Мавзу: Танлама кузатиш

1-расм. Танлаш усуллари, турлари ва шакллари
Bosh to’plam
Bir jinsli
Bir jinsli emas
Yakka birliklar tanlab olish
Seriyalab tanlash
Seriyalar teng
Seriyalar teng emas
Oddiy tasodify
 
Mexanik (oralatib)
Birikmaviy
 
Takrorlanuvchi
 
Takrorlanmaydigan
Ko’p bosqichli
 
Fursatli (momentli)
O’rganilayotgan belgilar bo’yicha
Bir jinsli (tipik) guruhlar tuzish
1
2
3
ҳ.к
Tanlash tartibiga qarab
2. Бош тўпламдан бирликларни танлаб олиш усуллари
Танланма кузатиш маълумотларини бош тўпламга тарқатиш учун танланма тўплам бош тўпламнинг барча муҳим хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган бўлиши керак. Агар танланмада бош тўпламнинг муҳим хусусиятлари намоён бўлса, у репрезентатив (ваколатли) дейилади.
Танланма тўплам қанчалик юқори даражада репрезентатив бўлмасин бош ва танланманинг умумлаштирувчи кўрсаткичлари ўртасида доимо тафовутлар бўлади. Ана шу тафовутлар танланманинг репрезентативлик хатолари дейилади. Танлов хатосининг миқдори ва уни аниқлаш усуллари танлашнинг тури ва ўтказиш схемаларига боғлиқ бўлади.
Танлов такрорланувчи ва такрорланмайдиган схемаларда ўтказилиши мумкин. Такрорланмайдиган схема такрорланувчи схемага қараганда аниқроқ натижаларни беради, чунки битта танлов миқдорида кузатиш ўрганилаётган тўпламнинг кўпроқ бирлигини қамраб олади.
Такрорланувчи танлаш. Ҳар бир танлаб олинган бирлик ёки серия бош тўпламга қайтарилади ва яна танловга тушиши мумкин. Бу усул қайтиб келувчи шар схемаси деб ҳам юритилади.
Такрорланмайдиган танлаш. Ҳар бир текширилган бирлик ажратиб олинади ва бош тўпламга қайтарилмайди, шунинг учун ҳам у қайта текширишга тушмайди. Бу усул қайтмайдиган шар схемаси номини олган.
Бош тўпламнинг таркиби ва тузилишига боғлиқ ҳолда танланма тўпламнинг репрезентативлигини таъминлайдиган қуйидаги танлаш усуллари кенг ўрганилган: