Mavzu: Tarmoqli modellari

G to`plam qoidalari, har biri muayyan ma`lumotlar tuzilmasi va butunlik cheklovlarini belgilab beradigan, S tarxlar to`plami hosil qilinishini ta`minlaydi. G to`plam ko`rinishidagi vujudga keltirish qoidalari ma`lumotlarning statik xususiyatlari uchun belgilashlar kiritish maqsadida qo`llaniladi va ma`lumot ob`ektlarining statik xususiyatlarini ifodalaydi. Ma`lumot ob`ektlarining dinamik xususiyatlari amallar to`plami O bilan ifodalanadi va ma`lumotlar bilan amallar bajarish tili sifatida qo`llaniladi. Amallar to`plami MBni bir ko`rinishdan ikkinchisiga o`tkazish maqsadida qo`llanilishi mumkin bo`lgan sa`yi-harakatlarni belgilab beradi.
Hamma amallar ham MBning ko`rinishini o`zgarishiga olib kelmaydi. Chunki, MB dinamikasini joriy yozuv ko`rsatkichi (indikator) va shunga o`xshash boshqaruv elementlari bilan ham bog`lash mumkin. Mazkur elementlar MB ob`ektlari hisoblanmaydi, biroq ular MB ko`rinishi bilan bog`liq va ular ma`lum amallar bajarilishi natijasida o`zgarishi mumkin. Ular MBning muayyan ko`rinishi bilan birgalikda MBning holatini belgilab beradi. Ma`lumotlarning dinamik jihatlari MBning holati o`zgarishi orqali tasvirlanadi. Masalan, MBda «keyingi yozuvga o`tish» buyrug`i qo`llanilgandan so`ng, MBning holati o`zgarmaydi, balki uning ko`rinishi o`zgaradi. Bunga joriy yozuv ko`rsatkichining o`zgarishi sabab bo`ladi. O to`plamning har bir amali MBni bir holatdan ikkinchi holatga o`zgartiradi. Bunda MBning tuzilmasi o`zgarishsiz qoladi.
O to`plam amallarini MB holatlari to`plamida aniqlangan funksiyalar sifatida qarash mumkin. Ba`zida MB tarxi bilan belgilangan tuzilmani saqlab qolish imkonini beruvchi hamda ba`zi oshkor ko`rsatilgan butunlik cheklovlarini buzilishiga olib keluvchi MB ko`rinishlariga o`tishga yo`l beriladi. Bunda bajariladigan amal natijasi noaniq bo`ladi. Masalan, dastur vositalari yordamida kortej qiymati o`zgartirilayotganda oshkor ko`rsatilgan butunlik cheklovi buziladigan bo`lsa, kortej qiymati noaniq yoki bo`m-bo`sh qoldiriladi. Shu bilan birga ichki cheklovlarning buzilishiga yo`l berilmaydi va ularga rioya qilinishi avtomatik tarzda saqlanadi.
MBBT MBni ifodalash vositalari va MB ob`ektlari uchun belgilangan amallar bajarilishini ta`minlaydi. Boshqacha aytganda, MBBT dasturiy-mantiqiy vositalardan iborat bo`lib, u ma`lumotlarni saqlash tizimini va bazaga ma`lumotlar kiritish, ularni o`zgartirish va saralash vositalarini taqdim etadi. Albatta, MBBT biror ma`lumotlar modeliga tayanadi. Ba`zi MBBTlar esa ma`lum bir ma`lumotlar modeliga moslab ham yaratilgan.
Ma`lumot modelini rivojlanish kontseptsiyasi 5 ta bosqichni ko`rsatishi mumkin:

1. 
   60- yillarning 2 – yarmida, bunda asosan ierarxik modellarga e`tibor berilgan;
   
2. 
   70- yillarning 1 – yarmi, tarmoqli modellar;
   
3. 
   70- yillarning 2 – yarmi, relyatsion modellar;
   
4. 
   80- yillarning 1 – yarmi, semantik modellar;
   
5. 
   80- yillarning 2 – yarmi, ob`ektga mo`ljallangan tizim.