Mavzu: Statistika predmeti Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

O‘zbekiston iste’mol baholari indeksi
dekabr 1994 y. 100%

		1995	1996	1997	1998	1999
Yanvar	1	1,169	228,5	381,2	465,1	598,2
Fevral	2	1,377	234,6	899,9	478,2	616,2
Mart	3	1,484	240,0	410,8	487,7	631,0
Aprel	4	1,732	263,0	440,0	497,0	345,5
May	5	1,840	270,4	452,8	503,9	657,7
Iyun	6	1,801	270,7	438,7	495,9
Iyul	7	1,803	262,3	437,4	504,3
Avgust	8	1,816	265,2	434,8	506,3
Sentyabr	9	190,3	272,3	436,1	511,9
Oktyabr	10	200,4	284,3	439,2	527,8
Noyabr	11	208,6	314,2	446,6	547,8
Dekabr	12	217,0	356,6	454,7	572,5

XII 600 I XI 500 400 II X 300 200 IX III 600 500 400 300 200 0 200 300 400 500 600 200 300 VIII IV 400 500 VII 600 V VI 4.5-grafik. O‘zbekistonda 1995-1999 yillarda iste’mol tovarlar va xizmatlari baholari spirali (burama chizig‘i).

Ustun (yoki tasma) shaklli diagrammalar. Ustun (yoki tasma) shaklli diagrammalar statistik ma’lumotlarni ko‘rimli qilib tasvirlashning eng oddiy usulidir. Ular har xil ko‘rsatkichlarni taqqoslash, murakkab hodisalarning tuzilishi va ularning zamonda (vaqtda) o‘zgarishini tasvirlash uchun xizmat qiladi. Ustun (yoki tasma) shaklli diagrammalarda statistik ma’lumotlar vertikal yoki gorizontal joylashtirilgan to‘g‘ri to‘rtburchak ko‘rinishida tasvirlanadi. Bunday diagrammalarni tuzish tartibi bilan quyidagi misolda tanishib chiqaylik.
4.3.1-jadval
O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot va uning tarkibiy qismlarining yillik o‘sish sur’atlari (oldingi yilga nisbatan % da)

Yillar	1992	1993	1994	4995	1996	1997	1998	1999
YaIM	-11,1	-2,8	-5,2	-0,9	1,7	5,2	4,4	4,4
Sanoat	-6,7	3,6	0,9	0,2	6,3	6,5	5,8	6,1
Qishloq xo‘jaligi	-6,4	1,5	-7,4	2,3	-6,5	5,8	4,0	5,9

Manba: O‘zbekistonning iqtisodiy yo‘nalishlari. 1998 va 1999 yil IV chorak, 38-bet.
Bu ma’lumotlarni grafikda tasvirlash uchun masshtab belgilaymiz. Aytaylik, masshtab qilib 1 sm:2% ga olsak, u holda ma’lumotlar shkalada quyidagi nuqtalar bilan ifodalanadi(sm):

	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999
YaIM	-11,1	-2,8	-5,2	-0,9	1,7	5,2	4,4	4,4
Sanoat	-6,7	3,6	0,9	0,2	6,3	6,5	5,8	6,1
Qishloq xo‘jaligi	-6,4	1,5	-7,4	2,3	-6,5	5,8	4,0	5,9

Koordinat sistemasini chizib, vertikal o‘qqa masshtab bo‘yicha shkalaga asoslanib o‘sish sur’atlarini, gorizontal o‘qqa esa mahsulot turlari bilan yillarni joylashtiramiz. Har qaysi yil uchun to‘rttadan kengligi 0.5 sm va bo‘yi yuqoridagi jadval ma’lumotlariga teng qilib gorizontal o‘qda ustunlar chizamiz(4.6-grafik).

Xulosa
SHunday qilib, iqtisodiy statistika iqtisodiy qonunlarning aniq makon va zamon sharoitida miqdoran ro’yobga chiqishini, ommaviy iqtisodiy hodisa va jarayonlarning miqdor sifat aniqligini o’rganadi.
Iqtisodiy hodisa va jarayonlar iyerarxik tuzilish jihatidan makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy darajadagi voqealardan tashkil topadi.
Butun dunyo, ayrim mamlaktlar, katta mintaqalar bozorlari miqyosida yuzaga chiqadigan hodisa va jarayonlar makroiqtisodiy jarayonlar deb ataladi. Masalan, dunyo yoki mamlakat bozorlarida to’plama taklif va talabni shakllanishi, aholining ish bilan bandligi va ishsizligi, baholar darajasining shakllanishi va o’zgarishi, milliy valyutalarning qadrsizlanishi va inflyatsiya darajasi, investitsiya jarayonlari, milliy boyliklarning shakllanishi va ulardan foydalanish va hokazolar.
Mikroiqtisodiy jarayonlar deganda korxona, firma miqyosida, ayrim tovar va xizmatlar, mehnat va moliyaviy bozorlarda ro’y beradigan voqealar oqimi tushiniladi. Masalan, muayyan bozorda u yoki bu tovarga talab yoki taklif shakllanishi, korxona ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyati natijalarining shakllanishi, firma iqtisodiy aktiv va passivlari shakllanishi, ishlovchi kuchlardan, moddiy va moliyaviy resurslardan foydalanish va hokazolar.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   N.M.Soatov, X.Nabiev, D.Nabiev, G.N.Tillaxo’jaeva. Statistika. Darslik. – T.: TDIU, 2009. – 568 bet.
   
2. 
   X.Nabiyev, D.X.Nabiyev. Iqtisodiy statistika. Darslik. – T.: Aloqachi, 2009. 512 bet.
   
3. 
   Statistika: Uchebnik. / N.Umarov A. Abdullaev. R. Zulinova T-2009.
   
4. 
   Qishloq va suv xo’jaligi statistikasi. S. Ochilov. SH. Ergasheva T-2008
   
5. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi. A.X. Ayubjonov T-2004
   
6. 
   Makroiqtisodiy statistika YO. Abdullaev T-1998
   
7. 
   A.X.SHoalimov, SH.A.Tojiboyeva. Iqtisodiy taxlil nazariyasi.Toshkent “Iqtisodiyot” 2012y.
   
8. 
   SHodiyev va boshqalar. Statistika bo’yicha praktikum. Toshkent “Tafakkur bo’stoni” 2012y.
   
9. 
   A.X.Ayubjonov, B.X.Mamatqulov, S.N.Sayfullaev.”Statistika fanidan amaliy mashg’ulotlar o’tkazish uchun o’quv qo’llanma. Toshkent. “Iqtisodiyot-2012
   

1

2