Mavzu: Suyuqlik va gazlar mexanikasi. Molekulyar-kinetik nazariya

Molekulyar-kinetik nazariya jismlarning issiqlik o’tkazuvchanligini, qattiq moddalarning erishini, ximiyaviy o’zgarishlarini va bir qator hodisalarni tunutirib berdi. Molekulyar- kinetik nazariya moddalarning tuzilishini, ularning xususiyatlarini gazlarda, suyuqliklarda va qattiq jismlarda ro’y beradigan barcha hodisAlarni molekulalar harakatining natijasi deb qaraydi va ularni shu nuqtai nazarga tayanib o’rqanadi. Mazkur nazariya asosida etgan fikrlar tabibalarda tasdiqqangan Ular quyidagilardan iborat

1. 
   moddalar ko’zga kurinmaydigan zarralar-molekuladan tashki; topgan
   
2. 
   ular uzluksiz haraqat qiladi
   

v) zarralar bir-birlari bilan ta`sirlashadi, bu ta`sirlashish molekulalarning to’riga g`a ular orasidagi masofaga bog`lik bo’ladi.

Molekulalarning massalari va o’lchamlari. Tabiatdagi har qanday moddaning molekulasi murakkab tuzhlishga ega. Molekulalar atomlardan tashkil topgan. Atomlar esa o’z navbatida yadro va uning atorofida mavjud bo’lgan elektronlar bulutidan iborat sistema ekanligi Rezerford tajribalari asosida tasdiqlangan. Keyingi tajribalarda yadro proton va neytron zarralari yig`indisidan iborat ekanligi aniqlandi.

Demak, molekula ham atom sIngari elektr zaryadi qiymati asosiy xolatda nolga teng bo’lgan sistema ekan ya`ni neytron neytral zarra bo’lganligi sababli undagi protonlar soni elektr sonlar yig`indisiga tengdur. Bunda elektronlar manfiy ishorali zarra, protonlar esa musbat ishorali zarra bulganligi uchun ulardagi zaryadning abasolyut qiymati o’zaro mos keladi.

Molekulalar ulshami nihoyatda kihchik bo’lsa ha`m, ularning qiymati shu molekulalarni tashkil qilgan ximiyaviy element atomlariga nisbatan katta bo’ladi. Molekulalarning o’lchamligi, ya`ni kattaligini juda oddiy bivosita usulda aniqlash imkoniyati mavjud. Agar suvning sirtiga bir tomchi neft` tomizsak, u tez yoilip suv sirtiga molekula diametridan qalin bulimiga yupqa parda hosil bo’ladi. Masalan, neft` tomchisi 10^-9 m³ hajmga ega bo’lib, suv sirtida yoilish natijasida sath yuziasi 0,5 m² ga teng bo’lgan yupqa parda hosil qilsa, u holda parda qalinligini quyidagisha topish mum:in.

d = V/S edi. Shuning uchun d = 10⁹ m³ / 0,5 m² = 2910^-d m 9 2 nm,

Hisobalab topilgan bu kattalik pardaning qalinligi taxminan molekulalar diametriga mos keladi.

Keyingi o’tkazilgan qator tajribalar asosida barcha ma`lum elementlarning molekulari 0,1- 0,3 ni miqdorga teng o’lchamga ega ekanligi aniqlandi.

Har qanday makroskopik jism molekulalardan tashkil topganligi yuqorida qaid qiyingan edi. Biror jism molekulasining massasini tajiriban quyidagicha aniqlash mumkin. Masalan, massasi A g (hajmi 1 sm³) bo’lgan suv tomchsida qaycha molekula borligini hisoblaylik. Suv molekulasining diametri taxminan 39*10^-8 sm ga teng bo’lsin. Uholda tomchida molekulalar zich joylashgan deb xisoblab, molekula borligini aniqlaysiz. N = 1 sm ³ / (310⁸ sm)³ = 0,910 ²² .

N = 1 sm ³ / (310⁸ sm)³ = 0,910 ²² .

Tomchining massasini shu tomchhdagi molekulalar soniga bo’lib bitta suv molekulasi massasining taxminiy qiymatani topamiz. Hisoblashning ko’rsatishicha u 310^-27 kg ga teng ekan.

Atom va molekula massasining bunday gramm eki kilogrammlarda ifodalangan qiymatlaridan foydalanish noqulay. Shu sababli, massa birligi sifatida atomning massa birligidan foydalaniladi.

Atomning nisbiy massa birligi sifatida atom izotoplari aralashmasi o’rtacha massasining S₁₂ uglerod izotopi atomi massasining M_oS ning 1/12 qismiga teng nisbatiga iytiladi, ya`ni

M_r = M_o / (1/12) M_oC

Shunungdek, massaning atom birligi sifatida S₁₂ uglerod iotopi atomi massasining 1/12 qismi qabul qilingan. Massaning atom birligi qiymati