Mavzu: Tadbirkorlik faoliyati, uning turlari va asosiy belgilari
Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy-huquqiy shakllari
Download 52.72 Kb.
|
Kurs ishi mavzu Tadbirkorlik faoliyati, uning turlari va asosiy
|
4.Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy-huquqiy shakllari
Har qanday kompaniyani tashkil etish tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy- huquqiy shaklini tanlashdan oldin amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ta'sis hujjatlari tuziladi - ustav va ta'sis shartnomasi bo'lib, ular kompaniyaning nomini, korxonaning tashkiliy-huquqiy shaklini belgilaydi, korxonaning maqsadlari, vazifalari va faoliyatini belgilaydi, shuningdek uni boshqarish tartibini belgilaydi. kompaniya va ta'sischilarning munosabatlari. Ta'sis hujjatlari mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari tomonidan ro'yxatga olinadi. Davlat ro'yxatidan o'tkazilgandan so'ng kompaniya soliq idorasida ro'yxatdan o'tishi, bank hisob raqamini ochishi, muhr, blanka, shtamp va boshqa atributlarni olishi kerak. Shundan so'ng firma biznes tizimiga kiritilishi mumkin. Quyidagilar mavjud tashkiliy-huquqiy shakllari tadbirkorlik faoliyati: xo'jalik yurituvchi sub'ekt jismoniy shaxs (tadbirkor) bo'lgan yakka (yakka tartibdagi) firmalar; xo'jalik shirkatlari (to'liq sheriklik, kommandit shirkat); xo'jalik jamiyatlari (mas'uliyati cheklangan jamiyatlar, qo'shimcha mas'uliyatli jamiyatlar, aktsiyadorlik jamiyatlari); unitar korxonalar; ishlab chiqarish kooperativlari (artellar). 19
o'tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish huquqiga ega bo'lgan fuqaro (jismoniy shaxs) egasi va asosiy xodimi bo'lgan kichik firma. Yakka tartibdagi tadbirkorning mulki uni ro'yxatdan o'tkazgan fuqaroning mulki, shuningdek olingan daromadlar va boshqa qonuniy manbalar hisobidan shakllanadi. Biznes sherikliklari va kompaniyalari- bular ustav kapitali ta'sischilarning ulushlariga (ulushlariga) bo'lingan tijorat tashkilotlari. Umumiy sheriklik - bu ishtirokchilar o'rtasida tuzilgan shartnomalarga muvofiq shirkat nomidan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanadigan va uning majburiyatlari bo'yicha o'z mol-mulki bilan javob beradigan tashkilot. Mulk haqiqiy ishtirokchilarning badallari, tadbirkorlik faoliyati jarayonida olingan daromadlar va boshqa qonuniy manbalar hisobidan shakllanadi va umumiy ulushli mulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir. Ishtirokchilar shirkatning majburiyatlari bo'yicha va barcha mol-mulki bilan birgalikda va alohida javobgar bo'ladilar. To'liq shirkat faoliyatini boshqarish barcha ishtirokchilarning umumiy kelishuvi (umumiy yig'ilish) bilan amalga oshiriladi. Jamiyat ishtirokchilaridan birortasining hissasi (ulushi) jamiyatning roziligi bilangina boshqa shaxsga o‘tkazilishi mumkin. Hamkorlik davom etmoqda imon (kommandit shirkat) - ishtirokchilari o'zaro ishonch asosida iqtisodiy faoliyatni amalga oshiradigan tashkilot, ya'ni. ushbu tashkiliy-huquqiy shaklni tanlashda ishtirokchilar o'rtasidagi munosabatlarni qat'iy huquqiy ro'yxatga olish talab qilinmaydi. Kommandit shirkat ishtirokchilari faol ishtirokchilar va hissa qo'shuvchilardir. 20
manbalar hisobidan shakllanadi va umumiy ulushli mulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir. Faol ishtirokchilar shirkat majburiyatlari bo'yicha o'zlarining barcha mol-mulki bilan to'liq birgalikda javobgar bo'ladilar, ishtirokchilar esa shirkat mulkiga qo'shgan hissasi doirasida javobgar bo'ladilar va shirkat faoliyatida ishtirok etmaydilar. Sheriklik faoliyatini faol ishtirokchilar boshqaradi. Mas'uliyati cheklangan jamiyat(MChJ) bir yoki bir nechta shaxs tomonidan tashkil etilgan tashkilotdir. Jamiyatning ustav kapitali aktsiyalarga bo'linadi, ularning miqdori ta'sis hujjatlari bilan belgilanadi. Jamiyatning mol-mulki ishtirokchilarning badallari va olgan daromadlari hisobidan shakllanadi va ulushli mulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir. Mas'uliyati cheklangan jamiyat a'zolari uning majburiyatlari bo'yicha faqat o'z hissasi doirasida javob beradilar. MChJ ishtirokchilarining hissasi (ulushi) faqat kompaniyaning roziligi bilan boshqa shaxslarga o'tkazilishi mumkin. Mas'uliyati cheklangan jamiyatning faoliyati ta'sischilarning umumiy yig'ilishi tomonidan boshqariladi. Qo'shimcha mas'uliyatli jamiyat bir yoki bir nechta shaxs tomonidan tashkil etilgan tashkilot bo'lib, jamiyatning ustav kapitali aktsiyalarga bo'linadi. Ushbu aktsiyalarning hajmi ta'sis hujjatlari bilan belgilanadi. Bunday jamiyatning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo'yicha o'z badallariga nisbatan hamma uchun bir xil miqdordagi mol-mulk bilan javob beradilar. AKSIYADORLIK jamiyati(OAJ) - ustav kapitali ma'lum miqdordagi aktsiyalarga bo'lingan tashkilot. Ishtirokchilar (aksiyadorlar) AJlarning majburiyatlari bo’yicha o‘zlariga tegishli bo‘lgan aksiyalar paketi doirasida javobgar bo‘ladilar. 21
roziligisiz uchinchi shaxslarga berilishi mumkin. Aksiyadorlik jamiyati boshqaruvi aksiyadorlar yig’ilishi tomonidan amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyatlari ochiq va yopiq. Ochiq aksiyadorlik jamiyati (OAJ) - mulki aktsiyalarni ommaviy obuna bo'yicha sotish yo'li bilan tashkil etilgan, OAJ ishtirokchilari soni 50 kishidan ortiq, ustav kapitali hajmi esa 1000 kishidan ortiq bo'lishi kerak bo'lgan jamiyat. eng kam ish haqining baravari miqdorida. Yopiq aksiyadorlik jamiyatida (OAJ) aktsiyalar faqat ta'sischilar yoki oldindan belgilangan boshqa shaxslar doirasi o'rtasida taqsimlanadi. YoAJda aholi soni 50 nafardan kam, ustav kapitali miqdori eng kam ish haqining 1000 baravaridan kam. Ishlab chiqarish kooperativlari - bu fuqarolarning shaxsiy mehnat ishtiroki va ularning ishtirokchilari tomonidan mulkiy ulushlarni birlashtirish asosida birgalikda ishlab chiqarish faoliyati uchun birlashmalari. Unitar korxonalar- Bular mulkdor tomonidan o'zlariga berilgan mulkka egalik huquqi berilmagan tijorat korxonalari. Unitar korxonaning mulki bo'linmasdir va uni korxona xodimlari o'rtasida taqsimlash mumkin emas. Unitar korxona shaklida faqat davlat va shahar korxonalari tuzilishi mumkin. Davlat yoki munitsipal korxonalarning mulki tegishli ravishda davlat yoki munitsipal mulkda bo'lib, bunday korxonalarga buyruq berish yoki tezkor boshqaruv huquqida tegishlidir. Biznes uyushmalari. Korxonalar va tashkilotlar uyushmalar, kontsernlar, fondlar va boshqalarni tuzishi mumkin. ishlab chiqarish, ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy rivojlanish imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida shartnoma asosida. Bu uyushmalar notijorat tashkilotlar bular. foyda olishni maqsad qilmaydigan tashkilotlar. Ular tadbirkorlik faoliyatini faqat o'zlari yaratilgan maqsadlarga erishish uchun xizmat qiladigan darajada amalga oshirishlari mumkin. 22
shaxslarning huquqlarini saqlab qoladilar. Birlashmaning boshqaruv organlari korxonalar bilan tuzilgan shartnomalar asosida o'zlarining boshqaruv funktsiyalarini bajaradilar. Assotsiatsiya ustav va korxonalarning ixtiyoriy kirishi asosida faoliyat yuritadi. Konsorsium- bu aniq muammolarni hal qilish uchun korxonalarning vaqtincha ixtiyoriy birlashmasi - yirik maqsadli dasturlar va loyihalarni amalga oshirish, shu jumladan ilmiy-texnikaviy, qurilish va boshqalar. Belgilangan vazifa bajarilgandan so‘ng konsorsium o‘z faoliyatini tugatishi yoki ishtirokchilarning kelishuviga ko‘ra boshqa faoliyat turiga qayta tashkil etilishi mumkin. Konsorsium a'zolari o'zlarining iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladilar va boshqa konsorsiumlar va