Mavzu: Suffoziya turlari va namoyon bo'lish shakllari

Tog` jinslari orqali sizilib o`tayotgan suvlar mineral zarrachalarni va jinslarni eritib quyi qatlamga yoki yer yuziga olib ketishiga suffoziya deyiladi. Suffoziya protsessi natijasida yer betida turli xil chuqurliklar hosil bo`ladi. 1 l yer osti suvida 300 g gacha har xil erigan tuzlar bo`ladi. Yer osti suvlarining` tog` jinslari tarkibidagi birikmalarni eritib olib ketishiga ishqorlanish deyiladi. Tog` jinslari orasidagi tosh tuzi tez eriydi, agar suv temperaturasi normal bo`lsa, u 35% ga qadar eriydi, shuning uchun tosh tuzi konlari faqat suv o`tib, yuvilib ketmaydigan qatlamlardagina saqlanib qolishi mumkin. Shuningdek, gips va angidrid, ohaktosh, bo`r, dolomit, mergel jinslari ham suvda yaxshi yariydi. Er osti suvlarida erigan minerallar bo`lganligidan ular turlncha erituvchanlik qobiliyatiga egadir. Sof distillangan 1 l suv SaSO3 (ohaktosh) ni. 10,5 mg/l ni eritsa, tarkibida 1 mg/l karbonat angidrid bo`lgan 1 l suv 50—60 mg/l erita oladi.

• Tog` jinslari orqali sizilib o`tayotgan suvlar mineral zarrachalarni va jinslarni eritib quyi qatlamga yoki yer yuziga olib ketishiga suffoziya deyiladi. Suffoziya protsessi natijasida yer betida turli xil chuqurliklar hosil bo`ladi. 1 l yer osti suvida 300 g gacha har xil erigan tuzlar bo`ladi. Yer osti suvlarining` tog` jinslari tarkibidagi birikmalarni eritib olib ketishiga ishqorlanish deyiladi. Tog` jinslari orasidagi tosh tuzi tez eriydi, agar suv temperaturasi normal bo`lsa, u 35% ga qadar eriydi, shuning uchun tosh tuzi konlari faqat suv o`tib, yuvilib ketmaydigan qatlamlardagina saqlanib qolishi mumkin. Shuningdek, gips va angidrid, ohaktosh, bo`r, dolomit, mergel jinslari ham suvda yaxshi yariydi. Er osti suvlarida erigan minerallar bo`lganligidan ular turlncha erituvchanlik qobiliyatiga egadir. Sof distillangan 1 l suv SaSO3 (ohaktosh) ni. 10,5 mg/l ni eritsa, tarkibida 1 mg/l karbonat angidrid bo`lgan 1 l suv 50—60 mg/l erita oladi.

Buning sababi SO2 gaziga to`yinganligidan yer osti suvida atmosferaga nisbatan SO2 gazi 20 marta ko`p bo`ladi. SO2 gazi ko`p bo`lsa, suv N+ va ON- ioniga ajraladi, natijada suvni erituvchanligi ortadi bunda: SaSO3+N2O SO®Sa (NSO3)2 bu havoda turg`unsizligidan Sa(NSO3)2 SaSO3+N2O+SO2 ajraladi. Yer osti suvida NaCl eritmasi ko`p bo`lsa, gips 2,5-3,5 baravar ko`p eriydi, agar oltingugurtli magniy kislotasi bo`lsa, gips erimaydi. Gipsli, ohaktoshli rayonlarda g`or va chuqurliklar vujudga keladi. Qrim yaylalari, Ustyurt va boshqa ohaktoshli massivlar yuzasyda ko`p uchraydigan voronkasimon chuqurliklar va boshqa suvga to`lgan voronkalar gips voronkalariga juda o`xshaydi. Bularning diametrlari 100 m va bundan sal ortiqroq bo`ladi; ular yuza qatlamning yuvilishidan, erishidan, ba’zan qulashidan ham vujudga keladi. Ohaktoshdagi voronkalar tagida yoriqlar hamda kanallarni uchratish mumkin, bular ponorlar deb ataladi.

• Buning sababi SO2 gaziga to`yinganligidan yer osti suvida atmosferaga nisbatan SO2 gazi 20 marta ko`p bo`ladi. SO2 gazi ko`p bo`lsa, suv N+ va ON- ioniga ajraladi, natijada suvni erituvchanligi ortadi bunda: SaSO3+N2O SO®Sa (NSO3)2 bu havoda turg`unsizligidan Sa(NSO3)2 SaSO3+N2O+SO2 ajraladi. Yer osti suvida NaCl eritmasi ko`p bo`lsa, gips 2,5-3,5 baravar ko`p eriydi, agar oltingugurtli magniy kislotasi bo`lsa, gips erimaydi. Gipsli, ohaktoshli rayonlarda g`or va chuqurliklar vujudga keladi. Qrim yaylalari, Ustyurt va boshqa ohaktoshli massivlar yuzasyda ko`p uchraydigan voronkasimon chuqurliklar va boshqa suvga to`lgan voronkalar gips voronkalariga juda o`xshaydi. Bularning diametrlari 100 m va bundan sal ortiqroq bo`ladi; ular yuza qatlamning yuvilishidan, erishidan, ba’zan qulashidan ham vujudga keladi. Ohaktoshdagi voronkalar tagida yoriqlar hamda kanallarni uchratish mumkin, bular ponorlar deb ataladi.