Мавзу Спортчиларнинг умумий ва махсус тайёргарликларини режалаштириш мохияти

Тактик тайёргарлик, бу – тактикани ўзлаштириш, яъни мусобақа ёки беллашув жараёнида тўғри қарор қабул қилиш учун зарур билим, ўқув ва тажриба орттиришдир.
Умумий тактик тайёргарлик спортчининг спортдаги мусобақа фаолияти шаклланишининг асосий негизини йўлга қўяди.
Махсус тактик тайёргарлик эса танланган спорт тури бўйича беллашув жараёнида тўғри қарор қабул қилиш санъатини эгаллашга ёрдам беради.
Спорт тактик беллашув олиб бориш усулларининг самарадорлигини ўзида акс эттирса, тактик тайёргарлик маълум бир пайтда, лаҳзаларда келаси ҳаракатлар учун қарор қабул қилишда намоён бўлади. Маълумки, спорт натижаси кўп жиҳатдан бу қарорларнинг тўғрилигига боғлиқ, айниқса беллашув жараёнида ҳаракатланишнинг турли вариантлари мавжуд бўлган спорт турларидир. Демак, агар 1500 м га югуришда нотўғри қўйилган тактикани яхши жисмоний тайёргарлик билан ўрнини қоплай олсак, тактик хатоларга йўл қўядиган қиличбознинг деярли ғалабага имконияти қолмайди.
Шундай қилиб, тактик қарор қабул қилиш ютуққа эришиш имкониятини максимал даражада ошириш лозим. Шунинг учун тўғри тактик мусобақа имкониятлари рақиб имкониятларидан ва бошқа тўсқинлик қилувчи омиллардан устун бўлган мусобақа ҳолатлар кетма-кетлигини танлашдан иборатдир. Бундан келиб чиқадики, доим ҳам фақат яхши ўзлаштирилган, қулай вариантларни қўллаш керак эмас, агар у рақибга қийинчиликлар туғдирмаса. Одатда, ютуқ рақиб ҳаракатларининг мураккаблашишига олиб келади, керак бўлса бунда ўзингизга ҳам қийинчиликларни енгишингизга тўғри келади. Айрим холларда самарали қарши ҳолатга ўтишда рақибга енгиллик туғдириб қўйилиши мумкин. Ундан ташқари, кўпинча тактик ҳаракатнинг бир туридан иккинчисига ўтиш, шунингдек, ҳаракатлар маскировкаси ёки ёлғон, алдамчи ҳаракатлар қўлланилади.
Шахсий, гуруҳли ва жамоавий тактикани ажратиш лозим.
Шахсий тактика битта спортчи бажарадиган машқда қарор қабул қилишда ишлатилади.
Гуруҳли тактика ютуққа эришиш учун жамоанинг бўлакларини бирлаштиришда қўлланилади.
Жамоавий тактика беллашувда қатнашаётган бутун жамоа ҳаракатларининг хусусиятлари билан асосланади. Жумладан спорт ўйинларида жамоавий тактика аввало тизимига боғлиқ: спортчининг майдонда жойлашишининг умумий кўриниши ва улар орасидаги функцияларнинг бўлиниши. Масалан, 1-4-2-4 футболда битта дарвозабон, тўртта ҳимоячи, иккита ярим ҳимоячи ва тўртта ҳужумчини ифодалайди.
Тактик тайёргарлик усулубиятида назарий ва амалий йўналиш яққол ажралиб туради.
Назарий йўналиш спортчининг беллашув жараёнида тўғри қарорлар қабул қилишида муҳим ва зарурий билимларни ўзлаштиришига боғлиқдир. Бунда адабиётлар ўрганилади, етакчи мутахассислар маърузалари тингланади, видеомагнитафон ёрдамида мусобақа фаолияти ёки махсус бланкаларида кузатувлар натижасини ёзиб бориш ўрганилади. Спортчининг бундай олдиндан маълумотларга эга бўлиши, одатда мусобақа жараёнида уни тезроқ ва анча тўғри қарор қабул қилишига, ютуққа эришишига имкон яратиб беради, спорт машғулоти шароитларида тактикани ўзлаштиришни тезлаштиради.
Амалий йўналишлар мусобақали машқларни бажариш пайтида қарорлар қабул қилишда спортчининг билим ва ўқувини шакллантиришга ёрдам беради. Бунда машғулотлар шароитларини соддалаштириш, енгиллаштириш, шароитларни мураккаблаштириш ва машғулотни келгуси мусобақа шароитларига яқинлаштириш, шу билан биргаликда “рақибни ўрганиш” ишлатилади. Буларга яна мусобақа амалиётида қарорлар қабул қилиш тажрибасини эгаллашнинг ҳам киритишимиз мумкин. Ундан ташқари, спортчини тактик тайёрлашда мусобақали ҳолатни ифодаловчи махсус тренажёрлар кенг ишлатилмоқда, уларга қараб спортчи иложи борича тезроқ қарор қабул қилиши, бир неча тугмачалардан бирини босиш билан маълумот бериши мумкин.
Руҳий тайёргарлик. Спортчининг руҳий тайёргарлиги кенг вазифаларнинг ечимига, яъни фикрий, ақлий, ватанпарварлик, аҳлоқий тарбия ва мусобақа ҳамда машғулот шароитларида самарали ҳаракат қилиш учун психикасини тайёрлашга боғлиқ.
Аввал айтиб ўтилганидек, спортнинг эътиборли жиҳатларидан бири-унинг тарбиявий жиҳатидир. Бу, энг аввало, фикрий ва ақлий тарбиянинг самарали амалга оширилишида намоён бўлади.
Спортнинг махсус хусусияти спортчидан энг аввало спорт аҳлоқига риоя қилишни талаб қилади, яъни рақиблар, ҳакамлар, шериклар, мураббийлар билан алоқалар жамланмасининг меъёрлари, қайсики, спорт турининг расмий қонун-қодалари чегарасидан чиқиб кетади. Спорт аҳлоқи мусобақани ҳалол олиб бориш, маън этилган ҳаракатларга йўл қўймаслик, спорт ҳаракатининг барча иштирокчиларига бўлган ҳурматни, шу жумладан, рақибни ҳам назарда тутади. Ушбу масаланинг долзарблиги спорт томошаларида катта машҳурликка эга, яъни ҳар бир қўполлик, аҳлоқсизлик, ютуққа эришиш учун ёлғон ҳаракат ва қонун-қоидаларга амал қилишлик мухлисларда салбий муносабатни уйғотади.
Руҳий тайёргарлик умумий ва махсус тайёргарликка ажратилади.