Мавзу: статистика фанининг предмети ва усули


Иктисодий индекслар тўғрисида тушунча ва уларнинг турлари


Download 141.82 Kb.
bet21/22
Sana24.09.2023
Hajmi141.82 Kb.
#1686854
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
Bog'liq
portal.guldu.uz-СТАТИСТИКА

2.Иктисодий индекслар тўғрисида тушунча ва уларнинг турлари
Ўқитувчининг мақсади Иктисодий индекслар тўғрисида тушунча бериш
Идентив ўқув мақсадлари

    1. Иктисодий индекслар тўғрисида тущунчага эга булиш

    2. Иктисодий индексларнинг турларини урганиш

.
Маъруза баени
Индекс сузи лотинча «index» атамасидан олинган булиб, белги, кўрсаткич деган маъноларни билдиради. Статистик индекслар (рузнома,ойномо, алока булмлари,кутубхонадаги китобларга куйиладиган индекслардан фаркли уларок) нисбий кўрсаткичлар булиб, улар «Урганилаётган ходисалар хажми қандай?» деган саволга эмас, балка «Ходисанинг бир микдори билан унинг иккинчи микдорини солиштириш нисбати қандай?» деган саволга жавоб беради. Хар қандай нисбий микдорлар сингари, индексларни хисоблаётганда хам ходисанинг мутлак кийматларидан четланилади. Уларда бу кийматлар мавхумлашади.
Индекслар провард натижада нисбий кўрсаткичлар булсада,аммо улар нисбий ва мутлак микдорларнинг ягона бирлигида гавдаланади. Шунинг учун хам индексларни хисоблаш натижаларига асосланиб, ходиса узгаришининг нисбий микдорлари билан бир каторда, бу узгаришнинг мутлак кийматини хам аниклаш мумкин.
Индекслар ижтимоий-иктисодий тахлилларда ходисалар узгаришларини умумлаштириб таърифловчи курол сифатида кенг кулланилади. Айнан шу хусусиятлари билан улар нисбий микдорлардан тубдан фарк килади.
Индекслар ёрдамида умумулчовга эга булмаган турли хилдаги масалалар ечилади:
мураккаб тупламлар буйича шартнома ва давлат буюртмаларининг уртача бажарилиш даражаси хисобланади;
мураккаб тупламлар уртасидаги богланиш кучи, уларга таъсир этувчи омилларнинг роли аникланади.
Кайд килинган вазифаларни бажаришга караб индекслар куйидаги турларга булинади:
а) динамика индекслари;
б) шартнома ва давлат буюртмалари бажарилиши индекслари;
в) узгарувчан ва узгармас таркибли, тузилмавий силжишлар индекслари;
г) худудий индекслар;
д)аналитик индекслар.
Динамика индекслари икки ва ундан ортик даврлар ичида урганилаётган ходисаларнинг хакикатда қандай узгаришини ифодалайди.
Шартнома ва давлат буюртмалари бажарилиши индекслари, биринчидан, корхона билан корхона уртасидаги шартномаларнинг, иккинчидан, корхона томондан давлат буюртмаларининг хакикатдан кай даражада бажарилганини белгилайди.
Худудий индекслар ёрдамида турли унсурлардан ташкил топган мураккаб иктисодий ходисаларнинг умумий узгаришлари, уларнинг шаклланишлари айрим омилларнинг роли аникланади.
Индексларни хисоблашда иккита давр катнашади, бири –жорий (хисобот), иккинчиси-утган, базиз давр деб аталади. Жорий давр дейилганада индекслаштирилаётган ходисаларнинг солиширилаётган даражаси тушунлилади. У «1» сатр оситда ишорачаси билан ифодаланилади. Базис давр дейилганда таккослаш асос килиб олинган даража тушунилади, уни «о» сатр ости ишорачаси оркали ифодлаш кабул килинган, i ва I лар эса алохида ва умумий индексларни ифодалайди.
Индексларнинг тузишда куйидаги шартли белгидлар кулланилади.
82 жадвал

Кўрсаткичлар

Белгилар

Даврлар







Базис

Жорий

1.Махсулот хажми

q

Q0

Q1

2.Махсулот бахоси

P

P0

P1

3.Махсулот тан нархи

C

C0

C1

4.Махсулот ишлаб чикариш учун жами мехнат, руйхатдаги ишчиларнинг уртача сони,киши куни,киши соати ва хакоза.

T

T0

T1

5.Махсулот бирилиги ишлаб чикариш учун сарфан вакт,киши куни,киши соат ва хакоза.

t

t0

t1

Алохида идекслар.


Идекслар мураккаб ходисанинг айрим усуллари учун хам, умуман мураккаб ходиса учун хам хисобланиши мумкин. Шунга караб улар алохида ва умумий (агрегат) индексларга булинади. Алохида индекслар мохияти жихатидан динамика нисбий микдорларига якин булиб, урганилаётган ходиса ё микдори (хажмини) нинг, ё бахоси (нархи), ё таннархининг ёки мехнат талабчанлигининг вакт ичида узгаришини тансифлайди.
Амалиётда асосан куйидаги алохида индекслар кулланилади.
83-жадвал

Бир хил турдаги махсулот буйича

Алохида индекслар

1. Микдор индекси

Iq=q1:q0

2. Бахо индекси

Ip=p1:p0

3. Таннарх индекси

Ic=c1:c0

4. Вакт сарф индекси

It=t0:t1

5. Мехнат унидорлиги индекси

Iv=v1:v0

Агрегат индекслар.
Агрегат индекслар турли хилдаги унсурлардан тузилган мураккаб иктисодий хидисаларнинг урганилаётган даврлар ичида уртача узгаришини таърифлайди. Амалиётда асосан куйидаги куринишди агрегат кулланилади.
84-жадвал

Турли хилдаги махсулот буйича

Агрегат индекслар

1. Микдор индекси

∑q1 p0
Iq=----------
∑q0 p0

2. Бахо индекси

∑p1 p1
Ip=-------------
∑p1 p1

3. Таннарх индекси

∑c1 q1
Ic=------------
∑c0 q1

4. Вакт сарф индекси

∑t0 tq1
It=-----------
∑t1 q1

5. Мехнат унидорлиги индекси

∑q1 p ∑q0 p
Iv=----------: -----------
∑т1 ∑т1

6. Харажат индекси

∑q1 c1
Iqc=-----------
∑q0 c0

7. Товар оборот, киймат индекси

∑q1 p1
Iqp=----------
∑q0 p0

Бу ерда:

Iq-махсулот микдорининг умумий индекси;


Ip-бахонинг умумий индекси;
Ic-таннархнинг умумий индекси;
It-мехнат унумдорлигининг умумий индекси;
q1 p0 -базис даврдаги махсулотнинг киймати (базис давр бахосида);
∑p1 p1 -жорий даврдаги махсуотнинг киймати;
∑c1 q1 -базис даврдаги харажат;
с0 q1 -жорий даврдаги махсулотни ишлаб чикариш учун килинган харажат
(базис давр танннархида);
∑ с0 q0 -базис даврдаги харажат;
∑t0 q1 -жорий давр махсулотини ишлаб чикариш учун кетган вакт(базис давр
сарфи билан);
∑t1 q1 -жорий давр махсулотини ишлаб чикариш учун кетган вакт.



Download 141.82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling