Mavzu: Skandiy, Ittriy, Lantan, Aktiniy ishlati;ish sohalari va qo`llanilishi Reja: 1

Skandiy gruppachasi elementlarining ishlatilishi.

Ular asosan o‘ta yuqori aniqlikda ishlaydigan mikro- va nano-elektronika vositalari uchun eng muhim detallarni tayyorlashda qo‘llaniladi. Skandinaviya elementlari, ilmiy tilda aytadigan bo‘lsak, siyrak yer elementlarisiz hozirgi zamonning eng ilg‘or devayslari - ayfon ham, planshetu, superkompyuterlar ham bo‘lmas edi. Shuningdek, ushbu elementlarning ayrimlari shishasozlikda, mahsulotning shaffofligini orttirish uchun qo‘llaniladi. Shisha va oynalarning infraqizil va ultrabinafsha nurlarni o‘tkazadigan yoki, filtrlaydigan maxsus navlarini ham aynan siyrak yer metallari qo‘shib tayyorlanadi. Yana ayrim siyrak yer elementlari kimyo sanoati katalizator sifatida o‘z ahamiyatiga ega. Shuningdek, lazer texnologiyalari va optoelektronikada ham ushbu guruh elementlarining o‘rni katta.

Lantanoidlar koʻpgina organik moddalar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. Bulardan limon kislota va aminopoli-sirka kislota qatori — nitrilotri-sirka kislota (NTA) va etilendia-mintetrasirka kislota (EDTA) va boshqa bilan hosil qilgan kompleks birikmalarning ahamiyati katta. Lantanoidlar yer poʻstining massa jihatdan 1,78-10~2%ini tashkil qiladi. Ayniqsa, lantan, seriy va neodim keng tarqalgan. Lantanoidlar tarkibida nodir-yer elementlari bor minerallardan (250 dan ortiq) metallotermik hamda elektroliz usulida olinadi.
Lantanoidlar qora va rangli metallurgiya, shisha, kimyo, toʻqimachilik sanoatida, optik asboblar va teri (koʻn) ishlab chiqarishda, radioelektronika sanoatida, atom reaktorlarida ishlatiladi. Keyingi vaqtda Lantanoidlardan qishloq xoʻjaligida insektitsid va mikrooʻgʻit sifatida foydalanilmoqda.

Xulosa

Foydalangan adabiyotlar:

1. 
   Avazov V.V. “Qiziqarli kimyo”. T. O’qituvchi. 1982.
   
2. 
   Element 2011
   
3. 
   Рахимов С.Р. “Анорганик кимё”. Т. Укитувчи. 1984.
   
4. 
   Aхмедов Н.С. “Общая и неорганическая химия”. M. Высшая школа.
   
5. 
   Глинка Н.Л. “Общая химия”. Ленинград. Химия. 1988.
   
6. 
   Qodirov Z., Muftaxov A.G. “Noorganik kimyodan amaliy mashg’ulotlar”. T. O’zbekiston. 1996.
   
7. 
   Rafiqov A., Ismoilov I., Asqarov M. “Kimyo”. T. O’qituvchi. 2000.
   
8. 
   Karimova D.A. “Kimyo”. T. Voris nashriyoti. 2008.
   
9. 
   www.ziyonet.uz
   
10. 
    www.edu.uz
    
11. 
    http://hemis.pharmi.uz/