtiruvchi qadriyatlar va me’yorlarni ishlab chiqishga, rahbarlikni amalga oshirish va partiya faoliyatini boshqarishga qaratilgan partiya ichki faoliyati juda muhimdir.
Siyosiy partiyalar faoliyatining muhim yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

• 
  tegishli ijtimoiy guruhlarning manfaatlarini aniqlash, bayon qilish va asoslash, ularni faollashtirish va integratsiyalash;
  
• 
  siyosiy doktrinalar va dasturlar yaratish;
  
• 
  davlatda hokimiyat uchun kurashga va davlatning faoliyat dasturlarini yaratishda, davlat hokimiyatini amalga oshirishda ishtirok etish;
  
• 
  umuman jamiyatni yoxud uning bir qismini siyosiy jihatdan tarbiyalash, ijtimoiy fikrni shakllantirish;
  
• 
  davlat apparati, kasaba uyushmalari, jamoat tashkilotlari uchun kadrlar tayyorlash va ularni yuqori mansablarga ko‘tarish;
  
•