birlashmalarning faoliyatida ishtirok etishlari mumkin. Konsorsium faoliyatini boshqarish uchun boshqaruv organi tuziladi, uning tarkibiga odatda ta'sischi korxonalar vakillari kiradi. Xavotir - bu fan-texnika va ishlab chiqarishni rivojlantirish, investitsiya, moliyaviy va boshqa faoliyat funktsiyalarini ixtiyoriy markazlashtirish asosida birgalikdagi faoliyatni amalga oshiruvchi korxonalar birlashmasi. Birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish uchun konsern o'zining boshqaruv organlarini tuzadi, unga ishtirokchilar ustavga muvofiq o'z vakolatlarining bir qismini ixtiyoriy ravishda topshiradilar. Konsern a'zolari bir vaqtning o'zida boshqa konsernlarga a'zo bo'la olmaydi. Uyushma o‘zini o‘zi moliyalashtirish va o‘zini o‘zi boshqarish asosida birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish maqsadida korxonalar va tashkilotlarning ixtiyoriy birlashmasi hisoblanadi. Assotsiatsiya boshqaruvini assotsiatsiya a'zolarining umumiy yig'ilishi, kengash yoki boshqaruv va ijroiya direksiyasi amalga oshiradi. 23
mablag'larni yoki boshqa resurslarni maxsus maqsadlarda foydalanish uchun birlashtirishning tashkiliy shakli. Jamg'armani boshqarish fond ta'sischilari - korxonalar, davlat va jismoniy shaxslarning umumiy yig'ilishi tomonidan amalga oshiriladi 24
Ishbilarmon kishiga emin-erkin ishlashi uchun sharoit yaratib berilsa, uning faoliyati kengayib boraveradi. So’nggi yillarda yurtimizda tadbirkorlarga ana shunday sharoit bilan birga, keng imkoniiyatlar, soha rivoji uchun kata sharoitlar yaratilmoqda. Natijada tadbirkorlar soni kundan-kunga ortib, ular orasida xotin- qizlar, yoshlar safi ham tobora kengayib borayotgani quvonarli hol. Eng muhimi, bugun kata-kichik davlat tashkilotlari tadbirkorlarni eshityapt, ularning muammolariga quloq tutib, yechimlarni beryapti. Bu boradagi ishlar jadal davom etmoqda. Yaqindagina Prezidentimizning mamlakatimiz tadbirkorlari bilan o’tkazgan ochiq muloqoti katta voqelik bo’ldi. Ushbu hodisada 600 ga yaqin tadbirkor, viloyat va tumanlardagi studiyalarda esa jami 10000 ga yaqin ishbilarmonlar ishtirok etdi. Prezidentimiz kichik va o’rta biznesning so’nggi yillardagi o’sishini tahlil qilib, “keyingiz besh yilda 1.5 million tadbirkor faoliyatini tashkil etdik. Avval 400 mingta edi. Ular 5 million xalqimizga ish beryapti”, 5 deya ta’kidladi. 2021-yilda O’zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsulotining 53,9 foizi kichik tadbirkorlik sub’yektlari tomonidan yaratilgan holda, mazkur sohaning ulushi qurilishda 72,4 foiz, yo’lovchi tashish sohasida 93,9 foiz, qishloq, o’rmon va baliqchilik xo’jaligi tarmog’ida 97 foizni tashil etdi. 6 Prezidentimiz bilan bo’lib o’tgan ochiq muloqotdan so’ng tadbirkorlarga berilgan va’dalarning aksariyati amalga oshirildi. Xususan, uchrashuv davomida minglab murojaatlarda ko’tarilgan muammolarni hal etish va takliflarni amalga oshirishga qaratilgan kata dastur, 70dan ortiq farmon va qarorlar qabul qilindi. Biznesni yo’lga qo’yish va rivojlantirish uchun 130 trillion so’m kreditlar, 3,5 trillion so’mlik subsidiya va kompensatsiyalar ajratildi. Muloqot chog’ida xorijiy valyutada kredit olgan va valyuta kursining muntazam o’sishi sababli qiyin ahvolga tushib qolgan 5 Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2020-yi l6-oktabrdagi tadbirkorlar bilan bo’lib o’tgan ochiq muloqotdagi so’zlagan nutqidan 6 “Xalq so’zi” gazetasidan 25
