Mavzu: Suyuqlik va gazlar sarfini o'lchashda sarf o'lchagichlarning ahamiyati reja kirish i-bob. O`Zgaruvchan va o`zgarmas sarf

2.4 MODDALAR SARFINI O‘LCHASHNING ZAMONAVIY 
USULLARI VA VOSITALARI 
 
Tuzilmaviy shakllari va harakat rejimlarining xilma – xilligi bilan 
farqlanuvchi, murakkab va tarkibi bo‘yicha o‘zgaruvchi gazli, suyuq (suv, neft, 
kondensat) va qattiq (qum va boshqa mexanik qorishmalar) fazalar aralashmasidan 
iborat moddaning sarflanishi o‘lchanayotganda bunday oqim sarfini oldindan 
seperasiyasiz o‘lchash murakkab ilmiy – texnik muammo hisoblanadi. Hatto 
seperasion vositalari ham kam samarali bo‘lgan hollarda ham yuqori gaz omiliga 
ega yuqori tezlikli oqimlarni o‘lchashda alohida qiyinchiliklar vujudga keladi. 
Sarflarni o‘lchash (rasxodametriya) sohasida o‘tkazilgan ko‘p yillik tadqiqotlar 
mazkur muammoni hal etish yo‘lini taklif etishga imkon beradi. O‘lchashning 
ishlab chiqilgan va patent olgan yangi spektrometrik uslubi asos bo‘lib xizmat 
qildi. U yuqori gazli omilli yuqori tezlikli oqimlar sharoitida samaralidir. Bu uslub 
maxsulotni yig‘ishning truboprovod tizimida fluktuasion jarayonning (bosim 
fluktuasiyasi) spectral fazalarning oqimda sarflanishi to‘g‘risidagi 
axborot manbai sifatida foydalanishga asoslanadi. 
Spektrometrik uslubning asosiy g‘oyasi shundan iboratki, bunda fazalar sarfini 
ko‘p fazali oqimda fluktuasion jarayonning quvvati spektrining chastotaviy 
komponentlari bo‘yicha hisoblashdir. Bosim fluktuasiyasini hisoblash maxsus 
oqimni o‘lchash o‘zgartkichi bilan amalga oshiriladi (11– rasm). 
O‘lchash o‘zgartkichining asosiy elementlari maxsus 1 konstruksiyali torayuvchi 
qurilma ko‘rinishidagi oqim shakllantirgich va bosim fluktuasiyasi 
datchigi hisoblanadi. Torayuvchi qurilma quyidagilarga imkon beradi: 
qurilmaning chiqishida fazalar sarfi o‘zgarishlarining keng oraliqlarida 
ma’lum muntazam tuzilma oqimini shakllantirish; 
gidrodinamik tizimda quvvatning chastotaviy spektrining berilgan 
axborot xossalariga ega fluktuasiya jarayonini uyg‘otish. 

---

19