Mavzu: statik tizimlar haqida tushuncha

STATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA AKSIOMALARI

Dаrsning mаqsаdi — o’quvchilаrdа statikaning asosiy tushunchalari va aksiomalariga doir bilimlаrni shаkllаntirish.

Tаrbiyaviy mаqsаdi — texnik mexanikaning tafakkurni shakillantirish va rivojlantirish

Rivojlаntirish mаqsаdi — fаnlаrаro bog'lаnishlаr asosida o’quvchilarning statika, kinematika va dinamika elementlari bo’yicha bilimlarni chuqurlashtirish. 1. Asosiy tushunchalar va ta'riflar

Statikada jismlarning muvozanati o'rganiladi. Moddiy jismlarning muvozanati mexanik harakatnirig xususiy holi bo'lib, bunda uning ma'lum qismiga qo'zg'almas qilib mahkamlangan koordinatalar sistemasiga nisbatan tinch vaziyati tushuniladi.

Jismlar qo'zg'almas qilib mahkamlanganda "tinch holatda" turadi, deyish mumkin. Masalan, dastgoh tinch holatda turibdi, deymiz. Haqiqatan ham dastgoh beton yordamida yerga qo'zg'almas qilib o'rnatilgan. Lekin aslida dastgoh Yer bilan birgalikda Quyosh atrofida murakkab harakat qiladi.

Demak, tabiatda mutlaq (absolyut) qo'zg'almaydigan jism boimaydi va bo'lishi ham mumkin emas.

Jismlarning mexanik harakati va muvozanatini tekshirishda statikaning quyidagi asosiy tushunchalaridan foydalaniladi:

1. Moddiy nuqta deganda oichamlari va shakli ma'lum sha-roitda hisobga olinmaydigan, massasi bir nuqtada joylashgan deb tasavvur qilinadigan jism tushuniladi.

   
   

2. Mutlaq qattiqjism deganda kuch ta'sirida istalgan nuqta-lari orasidagi masofa doimo o'zgarmasdan qoladigan qattiq jism tushuniladi.

   
   

Tabiatda mutlaq qattiq jism uchramaydi, har qanday jism ham ozmi-ko'pmi deformatsiyalanib shakli va oichamlarini o'zgartiradi. Ko'pinchabu o'zgarishlar jismning o'lchamlariga nisbatan juda kichik bo'lganligi sababli, mexanik harakatni yoki muvozanatni o'rganishda ular e'tiborga olinmaydi.

3. Jismlar o'zaro ta'sirining miqdor oichovi kuch deyiladi.
Kuchlar turli xil ko'rinishda namoyon bo'ladi: og'irlik

kuchi, inersiya kuchi, elektrlangan va magnitlangan jismlar­ning tortishish yoki itarishish kuchlari, ishqalanish kuchlari, bi-ror jismni bir joydan boshqa joyga ko'chirish, uni ko'tarish, tezligini o'zgartirish uchun zarur bo'lgan kuchlar va h.

Kuch yo'nalishi, moduli (son qiyraati) va qo’yilish nuqtasi bilan tavsiflanuvchi vektor kattalikdir (1.1-shakl).

Ku ch yotgan KL to'g'ri chiziq  kuchning ta'sir chizig'i deyiladi.

Xalqaro birliklar sistemasi (SI)da kuch birligi qilib Nyuton, qisqacha N qabul qilingan (1-ilova).

4. Jismga qo'yilgan  kuchlar to'plami kuchlar tizimi deyiladi.

Jismga qo'yilgan  kuchlar tizimi ko'rsatadigan ta'sirni boshqa  kuchlar tizimi bilan almashtirilganda jismning holati o'zgarmasa, bunday ikki kuch tizimi teng kuchli (ekvivalent) kuchlar tizimi deyiladi. Bu kuchlarning teng kuchliligi quyidagicha yoziladi:

  (a)

5. Kuchlar tizimi ( ) ning ta'sirini bitta  kuch bera olsa, bunday kuch kuchlar tiziminmg teng ta 'sir etuvchisi deyiladi va quyidagicha yoziladi:

~  (b)

6. Kuchlar tizimi ta'siridagi jism tinch holatda qolsa yoki inersion harakatda bo'lsa (masalan, jismning barcha nuqtalari o'zgarmas va bir xil tezlik bilan harakatlansa), jismning bun­day holati muvozanat holati deyiladi. Kuchlar tizimi ta'siridagi jism muvozanat holatida bo'lsa, u muvozanatlashgan kuchlar tizimi yoki nolga teng kuchli tizim deyiladi:

( ) ~ 0 (d)

7. Statikada jismning muvozanati deganda uning tinch ho­lati tushuniladi.

Jismning harakati yoki holati boshqa jism bilan bog'langan koordinatalar sistemasiga nisbatan tekshiriladi. Odatda bunday koordinatalar sistemasi sanoq sistemasi-deyiladi.

Statikada Yer bilan bevosita bog'langan sanoq sistemasi ishlatiladi.