kelgan tadbirkorlarning mushkulini oson qilish maqsadida ularning 123 million dollarga teng kreditlari milliy valyutaga o’tkazib berildi. Bir yil davomida tadbirkorlar tomonidan 55 mingdan ortiq biznes uchun binolar barpo etildi. Shuningdek, tushumlari 1 million dollardan oshgan tadbirkorlik sub’yektlari soni 5 mingtaga oshib, 26 mingtaga yetdi. Yana 1 ming nafari tovar aylanmasini 1 milliondan 10 million dollargacha yetkazdi. Tadbirkorlardan 220 nafarining tushumlari esa 100 million dollarga yetdi. Tez o’sib borayotgan salohiyati yuqori bo’lgan o’rta korxonalar sonini hozirgi 3,5 mingtadan 10 mingtaga yetkazishimiz zarurligi ham suhbat chog’ida ta’kidlab o’tildi. Buning uchun 2023-yil 1-yanvardan boshlab kichikdan o’rta biznesga o’tgan korxonalar ikki yil davomida foyda solig’ining faqat 50 foizini to’laydi. Shuningdek, mulkni sug’urta qilish xarajatlarining 50 foizi davlat hisobidan qoplab beriladi. Davlat xaridlarida 20 foiz kvota o’rnatilib, ushbu xaridlar doirasida mazkur toifadagi korxonalarga oldindan 50 foiz mablag’ to’lab beriladi (amalda 15 foiz). 7 Hozirgi vaqtda yosh tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash uchun qator imkoniyatlat taqdim etilmoqda. Ulardan biri – bu yoshlarning investitsion tadbirkorlik loyihalarini moliyalashtirish uchun taqdim etilayotgan imtiyozli kreditlar. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 21-apreldagi “Yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonalari faoliyatini tashkil etish hamda yoshlarning tadbirkorlikka oid tashabbuslarini qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-5088 sonli qaroriga muvofiq, yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonalari hamda yosh tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash jamg’armasi tashkil etiladi. Yosh tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash jamg’armasi mablag’lari hisobidan ajratiladigan ushbu kreditlarning shartlari quyidagicha: - Miqdori – 100 ming AQSH dollari ekvivalentigacha; 7 Pravacheloveka.uz sayti muxbiri 26
- Foiz stavkasi- 14% (milliy valyutadagi kreditlar) va 3% (xorijiy valyutadagi kreditlar) Agar invetitsiya loyihalari qiymati 100 ming AQSH dollari ekvivalentidan oshsa, oshgan qismi uchun ham kredit olish mumkin. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 24-apreldagi “Yosh tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash va bandligiga ko’maklashish, ularni ijtimoiy himoya qilish hamda bo’sh vaqtini mazmunli tashkil etishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF-6208 sonli qaroriga muvofiq 2021-yil 1- maydan 2023-yil 1-yanvarga qadar ish neruvchilarga ular tomonidan 25 yoshdan oshmagan xodimlari uchun to’lagan ijtimoiy soliq summasi (12 foiz) davlat byudjetidan to’liq qaytarib beriladi. Bundan tashqari, “Yoshlar daftari”ga kiritilgan tadbirkorlarga quyidagi imtiyozlar yaratilgan: 1. Tadbirkorlik uchun zarur asbob-uskunalar va mehnat qurollarini xarid qilish maqsadida bazaviy hisoblash miqdorining 40 baravarigacha subsiyadalar ajratiladi; 2. Dehqon xo’jaligi faoliyati bilan shug’ullanishda urug’liklar va ko’chatlarni xarid qilish uchun bazaviy hisoblash miqdorining 8 baravarigacha subsiyadalr ajratiladi; 3. Yosh tadbirkorlar bin ova inshootlarni ijaraga olgan bo’lsalar, bir yillik ijara xarajatlarining 30 foizi – biroq ko’pi bilan 7,35 mln. so’mgacha (BHMning 25 barobari) kompensatsiya qilinadi. 8 Shunday qilib, hozirgi kunda tadbirkorlarga yaratilayotgan imkoniyatlar va qulay shart-sharoitlar sabab ko’pchilik ishsiz, vaqtinchalik ishsiz yoki ishlashga layoqatsiz kishilar o’z daromad manbaiga ega bo’lishmoqda. Bu esa 8 Finlit.uz sayti “Yoshlar tadbirkorligi uchun yangi imkoniyatlar” maqolasidan 27
rejangizni amaliotga tatbiq eting, tadbirkorlik bilan shug’ullaning hamda ushbu yo’lda siz uchun yaratilgan imkoniyatlar, imtiyozlardan xabardor bo’lib ulardan o’zingizga foydali darajada foydalaning. Zero, hukumatimiz yaratib bergan imkoniyatlardan siz foydalanmasangiz, albatta boshqa bir inson ildamroq harakat qilib, natijaga erishishi mumkin. Shunday ekan, siz ham shaxsiy tadbirkorligingizni boshlang va o’z daromad manbaingizga ega bo’lishdan tashqari mamlakatimiz iqtisodiyoti rivjlanishiga ham hissa qo’shing. |
