mavzu soat juftlik Bolalar rivojlanishining genetik asoslari

Reproduktiv hujayralarni shakllantirish
Aytganimizdek, oddiy odam hujayralarida 46 xromosoma mavjud. Muhim istisno mavjud: Gametalar deb ataladigan erkak va ayol jinsiy hujayralarining har biri atigi 23 xromosomaga ega. Erkaklarda spermatozoid va ayollarda tuxumdon shaklini oladigan gametalar mayoz deb ataladigan hujayralar bo'linishi jarayonida hosil bo'ladi.

• 
  Gametalar (gameta — xotin, gametes — er) — hayvon va oʻsimliklarning jinsiy hujayralari. Gametalar irsiy belgilarni ota-onadan avlodga oʻtkazish funksiyasini bajaradi.
  
• 
  Meyoz (yun. meiosis — kamayish) - hujayralar bo'linishi va jinsiy hujayralar hosil bo'lish jarayoni.
  

Meyoz
Meyoz paytida yangi jinsiy hujayralar hosil bo`ladi, shunda bolaga ikkala ota-onadan ham ba'zi bir yangi xususiyatlarga ega bo'lgan irsiy xususiyatlar o`tadi. Meyoz erkak yoki urg'ochi jinsiy hujayra ichidagi 46 xromosoma (gameta kashfiyotchisi) 23 ta to'plamga birlashganda boshlanadi. Keyin jinsiy hujayra har bir xromosomani takrorlaydi va juft xromosomalar yonma-yon turadi. Keyinchalik, har bir juftlik o'rtasida genetik material segmentlari almashinadi. Bu genetik materialning juftlashgan xromosomalar orasidagi genlarni kesib o'tishi va ota-onalarning xromosomalarida mavjud bo'lmagan yangi irsiy birikmalar hosil qiladi.
Shundan so'ng, takrorlangan xromosomalarning juftlari ajralib chiqadi va hujayra har bir juftdan yarmi bilan ikkita yangi jinsiy hujayralarga bo'linadi. Imkoniyat 23 juftning har biridan takrorlangan xromosomalarning qaysi biri ikkita yangi hujayradan biriga yoki boshqasiga o'tishini aniqlaydi. Shunday qilib, ushbu bosqich genetik individuallikka ikkinchi yo'lni taqdim etadi. Birinchi hujayraning bo'linishi paytida ikkita yangi urg'ochi jinsiy hujayradan biri hujayra moddasining asosiy qismini oladi va kuchli, sog'lom, ya'ni hayotga yaroqli hisoblansa, ikkinchisi esa kichikroq bo`ladi. Ikkala yangi erkak jinsiy hujayralari ham hayotga layoqatli hisoblanadi.
Ikkinchi hujayra bo'linishi sodir bo'ladi va takrorlangan xromosomalar ajralib chiqadi. Har bir yangi hujayra har bir juftlikdan takrorlangan xromosomalardan birini oladi. Natijada paydo bo'lgan erkak jinsiy hujayralari pishib, spermaga aylanishga tayyor bo`ladi. Ayol jinsiy hujayralari bu ikkinchi bo'linishni faqat sperma bilan urug'lantirilgandan keyingina o'tkazadi. Ayol hujayrasi bo'linib bo'lgach, ikkita yangi hujayradan faqat bittasi - urg'ochi jinsiy hujayralar (tuxumdon) yashovchan bo'ladi. Meyoz jarayoni natijasida bitta tuxumdon va to'rtta sperma hosil bo'ladi.
Meyozning ko'p bosqichlari ba'zi xususiyatlarning avlodlar davomida saqlanib qolishini va boshqa butunlay yangi xususiyatlarning yaratilishini ta'minlaydi. Bolalar ba'zi xususiyatlar ikkala ham ota, ham onasidan o`tgan bo`ladi chunki ular xromosomalarning yarmini har bir ota-onadan oladi. Bolalar ota-onalaridan boshqalarga o'xshamaydilar, chunki meyoz paytida xromosomalarning qismlari biroz o'zgaradi; bolalar meros qilib olgan xromosoma tuzilmalari ota-onalarning xromosomalarining aniq nusxalari emas. Bundan tashqari, ota-onadan bolaga yuqadigan bitta gen (va ikkalasi ham birgalikda) oilaning ikki a'zosida turlicha ish yuritishi mumkin, chunki boshqa genlar bu gen ta'sirini kuchaytirishi yoki susaytirishi mumkin.
Jins
Agar bitta sperma va bitta tuxum hujayrasi birlashsa, har bir ota-onadan 23 xromosoma birlashib, 46 xromosomali yangi mavjudotni (zigota) hosil qiladi. 23 xromosoma juftligi shaxsning jinsini aniqlaydi: ikkita X xromosomasi (onadan va otadan bittadan) ayolni, X xromosoma va Y xromosomaning birikmasidan (navbati bilan ona va otadan) erkak hosil bo'ladi.